به قلم :محمدمهدی مقدم ؛ کارشناس فرهنگی، مذهبی
تحریریه زندگی آنلاین : آرمان، شش سال دارد و امسال وارد پیش‌دبستانی شده است. مسئولین مدرسه او تصمیم گرفتند تا بچه‌ها را به زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در شهر ری ببرند تا سال تحصیلی را با حضور در حرم سیدالکریم آغاز نمایند. هنگامی که به درب ورودی حرم می‌رسند، آرمان از داخل شدن امتناع می‌ورزد و تعجب مدیر و مربیان را بر می‌انگیزد. یکی از مربیان تلاش می‌کند تا با محبت علت را از وی جویا شود. آرمان انگشت اشاره را بالا می‌برد و می‌گوید: «اجازه! ما که اجازه نگرفتیم!» شگفتی مربیان عمیق‌تر شده و سعی می‌کنند تا با صحبت بیشتر، به معنای حرف و کار او پی ببرند که توضیحات کودک، آنان را متوجه منظور وی می‌سازد. ماجرا از این قرار است که آرمان هر بار که به همراه والدین خود به زیارت می‌آمده، درست بدو ورود، در مواجهه جملات و رفتاری از پدر و مادر خود قرار می‌گرفته که پاسخ پرسش‌هایش از ایشان، او را با معنایی تازه در زیارت، با عنوان «اِذن دخول» یا همان «اجازه ورود» آشنا کرده است. آری! کودک ماجرای ما با چشمان تیزبینش به خوبی آموخته است که چه نیکو است هنگام ورود به حرم اولیای الهی، نسبت به رعایت آداب اجازه اهتمام داشت، همانگونه که او برای طرح سخن با مربیان خویش، ابتدا اجازه گرفته و سپس به ایراد کلام می‌پردازد.
در قرآن کریم آمده است: «ای کسانی که ایمان آوردید به خانه‌های پیغمبر داخل نشوید مگر آنکه به شما اجازه دهند» (احزاب/53). با اجازه داخل شدن در خانه‌ها و حرم‌های اولیای منسوب به پیامبر(ص)، و اساسا هر منزل و مجلس و محلی را از همان عنفوان طفولیت، به کودک آموختن، وی را از ریشه، فردی پایبند به اصلی بار می‌آورد که یکی از مهم‌ترین اصول تربیت و ارکان بنیادین شخصیت او است.
بیشتربخوانید:
چگونه پسر خوبی تربیت کنیم؟
رخصت برای ورود به خلوت
آنچه در آموزه‌های وحیانی مورد تأکید قرار گرفته، این است که فرزندان چه پیش و چه پس از بلوغ، یعنی چه در دوران کودکی و چه نوجوانی و جوانی، باید قبل از ورود به خلوت والدین خود، از آنها اجازه گرفته و رخصت بطلبند.
در سوره مبارکه نور، آیات 58 و 59 آمده است: «ای اهل ایمان! باید کسانی از شما که به بلوغ نرسیده‌اند هنگام ورود به خلوت شخصی شما، یعنی زمان‌هایی که به امور جنسی با همسران خود مشغولید، از شما اجازه بگیرند... که این زمان‌ها، زمان خاص و خصوصی شما است (58). و هنگامی که کودکان شما به بلوغ رسیدند نیز باید برای ورود به خلوت شخصی شما اجازه بگیرند، همانگونه که پیش از این اجازه می‌گرفتند (۵۹).
آری! همانطور که آموزش اجازه گرفتن کودک برای ورود به خلوت و فضای شخصی والدین و دیگران، لازم و ضروری است، آموختن این مسأله به وی که دیگران نیز برای ورود به حریم و مواضع شخصی او نیازمند اجازه هستند، موضوع بسیار مهمی است.
آموزش اجازه به کمک چشم
کودک باید در گفتار و رفتار والدین خود، آداب اجازه گرفتن و اجازه دادن را پیوسته ببیند تا عمیقا درک کند چگونه برای دیدن و دیده شدن، لمس کردن و لمس شدن، بوسیدن و مورد بوسه قرار گرفتن، برداشتن و بخشیدن، نشستن و برخاستن، داخل شدن و بیرون رفتن، و دیگر اموری از این دست، نیازمند گرفتن یا دادن مجوز است.
«اجازه»، نقطه مقابل «تجاوز» است. آنکه ولو در امور جزئی، خود را به پایبندی بر «اجازه» عادت نداده و این امر را در خویش، نهادینه نکرده باشد، رفته‌رفته در آن سوی این طیف، میل به پلیدی «تجاوز» می‌نهد و کارش به جایی می‌رسد که به راحتی آب خوردن، آبروی کسی را به افترا و اتهامی می‌ریزد، و یا از دست‌درازی به مال، جسم، روان، زندگی و ... دیگران عار و اِبایی ندارد.
بیشتربخوانید:
کودک ؛ بازی و تربیت اخلاقی
ادب استیذان
سنت و ادب «استیذان»، سنتی بر مبنای فطرت اصیل انسانی و آداب شریف زیست جمعی است که هر عقل سلیمی بر مواظبت و رعایت آن حکم می‌کند. مَنِشی که باید از پیش از تولد فرزندان‌مان، بذرش را در خودمان کاشته و نهالش را با پایبندی مداوم بر آن، آبیاری نماییم و به درختی تنومند از ادب‌ورزی و اخلاق‌مداری در وجودمان بدل سازیم تا میوه این شجره طیبه، کودکانی مزیّن به این صفت والا و ارزنده باشند.
تربیت، امری مستمر، اما تدریجی است و معجزه‌ای یک‌شبه و دفعی نیست، بلکه باید سال‌ها قبل از تولد فرزندان، تربیت کودک خود را از خود آغاز کرد و زمینه‌های صحیح رشد و نمو جسمی، روحی، مادی و معنوی را آهسته و پیوسته، با صبر و حوصله و دقت و ظرافت به کار گرفت تا به ثمره و نتیجه دلخواه رسید.
تربیت به مثابه کاشت، داشت و برداشت
هیچ کشاورزی نخواهد توانست بدون پاکسازی و آماده‌سازی بستر و زمین خود، انتخاب بذر با کیفیت، زمان و نحوه مناسب کاشت، انجام درست امور مربوط به داشت و مراقبت، به برداشت مطلوب خود برسد.
پدر و مادری که خود بی‌اجازه یکدیگر و دیگران، عادت به سرک کشیدن پیوسته در کار و بار هم و افراد آشنا و غریبه دارند، خود را برای اجازه دادن و اجازه گرفتن تربیت نکرده و از این صفت بسیار مهم و وزین انسانی، تهی یا ناقص هستند، چگونه می‌توانند به داشتن کودکانی با این صفات حسنه و ارزشمند، امیدوار باشند!
بی‌اجازه دست بردن در اموال، بی‌اجازه سَر بردن در امور پنهانی افراد، گفتارها و کردارهای بی‌اجازه که به سرقت، تهمت، غیبت، قضاوت و ... در خصوص اشخاص دوروبرمان می‌انجامد، نه تنها در نطفه‌ای که از وجودمان شکل می‌گیرد، آثار سوء فراوانی می‌گذارد، بلکه پس از تولد فرزندمان نیز هیچگاه از نگاه تیزبین کودک مخفی نمانده و در نحوه رشد و شکل‌گیری افکار و رفتار وی اثر مستقیم دارد.
بیشتربخوانید:
قبل از تنبیه کردن فرزندتان این مطلب را بخوانید!
گفتن این 11 نکته به کودکان ممنوع!
لزوم پرهیز از تجاوز به اموال و امور دیگران
پیامبر اعظم(ص) می‌فرمایند: ای گروهی که به زبان اسلام آوردید و ایمان به قلب شما وارد نشده، مذمّت نکنید یکدیگر را، و جستجو نکنید زشتی‌ها و امور پنهان همدیگر را؛ زیرا کسی که در امور پنهانی دیگران بدون اجازه سَرَک بکشد و آنها را جستجو کند، خداوند جستجو کند زشتی‌ها و مخفیات او را. و کسی را که خدا جستجوی امور پنهان او کند، مفتضح عام و خاص شود، اگرچه خود را در خانه‌اش مخفی نموده باشد.(الکافی، ج۲، ص۳۵۴، ح۲)
همچنین از رسول گرامی اسلام(ص) روایت است: مرحبا به تو ای خانه! چه‌قدر با عظمتی و چه‌قدر احترام داری! به خدا سوگند، که حرمت مؤمن نزد خدا از حرمت تو بیشتر است؛ زیرا خداوند نسبت به تو یک چیز را حرام کرده است، امّا از مؤمن سه چیز را: خون، مال و آبرو (بدگمانی به او را) (بحار الانوار، ج۶۴، ص۷۱).
حرمت کسی که به یکتایی پروردگار ایمان دارد، از حرمت کعبه بیشتر است و اگر ورود به حریم خانه خدا، نیازمند اجازه خواستن از صاحب آن و حفظ شئون و آداب طوافش است، ورود به حریم مادی و معنوی مومن نیز باید با مجوز او صورت پذیرد.
در وسائل الشیعه از امام مهدی(عج) نقل است که فرمودند: بر هيچ كس روا نيست كه بدون اجازه ديگرى در مال او تصرف كند. (وسائل الشيعة: 17/309/4)
خداوند حکیم، ورود به منزل دیگران و در نتیجه، دخل و تصرف در اموال، احوال و اوقات آنان را متوقف به داشتن اجازه از صاحبان آن معرفی می‌نماید و می‌فرماید: «ای اهل ایمان! به خانه‌هایی غیر از خانه‌های خودتان وارد نشوید مگر آنکه اجازه بگیرید، و بر اهل آنها سلام و ابراز سِلم و دوستی کنید، و این اجازه خواستن را با «اُنس» و محبت و ادب و احترام توأم سازید؛ رعایت این امور، برای خودتان بهتر، والاتر و ثمربخش‌تر است، باشد که متذکّر و پایبند شوید (نور/٢٧).
در روایت است که پيامبر اكرم(ص) هرگاه مى‌خواست وارد منزلى شود، براى اجازه گرفتن، روبروى درب خانه نمى‌ايستاد تا نگاهش بدون اجازه به داخل خانه نيفتد (تفسير نور، ج8، ص170).
خلاصه اینکه اگر به اخلاق و انسانیت پایبندی، اگر خدا را به یکتایی باور داری، اگر ایمان به حساب و کتاب خالق خویش داری و معتقدی «چو بد کردی، مباش ایمن ز آفات، که واجب شد، طبیعت را مکافات»، بذر صفات نجیب الهی و انسانی از جمله، آداب اجازه خواستن و اجازه دادن را در نهاد خویش بکار و با عملِ مداوم و مدام، آبیاری کن تا محصولی دلچسب و گرانبها از این کشتزار بِدرَوی و او را چنانکه هستی و در نگاهش عمیقا فهم می‌نمایانی به بار بنشانی؛ که به قول حافظ شیرازی: «هر کسی آن دِرَوَد عاقبتِ کار، که کِشت».
