كودك را به خاطر تيك سرزنش نكنيد
حركت‌های ناگهانی، سریع و تكراری كه اساساً بدون هدف و نیت قبلی رخ می‌دهند، تیك گفته می‌شود. از هر 4 كودك، یكی حداقل طی دورهای (چند ماه) دچار این وضعیت می‌شوند و معمولا پسرها بیشتر از دخترها دچار تیك می‌شوند. سرفه‌های پشت سر هم، صاف كردن گلو، چشم زدن، بالا انداختن شانه، گاز گرفتن لب‌ها، حركات سر و... از مهمترین و شایع‌ترین انواع تیك‌ها در میان كودكان و نوجوانان هستند. استرس زیاد و خستگی می‌تواند تیك‌ها را تشدید كند. تیك‌ها معمولا به هنگام بیداری كودك رخ می‌دهند نه زمانی كه در خواب هستند البته با تمرین و ممارست مداوم می‌توان آنها را كنترل كرد. گاهی اوقات تیك‌های عصبی به همراه برخی اختلالات دیگر بروز می‌كنند یا حتی می‌توانند در اثر برخی از عفونت‌های خاص و مصرف برخی داروها مخصوصاً داروهایی كه برای درمان اختلال بیش‌فعالی استفاده می‌شوند، بروز كنند. این داروها شامل «متیل فنیدات یا ریتالین» می‌باشند. بیشتر تیك‌های عصبی خود به خود و بدون درمان از بین می‌روند اما حدود 1 درصد از كودكان تا سال‌های بعد نیز همچنان از تیك رنج می‌برند چرا كه در بزرگسالی ممكن است مشكلات بیشتری از این تیك‌ها آنها را آزار دهد و ایجاد نابسامانی روحی – روانی، پریشانی و حتی اضطراب و دلهره كنند. برخی از انواع تیك‌ها به راحتی تشخیص داده می‌شوند و فرد (والدین كودك) خیلی سریع اقدام به درمان آن می‌كنند مثل صاف كردن پشت سر هم گلو. تیك‌های حركتی نیز راحت تشخیص داده می‌شوند. مثل پلك زدن‌های مداوم ولی گاه كودك دچار تیك‌های تركیبی می‌شود یعنی هم تیك حركتی دارد و هم تیك صدایی كه در این چنین مواردی گفته می‌شود كه كودك سندرم «تورت» دارد.
در مورد تیك
تیك داشتن تقریبا یك امر متداول و شایع است و گاه به آن اصلا توجه نمی‌شود، اما تیك‌های شدید قابل چشم‌پوشی نیستند. ایجاد حركات و صداهای مكرر و نامناسب از نظر اجتماعی امری ناخوشایند است. كودكی كه دچار تیك می‌شود، كنترل بسیار كمی روی این رفتارش دارد. برخی از كودكان می‌آموزند كه در برخی شرایط و موقعیت‌ها، تیك خود را كنترل نمایند، البته شدت تیك و نوع آن نیز در این باره اهمیت ویژه‌ای دارد. اما در برخی موارد نیز تیك‌ها در اثر استرس زیاد و دلهره و نگرانی به وجود می‌آیند. علت به وجود آمدن تیك‌ها هنوز كاملا مشخص نشده است اما به جرأت می‌توان گفت كه برخی فرایندهای غیر عادی مواد خاص شیمیایی در مغز در این زمینه نقش اصلی را ایفا می‌كنند. گاهی اوقات تیك‌ها به صورت ژنتیكی و ارثی به كودك منتقل می‌شوند. والدینی كه دچار تیك‌های شدید هستند تا پنجاه درصد كودكی خواهند داشت كه او نیز تیك دارد. معمولا تیك‌ها در سنین 8-6 سالگی بروز می‌كنند و معمولا خود به خود در بزرگسالی رفع می‌شوند. موارد معمولی و متوسط تیك‌ها در میان كودكان بسیار شایع‌تر از موارد شدید و حاد است و خانم‌ها 4 بار كمتر از آقایان دچار تیك می‌شوند.
مواردی كه باید به آنها اهمیت دهید
تیك‌ها معمولا در میان مردم به رفتارهایی عادی تبدیل شده‌اند و نادر و كمیاب نیستند. برخی از كودكان فقط دورهای دچار آن می‌شوند (حدوداً چند ماه) و به همین دلیل دچار مشكلی هم نمی‌شوند. البته شما در مقام والدین كه مسئولیت مراقبت از كودكتان را بر عهده دارید، ممكن است با متوجه شدن تیك حتی برای مدت زمان بسیار كوتاه نیز نگران شوید اما فقط باید نگران تیك‌های شدید كه برای مدت زمان طولانی در كودك بروز می‌كنند، باشید. شاید هیچ‌یك از تیك‌ها به خودی خود به كودك آسیب نرسانند ولی در محیط‌های خارج از خانه و در كنار افراد دیگر در جامعه، می‌توانند مشكلات بیشتری را برای كودك ایجاد نمایند. در واقع به كرات دیده می‌شود كودكی كه دچار تیك است از گروه‌های دوستان طرد می‌شود و همین موضوع می‌تواند مشكلات بی‌شماری را ایجاد نماید مثل اعتماد به نفس بسیار كم، خشونت و عصبانیت و افسردگی.
به خودتان فكر كنید
اگرچه همه می‌دانیم كه تیك رفتاری غیر ارادی است ولی مطمئناً نمی‌توانیم آن را بی‌تاثیر نیز تلقی كنیم چرا كه با وجود غیر ارادی بودن آن، میزان بسیار اندكی اراده و ضمیر خودآگاه نیز در آن دیده می‌شود. به همین دلیل است كه تیك‌ها را معمولا نوعی رفتار بی‌احترامانه نیز می‌دانند. درك و فهم درست تیك‌های عصبی و عكس‌العمل درست و مناسب در برابر آنها به ما كمك می‌كند تا گام‌های موثرتر و سالم‌تری در جهت رفع یا كاهش آنها برداریم.
چه می‌توان كرد؟
كودك خود را مطمئن كنید كه با وجود تیك نیز همه چیز عادی است و اتفاقی رخ نخواهد داد.
با او به گونه‌ای رفتار نكنید كه گویی خودش مقصر است و باید هر چه سریع‌تر خودش این رفتار را ترك كند.
به او فشار برای ترك تیك‌اش نیاورید. آرامش خود را حفظ كنید و سعی كنید به رفتار طبیعی خود ادامه دهید. باعث ایجاد آشفتگی‌های روحی – روانی بیشتر در او نشوید.
سعی كنید به سایر كودكان نیز در مورد تیك آموزش دهید تا واكنش معمولی و طبیعی نسبت به آن داشته باشند.
اگر تیك كودك شما مرتبا در حال بدتر شدن است و شدت می‌یابد، از یك روانپزشك اطفال كمك بگیرید.
اگر به همراه تیك، كودكتان دچار رفتارهای دیگری مثل پرخاشگری و افسردگی شده است نیز به پزشك متخصص مراجعه كنید.
چه عواملی باعث به وجود آمدن تیك می‌شوند؟
عوامل احساسی و عاطفی از مهمترین عوامل به وجود آورنده تیك هستند. عوامل محیطی، شیمیایی و بیولوژیكی نیز در این زمینه تاثیرگذار هستند. برخی اختلالات ساختاری و عملكردی در مغز رخ می‌دهند كه زمینه بروز تیك‌ها را فراهم می‌كنند اما با این وجود علت اصلی آنها ناشناخته است. به وجود آمدن تغییرات بسیار كوچك در مغز (ناحیه‌ای كه مربوط به حركت است) باعث به وجود آمدن تیك‌های عصبی می‌شود.
بسیاری از دانشمندان معتقدند كه تیك‌ها، اختلالاتی ژنتیكی هستند ولی همچنان قطعیت این مسئله ثابت نشده است. گاهی اوقات داروها نیز باعث بروز تیك‌ها می‌شوند. برخی از انواع تیك‌ها با محیط تحریك می‌شوند. عفونت دستگاه تنفسی زمینه بروز تیك سرفه را فراهم می‌كند.
علائم
تشخیص تمام انواع تیك‌ها باید قبل از 18 سالگی باشد. وقتی كه كودك تحت فشار روانی و استرس فیزیكی بیشتری است، تیك او شدیدتر می‌شود. در طول دوران بیماری و نقاهت نیز اوضاع بدتر می‌شود. حتی گاه آنقدر شدید می‌شود كه كودك از رفتن به مدرسه امتناع می‌كند.
تیك‌های تركیبی (صدایی و حركتی) معمولا با بروز تغییرات رفتاری دیگر در كودك همراه هستند، مثل پرخاشگری و در مواردی حتی خواب كودك را نیز تغییر می‌دهند.
برای تشخیص تیك‌ها، هیچ نوع آزمایش قابل استناد و مشخصی وجود ندارد، چرا كه تمام آزمایشات عصبی و فیزیكی فرد سالم و طبیعی به نظر می‌رسند.
وقتی كه وضعیت توسط پزشك متخصص تشخیص داده شود، احتمالا مصرف برخی از داروها توصیه می‌شود اما با این وجود باز هم گفته می‌شود كه برای درمان كامل تیك‌های عصبی، هیچ دارویی وجود ندارد. فقط لازم است كه صبور باشید و بدانید كه 73 درصد از تیك‌ها خود به خود و در سال‌های بعدی زندگی كودك برطرف می‌شوند.
از مهمترین اقدامات پیش‌گیرنده در این زمینه این است كه در طول دوران بارداری از استرس‌های عاطفی و روانی دور باشید. حالت تهوع شدید و استفراغ‌های مكرر در بارداری مخصوصاً 3 ماه نخست آن نیز در این زمینه تاثیر گذارند. از آنجائیكه افراد مبتلا به تیك‌های عصبی نسبت به استرس‌ها حساسیت بیشتری دارند، بهتر است محیط اطراف كودكتان را از استرس كم كنید تا از شدت تیك‌ها نیز كاسته شود.
