تحريريه كودك سالم
احساس نگرانی، به خصوص هنگام قرار گرفتن در یك موقعیت نامطمئن و ناراحت، به هیچ وجه احساس خوشایندی نیست. تجربه این احساس ناخوشایند در كودكان، نه تنها یك مسئله عادی است، بلكه گاهی لازم است؛ زیرا مقابله و برخورد با این نگرانی‌ها آنها را برای مشكلات بزرگ و سخت‌تر زندگی آماده و تجربیات‌شان را بیشتر می‌كند.
اغلب ترس‌ها طبیعی و عادی هستند
نگرانی یعنی ترس بدون دلیل واضح. این احساس معمولا وقتی ایجاد می‌شود كه فرد خود را در معرض خطر ببیند و این خطر امنیت و آسایش او را تهدید كند. نگرانی باعث می‌شود او هر چه سریع‌تر خود را از آن موقعیت دور كند. در این حالت، ضربان قلبش تندتر، تعرق بدنش زیادتر و فرد دچار حالتت تهوع و دل پیچه می‌شود؛ اما این موارد به فرد كمك می‌كند تا آگاه‌تر و هوشیارتر باشد و میزان تمركزش افزایش یابد. همان‌طور كه گفته شد، تجربه این احساسات برای كودكان فوایدی هم دارد؛ مثلا كودكی كه از آتش می‌ترسد، از بازی كردن با آن خودداری می‌كند.
ترس كودك در سنین مختلف
كودكان در مورد افراد ناشناس نگرانی دارند؛ مثلا وقتی كه غریبه‌ای به آنها نزدیك می‌شود، به والدین خود می‌چسبند. كودكان نوپا (10-18 ماهه) نیز نوع دیگری از نگرانی را تجربه می‌كنند و آن اینكه وقتی پدر و مادر برای مدت كوتاهی آنها را ترك می‌كنند، از نظر روحی و عاطفی دچار استرس وو نگرانی می‌شوند. كودكان 4-6 ساله از چیزهایی می‌ترسند و دچار استرس می‌شوند كه واقعی نیستند؛ مثل ترس از اژدها، روح، دراكولا. كودكان 7-12 ساله معمولا از شرایط واقعی‌تر كه ممكن است برای‌شان پیش بیاید، دچار ترس و نگرانی می‌شوند؛ مثلا بیم آسیب‌دیدگی از جانب چیزی را دارند و از آن چیز دوری می‌كنند. وقتی كه كودكان بزرگ می‌شوند، یكی از ترس‌های‌شان از بین می‌رود و ترسی دیگر جای آن را می‌گیرد. مثلا كودكی كه در پنج سالگی نمی‌توانست در اتاق تاریك بخوابد و باید چراغ‌ها را روشن می‌كرد، چند سال بعد، از شنیدن قصه ارواح و اژدها لذت می‌برد!
نشانه‌های نگرانی
ترس‌های دوران كودكی با افزایش سن تغییر می‌كنند. ترس از غریبه‌ها، ترس از بلندی‌ها، ترس از تاریكی، حیوانات، خون، حشرات موذی و ترس از تنها بودن در خانه. كودكان خردسال ترس را بعد از هر بار تجربه ناخوشایند آن یاد می‌گیرند. مثلا یك سگ آنها را گاز می‌گیرد و همین مسئله باعثث می‌شود كه از سگ‌ها بترسند. نگرانی و بیم از جدایی احساسی است كه معمولا قبل از ورود به مدرسه ایجاد می‌شود. با در نظر گرفتن این حقیقت كه حتی بزرگ‌ترها نیز گاهی اوقات با ورود به برخی از گروه‌های اجتماعی بزرگ‌تر، این نگرانی و ترس را تجربه می‌كنند.
اگر احساس نگرانی تداوم یابد، روی زندگی آتی كودك و حتی خوشبختی‌اش اثر می‌گذارد. نگرانی همراه با دوری از اجتماع می‌تواند آثار طولانی مدت داشته باشد؛ مثلا كودكی كه همیشه بیم پذیرفته نشدن و شكست خوردن را دارد، در یادگیری مهارت‌های مهم اجتماعی موفق نخواهد بود و همین مسئله باعث دوری او از مردم و جامعه و انزوا طلبی‌اش می‌شود. افراد بزرگسال زیادی وجود دارند كه از ترس‌های دوران كودكی دچار رنج و عذاب هستند.
ترس یك فرد بالغ از صحبت كردن در جمع، نتیجه خجالتی است كه در سال‌های قبل زندگی و در دوران كودكی داشته است. پدر و مادرها باید نشانه‌های نگرانی‌های كودكان را تشخیص دهند تا این ترس‌ها برای همیشه روی زندگی آنها سایه نیندازد.
ترس و وحشت زیاد نشانه چیست؟
وقتی كه تشویش‌ها و ترس‌ها ادامه پیدا می‌كنند، مشكلات جدی‌تری را با خود به همراه می‌آورند. همه پدر و مادرها امیدوارند كه كودك‌شان بدون این ترس‌ها بزرگ شود؛ اما گاهی اوقات ریشه ترس‌ها و نگرانی‌ها حل نشده و آنها بزرگ و بزرگ‌تر می‌شوند. ترس و نگرانی كم‌كم تبدیل به وحشتت می‌شود. وحشت، هراسی است كه شدت و قوت بیشتری دارد. تحمل وحشت بسیار دشوار است؛ هم برای كودكان و هم برای اطرافیان آنها؛ به خصوص اگر محركی كه ایجاد نگرانی و هراس می‌كند، به راحتی قابل اجتناب نباشد. ترس‌های شدید در دوران كودكی از مهم‌ترین عوامل عدم سلامت روحی روانی افراد در بزرگسالی خواهند بود؛ اما گاهی نیز بدون درمان خود به خود از بین می‌روند.
برخی از نشانه‌های ترس و نگرانی در كودكان
چسبیدن به پدر و مادر، تحریك شدن به صورت آنی و پریشانی و گیجی حركت‌های عصبی، مثل پیچاندن موها با دست مشكل به خواب رفتن و یا خواب خیلی سنگین داشتن تعرق زیاد دست‌ها افزایش ضربان قلب و تنفس حالت تهوع سردرد دل درد
غیر از این علائم، معمولا والدین با قرار گرفتن در شرایطی كه كودك‌شان دچار ترس و نگرانی شده است، متوجه آن می‌شوند. گاهی اوقات فقط گوش دادن به حرف‌های كودك و توجه كافی به او كمك می‌كند تا ترس و نگرانی‌اش برطرف شود.
تمركز روی نگرانی‌ها، ترس‌ها و وحشت‌ها
سعی كنید به سوالات زیر با صداقت پاسخ دهید:
آیا ترس و رفتارهای كودك به هنگام وحشت مشابه به چیزی است كه خودتان در دوران كودكی داشته‌اید؟
اگر پاسخ این سوال مثبت است، می‌توانید آسوده خاطر باشید كه ترس كودك شما نیز قبل از رسیدن به مراحل بسیار جدی و نگران كننده برطرف می‌شود. اما باز هم این مسئله نباید باعث شود ترس او را نادیده بگیرید و به آن بی‌توجهی كنید. گاهی اوقات ترس یك بخش طبیعی از رشد كودكك است و بیشتر كودكان ترس‌های شایع این دوران را تجربه می‌كنند؛ اما اگر ترس آنها بعد از مدتی برطرف نشد، نیاز به توجه و تمركز بیشتری است. نشانه‌های ترس كودك‌تان چیست و چه تاثیری روی فعالیت‌های شخصی، اجتماعی و تحصیلی او دارد؟
وقتی كه علائم ترس و وحشت كودك‌تان را تشخیص می‌دهید، با روشن شدن علت آن می‌توانید بسیاری از عوامل ایجاد كننده وحشت و ترس را برطرف كنید.
آیا به نظرتان ترس او غیر منطقی و دور از واقعیت است و می‌توان آن را نشانه یك مشكل جدی‌تر دانست؟
اگر ترس كودك شما در مقایسه با عامل ایجاد ترس و استرس، بسیار شدید باشد. لازم است به او كمك بیشتری كنید؛ مثلا از یك مشاور یا روانشناس كمك بگیرید.
والدین چگونه می‌توانند به كودكان خود كمك كنند؟
پدر و مادرها می‌توانند به رشد اعتماد به نفس و مهارت‌های كودك خود كمك كنند تا از این طریق او بتواند بر ترس‌ها و نگرانی‌هایش فائق آید. این كمك‌ها شامل موارد زیر است:
علت واقعی ترس او را شناسایی كنید. حتی اگر عامل ترس برای شما بسیار جزیی و بی‌اهمیت باشد، برای كودك‌تان واقعی است و در او ایجاد نگرانی می‌كند. كودكانی كه قادرند راجع به مشكلات خود با والدین‌شان صحبت و ترس‌های‌شان را بازگو كنند، تا حدود زیادی از احساسات منفی‌شانن كاسته می‌شود.
هرگز ترس كودك خود را كم اهمیت و ناچیز تلقی نكنید تا از این راه او را تحریك به غلبه بر ترسش كنید. برخی از والدین عادت دارند در چنین مواقعی بگویند:
« اینقدر ترسو نباش! اینجا كه دراكولا نیست!» شما با گفتن این حرف می‌خواهید كه او ترسش را فراموش كند و به رختخواب رفته و بخوابد؛ اما چنین حرف‌هایی تاثیری روی آنها نخواهد داشت. اگر كودك شما مثلا سگ‌ها را دوست ندارد، سعی نكنید او را طوری از سگ‌ها دور كنید كه او باور كند و متقاعد شود كه باید از سگ‌ها دوری كند. شما می‌توانید با حمایت و توجه و مراقبت لازم، خود را به موقعیت نگران كننده و ترس‌آور او نزدیك كنید. به كودك خود بیاموزید تا ترسش را با عدد و شماره به شما بگوید؛ مثلا از عدد 0-10 و عدد 10 قوی‌ترین حالت ترس او باشد. به این ترتیب می‌توانید متوجه شوید كه او تا چه حد ترسیده است. برای كودكان كوچك‌تر می‌توانید از قسمت‌های مختلف بدن استفاده كنید؛ مثلا اگر بگوید تا پاهایم می‌ترسم، ترس كمتری دارد ولی اگر بگوید تا دلم پر از ترس است، یعنی اینكه ترس زیادی را تجربه می‌كند.
روش‌های مقابله با ترس را به او بیاموزید. مثلا به او یاد بدهید كه هنگام درگیر شدن با احساس ترس و نگرانی به خودش بگوید: «من می‌توانم ترس خود را از بین ببرم» یا «همه چیز به زودی خوب و آرام می‌شود». شیوه‌های ریلكس كردن (تن آرامی) همیشه كارساز و مفیدند؛ مثل احساس غرقق شدن در میان ابرها و یا احساس دراز كشیدن در كنار ساحل دریا. به او بگویید كه با تصور این صحنه‌ها در فكرش، هم‌زمان نفس عمیق بكشد و تصور كند كه ریه‌هایش مثل یك بالون است و باید به آرامی از باد خالی شود. كلید اصلی حل مشكل ترس و نگرانی در كودكان، غلبه بر آن است.
