زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر ضیاءالدین مظهری - متخصص تغذیه و رژیم درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : همان‌طوری كه یافته‌های متعدد و پژوهش‌های به عمل آمده به اثبات رسانده بانوانی كه دوران بارداری خود را به پایان می‌رسانند و فرزندانشان را به دنیا می‌آورند و جفت خارج می‌گردد در ادامه روند فیزیولوژی بارداری و زایمان تولید و ترشح شیر به‌طور طبیعی و غریزی آغاز می‌گردد.ذخایر بدنی مادر و جمع‌آوری مقدار كافی و انباشتگی انرژی و مواد مغذی مختلف در طول دوران بارداری و تغییرات غدد پستانی، تولید و ترشح سیستماتیك شیر را به‌طور اعجاب‌آوری منطبق با نیاز لحظه‌ای نوزاد فراهم می‌سازد، به‌طوری‌که اگر شیر مادر را خون سفید و سینه مادر را جفت بعد از تولد بنامیم سخنی به گزاف نگفته‌ایم.

 بیشتربخوانید:

بایدها و نبایدهای مصرف همزمان شیرخشک و شیرمادر

 تقسیم‌بندی مراحل شیر مادر

شیر مادر از آغاز تولد و تا پایان دوران شیردهی ماده‌ای است زنده و قابل تغییر برحسب نیاز زمان حال و سن شیرخوار كه بارزترین تقسیم‌بندی شیر مادر شامل مراحل تولید كلستروم و سپس شیر انتقالی و نهایتاً شیر رسیده می‌باشد كه تركیبات هر دوره‌ای کاملاً متفاوت با دوره‌ بعدی و منطبق با نیاز زیستی و نیازهای شرایط زندگی خارج از رحمی مادر می‌باشد.مقایسه سرانگشتی قسمتی از تفاوت‌های‌ این دوره‌ها معلوم می‌دارد كه كلستروم حاوی پروتئین بیشتر به میزان 2 گرم در صد است كه قسمت اعظم آن ایمنوگلوبولین‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی و مواد معدنی فراوان‌تر مخصوصاً سدیم و پتاسیم می‌باشد. ضمناً رنگ زرد آغوز یا كلستروم ناشی از بتاكاروتن فراوانی است كه دارا می‌باشد.شیر انتقالی كه در فاصله 4 تا 5 روز بعد از تولد كودك آغاز به تولید می‌گردد، گر چه از میزان غلظت ایمنوگلوبولین‌ها كاسته می‌شود و میزان پروتئین نیز به 5/1 گرم در صد افت می‌نماید، ولی افزایش در میزان چربی، لاكتوز و ویتامین‌های محلول در آب و افزایش میزان انرژی و حفظ میزان مواد معدنی به میزان كلستروم می‌باشد.مرحله آخر بین 14-15 روز بعد از تولد كودك تولید می‌شود و تا زمانی كه به‌طور اصولی و رعایت شرایط لازم نوزاد از طریق سینه تغذیه می‌گردد كه برای مدت‌ طولانی ادامه خواهد داشت. طبیعتاً تركیبات متفاوت با دو دوره قبلی بوده و منطبق با شرایط محیطی و تغذیه مادر و دفعات شیردهی و زمان شیردهی است. برای نمونه در جدول زیر به قسمتی از تغییرات سیستماتیك مواد موجود در مراحل سه‌گانه اشاره گردیده است كه برحسب 100 میلی‌لیتر محاسبه شده‌اند.

 پستانك و بطری ممنوع

علاوه بر همه این عوارض، دادن پستانك و بطری موجب سردرگمی نوزاد در گرفتن سینه و مكش آن می‌گردد. آغاز شیردهی در فاصله نیم ساعت تا یك ساعت بعد از به دنیا آمدن جنین و تماس پوست به پوست و چشم به چشم بر روی تخت زایمان و حمایت مادر در بحرانی‌ترین دوره برقراری شیر و تداوم آن کاملاً به اثبات رسیده علاوه بر آن استفاده از این رهنمود چنان دلبستگی را در مادر پدیدار می‌سازد كه در جهت حفظ و پاسداری سلامت كودك خود هر مشكلی را تحمل می‌كند و هر محرومیت احتمالی را با جان و دل پذیرا می‌شود.

  بیشتر بخوانید:

شیر همه مادران کافی است مگر ... 

وضعیت ‌صحیح شیردهی

 مكش بیشتر، شیر بیشتر

 جهت افزایش تدریجی و تداوم شیردهی هیچ عاملی موثرتر از تغذیه نامحدود بنا به خواست بچه در طول 24 ساعت مؤثر نمی‌باشد با هر مكش جانانه كودك روی نوك و قسمتی از هاله سفید تحریكاتی از طریق نخاع به مغز انتقال داده می‌شود كه باعث ترشح بیشتر هورمون‌های پرولاكتین و اكسی‌توسین می‌گردد، كه اولی ساخت شیر را در غدد شیری پستان مادر فراهم می‌سازد و دومی با ایجاد انقباض در سلول‌های عضلانی غدد شیری، موجبات جریان شیر تولید شده را در سینوس‌های لاكتوفروس و جریان آن را به دهان بچه ایجاد می‌نماید.

ضمناً اكسی‌توسین علاوه بر مشخص نمودن سلول‌های اطراف غدد بر روی رحم مادر نیز اثر گذاشته و با تحریك انقباض رحم به جمع‌وجور شدن سریع آن كمك نموده و از دفع خونابه آن به سرعت جلوگیری می‌نماید كه خود از شدت یافتن كم ممانعت می‌نماید بدین ترتیب حجم شیر تولید شده مادر را در ماه اول به 600 میلی‌لیتر و در ماه سوم به میزان 700-750 میلی‌لیتر و تا پایان نیم سال اول تا میزان 800 میلی‌لیتر افزایش می‌دهد.

 هفت ماهگی و شروع تغذیه تكمیلی

 البته شیر مادر از بدو تولد تا پایان 6 ماهگی در اكثریت قریب به‌اتفاق مادران به‌تنهایی قادر به پوشش دادن تمامی نیازهای نوزادان می‌باشد و با آغاز هفتمین ماه در كنار شیر مادر در تمامی وعده‌های غذایی به‌طور تدریجی و سیستماتیك غذاهای تكمیلی آغاز شده و ادامه پیدا خواهد كرد، بعد از دومین هفته تولد تنها ماده توصیه شده ویتامین‌های A و D می‌باشند.

فقط شیر مادر

امروزه به قطع و یقین مشخص گردیده كه نوزادان طبیعی با ذخیره كافی مایعات و گلیكوژن متولد می‌شوند و هیچ نیازی به دادن آب قند و شیر خشك جهت جلوگیری از هیپوگلیسمی و دز هیدراسیون وجود ندارد. دادن هر ماده‌ دیگری غیر از كلستروم بعد از به دنیا آمدن خطرات جدی برای نوزاد به بار می‌آورد به‌طور مثال افزایش ابتلا به عفونت‌های مختلف، عدم تحمل به بعضی از تركیبات داده شده، تشدید آلرژی‌های زمینه‌ای یا اكتسابی به صورت آسم، اگزما و عفونت‌های گوارشی و ریوی.

بهره‌مندی نوزاد از كلستروم یا آغوز كه دارای خواص بیشماری می‌باشد و سیراب شدن از چشمه پر مهر و محبت مادر و پناه گرفتن در آغوش گرم و اطمینان بخش مادر و گوش سپردن به نغمه دلنشین و مألوف ضربان قلب مادر نه تنها سلامتی و رشد طبیعی جسم كودك را موجب می‌گردد بلكه تأثیر غیر قابل‌انکاری نیز در شخصیت بعدی كودك به‌جا می‌گذارد.

در راستای زدودن باورهای غلط و تصور ناكافی بودن شیر و ترشحات تولید شده لازم است به مادر اول زا و جوان آرامش داده شود و به موازات آن باید تاكید نمود كه همین چند سی‌سی آغوز به نحو حیرت‌انگیزی تمامی نیازهای نوزاد را فراهم می‌سازد و او را در قبال میلیاردها عوامل بیماری‌زا مصون و محفوظ نگه می‌دارد.

چرا كه تا دو سالگی سیستم دفاعی بدن نوزاد كامل نیست و تمام عوامل دفاعی و خنثی كننده و نابودی مهاجمین از طریق تركیبات دفاعی انتقالی مادر از طریق آغوز و شیر بینابینی (انتقالی) و شیر دائم از طریق سینه مادر به نوزاد منتقل می‌شود.

 بیشتربخوانید:

مروری بر شیرخشک های مورد مصرف در کودکان