د‌کتر ریحانه برکتین - متخصص نوزاد‌ان و کودکان
تحریریه زندگی آنلاین : بلوغ یک واژه کلی است که برای تغییراتی که در بدن طی دوران کودکی و نوجوانی اتفاق می‌افتد به کار می‌رود. بزرگ‌ترین تغییرات بلوغ در دختران و پسران عبارتند از:
جهش رشدی: در این دوران فرد دچار رشد زیاد در یک مدت زمان کوتاه می‌شود.
تغییر بدن مشابه بالغین: با تغییر فرم بدن کودک مشابه بالغین دختر و پسر توانایی تولید مثل را پیدا می‌کنند.
بیشتربخوانید:
سن بلوغ دختر و پسر چه سنی است؟
علت بلوغ چیست؟
بلوغ به دنباله ترشح هورمون‌ها از مغز می‌باشد که روی تخمدان‌ها در جنس دختر و بیضه‌ها در جنس پسر تاثیر می‌گذارد، به دنبال تاثیر این هورمون‌ها، بیضه‌ها و تخمدان‌ها هورمون‌های دیگری ترشح می‌کنند که باعث ایجاد تغییرات در بدن می‌شوند.
چگونه به کودکان در مورد تغییرات جنسی توضیح دهیم؟
بسیاری از نوجوانان در طی دوران بلوغ، احساسات جنسی را شروع به تجربه می‌کنند. این شرایط نرمال بوده و شما باید به صورت باز با کودک‌تان در مورد آن صحبت کنید. حتی وقتی که نوجوان شما از نظر اندام و بدنی شروع به رشد می‌کند ممکن است احساسات و افکار او به همان اندازه رشد نکند. به همین دلیل بسیاری از نوجوانان آموزش‌های لازم را دریافت نکرده و خطرات مختلف آنها را تهدید خواهد کرد.
تغییرات بلوغ
بلوغ شامل مجموعه‌ای از تغییرات است که معمولا از نظر شروع یا توالی از الگوی قابل پیش‌بینی پیروی می‌کند. زمان تکمیل بلوغ از آنجایی که می‌تواند روی اعتماد به نفس، رفتار، رشد و حتی وزن فرد تاثیر بگذارد، بسیار مهم است. به عنوان مثال تکمیل بلوغ زودتر ممکن است باعث مختصری کوتاهی قد و افزایش چاقی در بزرگسالی گردد.
بیشتر بخوانید:
مراحل بلوغ جنسی در دختر و پسر چگونه است؟
بلـــوغ چــــه زمانی بــــه وجود می‌آید؟
بلوغ در کودکان در سنین مختلف ممکن است شروع شود. شروع بلوغ در دختران در سنین ۹ تا ۱۲ سالگی و در پسران ۱۰ تا ۱۳ سالگی می‌باشد، اما می‌تواند حتی به صورت نرمال قبل یا بعد از این سنین به وجود بیاید. تعیین زمان دقیق شروع بلوغ به فاکتورهایی مثل ژن، تغذیه و وزن بستگی دارد، بنابراین لازم است که شما قبل از بلوغ با کودک خود صحبت کنید، اجازه دهید او بداند در انتظار چه تغییراتی باید باشد و اینکه این تغییرات نرمال است.
تغییرات بلوغ
سایر تغییراتی که در طی دوران بلوغ رخ می‌دهد چیست؟ این تغییرات که به شرح زیر است، همگی نرمال بوده، اما ممکن است بعضی از آنها برای کودک شما آزاردهنده و یا حتی از دید او شرم‌آور باشد.
آکنه: برای جلوگیری از بروز آکنه کودک شما باید روزانه دو مرتبه صورت خود را با یک محلول شوینده غیر صابونی به طور آرام و ملایم شستشو دهد. همچنین برای این منظور می‌توانید از پزشک برای درمان راهنمایی بگیرید.
تعریق زیر بغل و بوی بدن: دوران بلوغ زمانی است که اکثر کودکان شروع به استفاده از دئودرانت یا ضدتعریق می‌کنند.
تغییراتی در بینایی: بعضی از کودکان از دوران بلوغ به استفاده از عینک نیاز پیدا می‌کنند.
نوسانات و تغییرات خلقی
جهش رشدی
حدود ۱۷ تا ۱۸ درصد قد بالغین در دوران بلوغ اتفاق می‌افتد. زمان جهش رشد (حداکثر سرعت رشد) بسته به جنس متفاوت است، به طوری که در دختران دو سال زودتر از پسران اتفاق می‌افتد، این افزایش رشد هم روی اندام‌ها و هم روی تنه تاثیر می‌گذارد. رشد اندام‌ها زودتر از رشد تن قابل مشاهده است و در قسمت انتهایی اندام‌ها نیز بارزتر از قسمت ابتدایی آنها است، به طوری که گفته می‌شود بالغین در ابتدای بلوغ همه دست و پا هستند، ولی به هر حال در دوران بعدی بلوغ جهش رشد بیشتر مربوط به تنه است. اختلاف بین متوسط قد بالغین زن و مرد ناشی از زمان و میزان این جهش رشدی می‌باشد. در دختران اوج جهش رشدی معمولا به طور متوسط ۶ ماه قبل از پریود به وجود می‌آید، و از آنجایی که در پسران مراحل رشد بلوغ دو سال بعد از دختران به وجود می‌آید، آنها در مقایسه با دختران دو سال اضافه برای رشد فرصت دارند (تقریبا ۳ تا ۸ سانتیمتر در هر سال)، بنابراین پسران جهش رشدی بیشتری را در مقایسه با دختران تجربه خواهند کرد، اما هم در دختران و هم در پسران این جهش رشدی دو سال طول می‌کشد. بنا بر آنچه گفته شد، اگر بلوغ بسیار زودتر از موقع اتفاق بیفتد، ممکن است در یک دوره گذرا افزایش قد قابل‌توجهی را شاهد باشیم، اما در نهایت به دلیل بسته شدن صفحه رشد به طور زودرس قد نهایی در دوران بزرگسالی ممکن است کوتاه‌تر باشد، اما این که چرا حتی اگر بلوغ کمی زودتر، اما در زمان قابل قبول اتفاق بیفتد قد نهایی کوتاه‌تر خواهد شد، مشخص نیست.
بیشتربخوانید:
تغذیه و بلوغ زودرس
رشد استخوانی
در طی دوران بلوغ رشد استخوانی نیز افزایش می‌یابد، اما افزایش ترکیبات آن سپس اتفاق خواهد افتاد. رشد استخوانی ابتدا در طول و سپس در عرض خواهد بود، پس از آن ترکیبات آن و در مرحله آخر تراکم آن افزایش خواهد یافت. میزان افزایش ترکیبات استخوانی در دختران معمولا همزمان با پریود می‌باشد که تقریبا ۹ تا ۱۲ ماه پس از جهش رشد قدی خواهد بود. تفاوت در زمان افزایش ترکیبات استخوان و رشد آن می‌تواند یکی از علل افزایش بروز شکستگی‌ها در بزرگسالی باشد. تقریبا یک‌دوم میزان کلسیم بدن در دختران و بین یک‌دوم تا دو سوم میزان کلسیم در پسران در دوران بلوغ در استخوان‌ها جاگیری خواهد شد، در انتهای دوران بلوغ، پسران تقریبا بیشتر از ۵۰ درصد از دختران کلسیم خواهند داشت، اما افزایش تراکم استخوانی در زنان نیز در بعضی از نژادها بیشتر است. خطر پوکی‌استخوان یا استئوپروز در بزرگسالی ممکن است ناشی از همین تفاوت‌های زمانی باشد، بنابراین باید توجه داشت محدوده زمانی که افزایش تراکم‌سازی استخوان وجود دارد کوتاه است.
وزن و ترکیبات بدن
بلوغ همراه با تغییرات مشخصی در وزن و ترکیبات بدن می‌باشد که منجر به افزایش توده بدنی و نسبت چربی آن خواهد شد، که البته الگوی آن بین دختر و پسر کاملا متفاوت است. منحنی‌های رشدی اندکس توده بدن به طور مشخص به دلیل افزایش مقدار توده بدنی در هنگام بلوغ تغییر می‌کند و ربطی به تفاوت میزان بافت چربی نداشته و همچنین بین کودکانی که زودتر یا دیرتر بالغ می‌شوند نیز تغییری ندارد. در شروع بلوغ ابتدا افزایش سالیانه اندکس توده بدنی در مرحله اول به دلیل تغییرات ناشی از توده بدنی است و در مراحل بعدی به دلیل افزایش میزان بافت چربی است. تفاوت این الگو بین دختر و پسر به این صورت است که در پسران در ابتدای بلوغ میزان چربی کمتر بوده، اما توده بدنی بیشتر است، اما در دختران در هر فاز از بلوغ میزان چربی در مقایسه با پسران بیشتر است و پس از ۱۶ سالگی میزان افزایش اندکس توده بدنی مشخص ناشی از افزایش بافت چربی است، البته این الگوهای عمومی ممکن است به دلیل شرایط تغذیه فرد تغییر کنند و در این صورت هم دختران و هم پسران ممکن است بدون توجه به جنسیت یا مرحله بلوغ خود به دلیل افزایش میزان بافت چربی دچار اضافه وزن زیاد شوند.
مراحل تکمیل بلوغ
بین افراد مختلف ممکن است تفاوت‌هایی از نظر زمان، ترتیب و سرعت تکمیل مراحل بلوغ وجود داشته باشد، اما معمولا در بیشتر موارد از یک الگوی قابل پیش‌بینی پیروی می‌کند.
اولین علامت ثانویه جنسی قابل تشخیص در بیشتر دختران رشد پستان‌ها است، اگرچه که در ۱۵ درصد موارد رشد موهای ناحیه تناسلی اولین علامت است، بزرگ شدن فولیکول‌ها و جهش رشدی مشخصا قبل از بزرگ شدن پستان‌ها به وجود می‌آید، اما در یک معاینه فیزیکی تنها قابل ارزیابی نیست، سپس عوامل هورمونی باعث ایجاد ترشحات طبیعی در ناحیه واژن می‌شود که رقیق، سفید رنگ و بدون بوی خاصی بوده و معمولا ۶ تا ۱۲ ماه قبل از شروع پریود به وجود می‌آید و نهایتا پریود ۲ تا 5/2 سال بعد از شروع اولین علائم بلوغ رخ می‌دهد. گاهی رویش موهای تناسلی اولین علامت بلوغ است که برخی شرایط خاص ممکن است باعث آن باشد، اما در هر حال اولین علائم بلوغ می‌تواند شکل بدن و سیر ترکیب آن را از دوران بلوغ به سمت بزرگسالی پیش‌بینی کند. برای مثال در دختر نوجوانی که رشد پستان‌ها اولین علامت بلوغ او باشد در مقایسه با دختری که رویش موی تناسلی اولین علامت بلوغ او باشد، از نظر سنی زودتر پریود شده و اندکس توده بدنی بالاتری در دوران بلوغ و بزرگسالی خواهد داشت. به نظر می‌رسد بیشتر این تفاوت‌ها ناشی از اثر افزایش وزن در دوران کودکی روی سن شروع پریود و وزن بزرگسالی باشد.
در پسران اولین علامت قابل تشخیص در معاینه، بزرگ شدن حجم بیضه‌ها است، تقریبا در تمام پسران این افزایش سایز به وجود می‌آید (حجم بیشتر یا مساوی ۴ سی‌سی و طول بیشتر یا مساوی 5/2 سانتیمتر). این مراحل تقریبا ۶ ماه قبل از بزرگ شدن طول آلت تناسلی و رویش موهای ناحیه تناسلی است. وجود اسپرم در ادرار و شروع دفع شبانه اسپرم مدت کمی بعد از رسیدن به اوج رشد قدی رخ می‌دهد. بسیاری از این وقایع در جنس مذکر معادل پریود در جنس مونث است، در برخی از مواقع برای بررسی مراحل بلوغ لازم است طول آلت تناسلی و یا حجم بیضه‌ها به وسیله ابزار مخصوص اندازه‌گیری شود.
چنانچه گفته شد زمان شروع مراحل بلوغ بین افراد مختلف حتی از یک جنس و یک نژاد متفاوت است، با توجه به مطالعاتی که در طی ۱۵ الی ۲۰ سال اخیر انجام شده، مشخص شده که سن شروع بلوغ در دختران و احتمالا در پسران کاهش یافته است.
