به قلم : سیما مرئی - کارشناس ارشد علوم بهداشتی در تغذیه
دکتر مریم جوادی - متخصص تغذیه
بهداشت خواب
تحریریه زندگی آنلاین : سازمان بهداشت جهانی کودکان سالم را، آینده‌سازان جامعه معرفی می‌کند و رشد و تکامل مطلوب آنان را مورد توجه قرار داده است. خواب یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و تکامل کودک می‌باشد. بهداشت خواب sleep hygiene جنبه‌ای از سبک زندگی است که کیفیت و کمیت مطلوب خواب را زمینه‌سازی نموده و محیط مطلوبی برای خواب ایجاد می‌کند. عوامل مرتبط با محل خواب شامل: نور، دما، تختخواب، فعالیت بدنی و تحرک، نوشیدن یا خوردن مواد غذایی حاوی کافئین مثل چای، شکلات و بستنی روکش‌دار، مصرف شیر ولرم، دیدن تلویزیون و کار با وسایل الکترونیک مثل تلفن همراه از موارد و عادات مربوط به بهداشت خواب هستند که اثرات منفی یا مثبت بر خواب می‌گذارند.
بیشتربخوانید:
عواقب خوابیدن کودک کنار والدین را جدی بگیرید
نسخه ای برای خواب راحت کودکان
اختلال خواب
اختلالات خواب کودکان ممکن است از دید والدین پنهان بماند، اما عامل خطری برای چاقی کودک است و پیامدهای جدی جسمی و روانی همچون پرخاشگری و اختلال توجه در کودکان نوپا به همراه دارد. شیوع رفتارهای ناسالم زمان خواب و خواب ناکافی کودکان به ترتیب 50 درصد و 33 درصد است، در حالی که 81 درصد والدین کودکان 0 تا 5 ساله عقیده دارند کودک‌شان عادات خواب سالمی دارد. 10 تا 12 درصد کودکان حداقل یکی از اختلالات به خواب رفتن یا بیدار شدن را دچارند که مشکل‌سازترین آنها، لزوم حضور والدین برای خوابیدن کودک است.
پیامد اختلال خواب در کودکان
نسبت شانس وقوع پرخاشگری با دیر بیدار شدن صبحگاهی و بیداری نامنظم در دو سالگی در مقایسه با بیداری زودهنگام صبحگاهی 52/1 است. همچنین نسبت شانس پیامد اختلال توجه و پرخاشگری در 8 سالگی با دیر یا زمان متغیر به رختخواب رفتن، در مقابل زود به رختخواب رفتن کودک نوپا به ترتیب 62/1 و 81/1 گزارش شده است. عوارض ناشی از برنامه نامطلوب خواب کودکان نوپا در سنین بعدی از جمله اختلالات رفتاری در سال‌های ابتدایی مدرسه می‌تواند بروز نماید.
بیشتربخوانید:
دکوراسیون اتاق کودک در شرایط خاص
الگوی خواب
به طور طبیعی تکامل الگوی خواب از 5 تا 6 ماهگی آغاز می‌شود. با افزایش سن کودک طول مدت خواب شبانه افزایش می‌یابد تا به حد ثابتی می‌رسد. ارتباط معکوسی بین زمان به رختخواب رفتن و طول مدت خواب شبانه کودک مشاهده شده، در واقع کودکانی که دیرتر می‌خوابند خواب شبانه کمتری دارند. طول مدت چرت روزانه کودک از 1 تا 5 ماهگی کاهش یافته و سپس تا 28 ماهگی مسیر افزایشی طی می‌کند. زمان بیدار شدن صبحگاهی از 5 تا 36 ماهگی ثابت است، البته میزان خواب یک مشخصه فردی می‌باشد، اما لازم است ساعات خواب کودک در روزهای مختلف یکسان باشد. میزان خواب کودک با بیماری، تغییرات برنامه‌های معمول زندگی و ایجاد وقایع پر استرس تغییر می‌کند.
میانگین کفایت طول مدت خواب کودک
|
سن کودک |
میزان خواب مطلوب |
|
تا دو ماهگی |
13 تا 5/14 ساعت |
|
2 تا 12 ماهگی |
9 تا 10 ساعت خواب شبانه و 3 تا 4 ساعت چرت روزانه |
|
1 تا 3 سالگی |
5/9 تا 5/10 ساعت خواب شبانه و 2 تا 3 ساعت چرت روزانه |
|
3 تا 5 سالگی |
9 تا 10 ساعت خواب شبانه و چرت روزانه به 0 تا 1 |
|
6 تا 12 سالگی |
9 تا 11 ساعت شبانه |
مشکلات خواب و ارتباط آن با عادات خوابیدن کودکان
با هدف تعیین شیوع مشکلات خواب و ارتباط آن با عادات خوابیدن کودکان نوپا این مطالعه در خانوادههای روستایی شهرستان رزن استان همدان انجام شد. مادران 120 کودک 12 تا 36 ماهه در مطالعه شرکت نمودند و اطلاعات با استفاده از پرسشنامه 33 سوالي عادات خواب کودکان (CSHQ) جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل شد. این پرسشنامه عادات خواب کودکان را در 8 حیطه بررسی می‌کند که عبارتند از: مقاومت کودک برای رفتن به رختخواب، تاخیر در خواب (زمانی که طول می‌کشد تا کودک به خواب رود)، کفایت خواب، اضطراب در خواب، بیداری در طول خواب شبانه، پاراسومنیا (مشکلات در حین خواب مانند راه رفتن، صحبت کردن، کابوس شبانه، جیغ زدن، دندان‌قروچه، بی‌قراری و ...)، مشکلات تنفسی در خواب و خواب‌آلودگی در روز.
بیشتربخوانید:
علائم دندان در آوردن نوزادان و راههای تسکین درد
عوامل مرتبط با بهداشت خواب کودک
در این مطالعه میانگین سني کودکان 53/7±82/22 ماه و 55 درصد آنها پسر بودند. شیوع مشکلات خواب 8/70 درصد (فاصله اطمینان 95 درصد: 7/69-9/71) بود. این شیوع در استرالیا و امریکا از 55 تا 60 درصد گزارش شده است که احتمالا به دلیل عوامل فرهنگی و اجتماعی تاثیر گذار بر خواب افراد باشد.
مشابه سایر مطالعات اغلب کودکان در رختخواب والدین می‌خوابیدند که از نظر محاسبه امتیازات پرسشنامه عادات خواب کودک حائز اهمیت است، زیرا حضور سایر افراد و عادات خوابیدن آنها بر خواب کودک اثرگذار است. خوابیدن کودکان کمتر از 5 سال در اتاق مجزا به دلیل کاهش بیداری شبانه و افزایش پیوستگی خواب کودک با مدت زمان خواب و داشتن یک خواب طولانی مدت مرتبط است. محل خواب و ویژگی‌های آن از اجزای بهداشت خواب به شمار می‌رود، در برخی مطالعات ارتباط بین مکان خواب کودک با مشکلات خواب کودک نوپا گزارش شده است. برخی محققین پیشنهاد می‌کنند کودکان تا پایان سه سالگی در گهواره بخوابند و انتقال به تخت بعد از سه سالگی انجام شود، زیرا خوابیدن در گهواره در مقایسه با تختخواب با ساعت خواب زودتر، تاخیر در خواب کمتر، بیداری شبانه کمتر و افزایش طول مدت خواب شبانه نوپایان همراه است. خصوصا این موضوع در مقاومت کودک نسبت به خوابیدن قابل توجه است. در واقع تغییر مکان خواب کودک از گهواره به تختخواب با شیوع و بروز بیشتر مشکلات خواب برخی نوپایان همراه بوده است.
مدت زمان خواب کودک
میانگین مدت زمان خواب کودکان 11 ساعت بود و بیش از 60 درصد کودکان بعد از ساعت 23 به رختخواب میرفتند. يافتهها نشان داد كه سن كودك يك عامل تاثيرگذار بر اكثر ابعاد مقياس CSHQ است و سن به ترتيب پيش‌بيني‌كننده خواب‌آلودگي روزانه، بيداري شبانه، مدت زمان خواب و مقاومت براي خوابيدن بود. همچنين، تحصيلات پدر و مادر و وزن فعلي كودك نيز پيش‌بيني‌كننده خرده مقياسهاي پرسشنامه CSHQ بودند. علاوه بر این همبستگی مثبت و معنادار بین مدت زمان خواب با اضطراب خواب کودک، مدت زمان خواب با مقاومت نسبت به خوابیدن و همچنین بیداری شبانه با پاراسومنیا دیده شد. مشکلات تنفسی در خواب با پاراسومنیا بیشترین همبستگی را دارد. پاراسومنیا به خودی خود با افزایش سن برطرف می‌شود و تنها در 4 درصد کودکان مشکل باقی می‌ماند. اثرات افزایش آلودگی هوا و تغییرات جوی بر خواب با ایجاد مشکلات تنفسی در خواب همراه است.
پیشنهادات
در مطالعه بر کودکان 3 تا 6 ساله ایرانی مشکلات خواب مانند دیر به رختخواب رفتن، تاخیر در خوابیدن و اتاق مشترک خواب کودکان با والدین گزارش شده است. احتمالا این مشکلات از دوره نوپایی آغاز شده و به دلیل عدم مداخله و اقدام اصلاحی تا سال‌های پیش از دبستان باقی مانده است. هر چند در مطالعه ما کودکان اختلال خواب نداشتند، اما با توجه به شیوع مشکلات خواب در کودکان نوپای مورد مطالعه و تاثیر عادات خوابیدن، ویژگی‌های فردی، محیطی و خانوادگی بر آن، طراحی مداخلاتی با هدف کنترل عوامل موثر بر شکل‌گیری عادات خوابیدن کودکان مفید به نظر می‌رسد.
