به قلم : شیرین فرساد
تحریریه زندگی آنلاین : رابطه متقابل بین سوءتغذیه و ابتلا به عفونت‌های مختلف، سال‌ها پیش اثبات شده است. کمبود غذای سالم، ریسک فاکتور قوی در جهت افزایش و تنوع میزان عفونت‌های مختلف می‌باشد.
سوءتغذیه چیست؟
سازمان بهداشت جهانی، سوءتغذیه را این گونه توصیف می‌کند: عدم توازن جذب ماده غذایی و کسب انرژی، باعث اختلال در هوموستازی، عملکرد‌های اختصاصی و رشد کودکان، کاهش بهره هوشی و کاهش نسبت قد به وزن می‌شود. اکثر کودکان عدم جذب ریز مغذی‌هایی مانند آهن و روی دارند و ممکن است به مشکلات حاد یا مزمن منتهی شود. سوءتغذیه حاد به عنوان وزن ناکافی نسبت به قد است، در حالی که کوتاهی رشد یا سوءتغذیه مزمن، رشد ضعیفی برای سن است. سوءتغذیه حاد به دو سندروم اصلی به نام‌های (ماراسموس و کواشیورکور) تفکیک می‌شود. ماراسموس نوع وخیم سوءتغذیه حاصل از کمبود پروتئین و کالری می‌باشد. این کودکان دچار لاغری شدید هستند، به طوری که ممکن است وزن آنها به کمتر از 60 درصد وزن طبیعی برسد. ماراسموس بین سنین 6 ماه تا 2 سال شایع است. کواشیورکور به علت کمبود پروتئین، کمبود ویتامین، آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد معدنی محلول در خون مانند آهن، پتاسیم و منیزیوم می‌باشد.
بیشتربخوانید:
منشور تغذیه در مادران باردار
مشکلات ناشی از سوءتغذیه کودکان در سراسر جهان
سوءتغذیه مشکل جدی برای سلامت میلیون‌ها نفر در جهان است. غالبا سوءتغذیه در کودکان زیر 5 سال مشاهده می‌شود. در سال 2010 بیش از 925 میلیون نفر در کل دنیا تغذیه خوبی نداشتند و یک سوم از کل بیماری‌ها به علت عدم تغذیه مناسب بود. 159 میلیون نفر مبتلا به رشد ناکافی شده و 50 میلیون کودک زیر 5 سال، در سال 2014 تلف شدند. در حالی که با پیشرفت علم در بیشتر کشورها روش‌های تغذیه‌ای اصلاح شد، اما در جنوب آسیا و افریقا در سال 2014، 25 درصد افراد بالغ و 32 درصد کودک زیر 5 سال دارای رشد ناکافی بودند. افراد مبتلا به ماراسموس حداقل 12 بار دچار گرسنگی‌های شدید قرار گرفته بودند.
سوءتغذیه و سیستم ایمنی
روند رو به افزایش تغذیه نامناسب، منجر به مشکلات گسترده در عملکرد ناصحیح سیستم ایمنی می‌شود.
سوءتغذیه بر سیستم ایمنی پوست و مخاط، تعداد گلبول‌های سفید، عملکرد موثر گلبول‌های سفید و بیماری‌های التهابی اثر می‌گذارد.
بیشتربخوانید:
نکته های ناب برای تغذیه کمکی
سوءتغذیه و عملکرد سد پوستی – مخاطی
سوءتغذیه باعث کاهش ترشح اسید معده و در نهایت منجر به افزایش حساسیت به پاتوژن‌ها (عوامل بیماری‌زا) می‌شود. کمبود غذایی عناصری مانند روی، ویتامین A، ویتامین D و پروتئین عاملی در تغییر عملکرد سلول‌های اپی‌تلیال و التهاب می‌باشد. تخریب عملکرد سلول‌های روده همراه با از دست دادن بافت لنفوئیدی و تغییر در نوع باکتری‌های روده بوده که ریسک عفونت‌های روده‌ای را بالا می‌برد. سوءتغذیه مزمن با انتقال باکتری‌ها یا فرآورده‌های باکتریایی صورت می‌گیرد و منجر به التهابات مزمن و مهار هورمون رشد می‌شود. احتمالا یک فاکتور متابولیک مهم در التهاب مزمن در کنار باکتری‌های جدید نقش دارد. سوءتغذیه مزمن در این کودکان، با ریتم بالایی از کم‌خونی فقر آهن همراه است. اخیرا التهابات سیستمیک و روده‌ای در این کودکان به مرگ و میر منجر می‌شود. مشکلات تغذیه‌ای منجر به تظاهرات پوستی فراوانی می‌شود. خوشبختانه گزارشی مبنی بر خطر عفونت‌های زیر جلدی ناشی از سوءتغذیه دیده نشده است. به هر حال تغذیه نامناسب باعث تغییرات پوستی، ادم، پوسته‌پوسته شدن و درماتوز پوسته‌پوسته رنگی کواشیورکور و در نتیجه ورود عوامل پاتوژن و عفونت‌ها می‌شود.
سوءتغذیه و سلول‌های خونی
1- لکه‌های کوچک پی یر و مراکز ژرمینال
2- کاهش مقدار B cell , T cell در سلول‌های
اپی تلیال
3- کاهش میزان تولید آنتی‌بادی از سلول‌های عامل و کاهش ترشح IgA
گره‌های لنفاوی
1- کاهش تعداد سلول‌ها
2- تغییر در نوع لوکوسیت‌ها
3- تغییر میزان آنتی‌ژن‌ها
4- اختلال عملکرد بخش‌های دفاعی
5- کاهش میزان ترشح آنتی‌بادی
بیشتربخوانید:
مروری بر شیرخشک های مورد مصرف در کودکان
تیموس
1- افزایش سایز تیموس
2- کاهش تیموسیت (افزایش مرگ برنامه‌ریزی شده و کاهش قدرت تکثیر سلول‌های تیموس)
3- کاهش هورمون‌های تیموسی
طحال
1- کاهش تعداد سلول‌های طحال
2- پالپ‌های سفید نامنظم
3- کاهش سلول‌های طحال (افزایش مرگ برنامه‌ریزی شده در طحال و کاهش تکثیر سلول‌های طحال)
4- افزایش عوامل التهابی در محیط
مغز استخوان
1- کاهش تعداد سلول‌های مغز استخوان
2- افزایش اندازه استخوان
3- تغییر بافت استخوان
4- هیپوپلازی (کمبود سلول) در گلبول قرمز و دیسپلازی (رشد زیاد سلولی)
5- میزان تکثیر سلولی
6- کاهش بلوغ و تحرک سلول‌های خونساز
سوءتغذیه و بیماری‌های ناشی از آن
اسهال
کاهش جذب مواد مغذی و آسیب بافت مخاطی باعث ایجاد اسهال می‌شوند. اسهال منجر به کاهش وزن کودک می‌شود. باکتری باکتروئیدس در اسهال این کودکان دیده می‌شود. اسهال شدید در کودکان زیر 2 سال با کمبود وزن و کمبود قد حدود 8 سانتی‌متر و در کودکان 7 - 9 سال با کاهش 10 درصد هوش همراه است.
بیشتربخوانید:
از رابطه سوء تغذیه با کمردرد چه می‌دانیم؟
عفونت‌های تنفسی
سوءتغذیه در کودکان حساسیت نسبت به عفونت‌های ویروسی، باکتریال و قارچی را افزایش می‌دهد. افزایش میزان سرفه و تب در کودکان شیرخوار تا 5 سال وجود دارد.
الف: باکتری استرپتوکوکوس پنومونیه
تغییر در مخاط بخش فوقانی دستگاه تنفس و جمعیت میکروبی دستگاه تنفس ممکن است باعث تسهیل عوامل بیماری‌زا شود. بهبودی سیستم ایمنی با مصرف باکتری‌های پروبیوتیک لاکتوباسیل صورت گرفته است.
ب: عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفس
اگر این سوءتغذیه با کمبود شدید پروتئین همراه باشد، ابتلا به ویروس آنفلوانزا بالا می‌رود.
ج: عفونت‌های دستگاه گوارش
ج-1: عفونت‌های باکتریایی
سوءتغذیه باعث افزایش خطر اسهال عوامل بیماری‌زا، نقص سیستم ایمنی و کاهش سدهای بیولوژیک و تغییر در نوع باکتری‌های دستگاه گوارش می‌شود. مصرف روی خوراکی، باعث جبران وزن‌گیری مجدد شده و واکنش‌های التهابی میزبان کاهش می‌یابد.
ج-2: عفونت ویروسی
عفونت‌های ویروسی ناشی از سوءتغذیه، آمار مرگ و میر فراوانی را به دنبال داشته است. فقر پروتئین با کاهش وزن شدید و کاهش میزان آنتی‌بادی‌های حفاظتی و افزایش میزان ویروس همراه است.
ج-3: عفونت‌های انگلی
عفونت‌های روده‌ای مثل انگل ژیاردیا در این کودکان به وفور دیده می‌شود. اسهال شدید در این کودکان دیده می‌شود. سوءتغذیه پروتئینی باعث آبکی بودن مدفوع می‌شود.
ج-4: عفونت‌های کرمی
عفونت‌های مزمن کرمی و کاهش وزن و عدم رشد مناسب در این کودکان دیده می‌شود. سوءتغذیه پروتئین و روی، منجر به عفونت کرمی می‌شود.
د: عفونت‌های سیستمیک
عفونت‌های باکتریایی وارد شده در گردش خون در نتیجه مشکلات ناشی از سوء تغذیه می‌باشند. ایجاد شوک سمی در کودکان دارای سوءتغذیه حاد با درصد بالای مرگ همراه بود که با بررسی‌های همودینامیک قابل کنترل می‌باشد. افزایش میزان سوءتغذیه باعث عملکرد نامناسب باکتری‌های مهاجم و نفوذپذیری بیشتر بافت مخاطی به ورود باکتری‌های بیماری‌زا و افزایش میزان باکتری در گردش خون می‌شود. کودکان با این شرایط در کشور‌های پیشرفته نجات می‌یابند، زیرا با نگهداری در اتاقی با گردش هوای مناسب و تغذیه مناسب رو به بهبود خواهند بود.
د-1: عفونت با باکتری سل
فقر شدید پروتئینی و عملکرد ضعیف سیستم ایمنی و کاهش تولید عوامل ایمنی، کاهش بلوغ سلول‌های سیستم ایمنی، ابتلا به بیماری سل را در محیط‌های دارای این باکتری افزایش می‌دهد.
د-2: مالاریا
در کودکان فقر شدید غذایی بسیار مشاهده می‌شود. درمان‌های ضد مالاریایی در زمان بارداری، ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد. مرگ و میر ناشی از مالاریا در کودکان سوء‌تغذیه‌ای زیر 5 سال (کاهش وزن، نقص روی، کمبود ویتامین A) دیده می‌شد.
د-3: لیشمانیایی
پاسخ ایمنی ذاتی و پاسخ ایمنی اکتسابی باعث مهار پیشرفت بیماری می‌شوند. عفونت لیشمانیایی در کودکان (فقر پروتئین، انرژی، روی و آهن) بیشتر دیده می‌شود.
درمان کودکان سوءتغذیه با میکروب‌های دستگاه گوارش
در بنگلادش اثرات دو مکمل غذایی فرموله شده است که شامل نخود، سویا، موز سبز و بادام زمینی می‌باشد و تا حدی می‌تواند باعث افزایش رشد و دیگر فاکتورهای سلامتی شود. این ترکیب فرموله باعث تقویت باکتری‌های مفید دستگاه گوارش شده و فقر مواد غذایی تا حدی جبران می‌شود. به هر حال رژیم غذایی همراه با مکمل‌های باکتری پروبیوتیک باعث ایجاد تغییرات سریع در ساختار سلامت کودک می‌شود.
