دكتر ریحانه بركتین؛ متخصص اطفال
در اطفال یکی از شایع‌ترین علائم، اشکال در تغذیه است.کودک دچار نارسایی قلبی در هر نوبت حجم کمتری شیر می‌‌خورد و در حین مکیدن دچار تعریق و یا تنگی نفس میشود. پس از خستگی علیرغم دریافت شیر ناکافی، به خواب رفته و مجدداً بدلیل گرسنگی از خواب بیدار میشود. این سیکل ممکن است چندین بار رخ دهد و والدین و پزشک گاهی به اشتباه تصور می‌‌کنند، نوزاد به کولیک و دل درد مبتلا است. سایر علائم شامل سیاهی لب‌های نوزاد، تنفس تند و یا تنفس سخت است. منظور از تنفس سخت حالتی است که در آن هنگام تنفس پره‌‌های بینی کودک تکان خورده و یا کودک از عضلات قفسه سینه به صورت غیر عادی استفاده می‌کند.
در کودکان بزرگ‌تر بیماری‌های قلبی ممکن است خود را با خستگی، محدودیت فعالیت و نیاز به خواب بیشتر نشان دهد. این کودکان در فعالیت‌های معمول همسالان خود از جمله راه رفتن، دویدن، پیاده روی، دوچرخه‌سواری دچار خستگی زودرس می‌‌شوند. سیاهی لب‌های کودک نیز یکی از علائم مهم است که بویژه در حین گریه شدید و یا در فعالیت در کودکان بزرگ‌تر خود را نشان می‌‌دهد.
از آنجائیکه این تغییر رنگ و کبودی اهمیت بالینی خاصی دارد نوع و علت آن حتماً باید توسط پزشک مشخص شود. درد قفسه سینه در اطفال گرچه باعث مراجعه آنها به پزشک میشود، ولی برای بیماری‌های قلبی عروقی در این گروه سنی یک تظاهر غیرمعمول است. ولی در صورت وجود درد، معاینات دقیق و حتی در صورت لزوم انجام تست‌های آزمایشگاهی و یا عکس‌برداری لازم است، چرا که بسیاری از بیماری‌های غیرقلبی از جمله عفونت‌های ریوی، آسم کودکان، بیماری‌های گوارشی، اضطراب و... نیز خود را با درد قفسه سینه نشان می‌دهند.
همچنین در کودکان در برخی موارد ابتلا به یک بیماری زمینه‌ای ممکن است بروز علائم قلبی عروقی جزئی از نشانه‌‌های آن باشد. مثلاً در صورت وجود بیماری‌هایی از جمله سرخجه مادر زادی، کاوازاکی، آرتریت نوجوانان، بیماری‌های عصبی عضلانی، بیماری‌های داخلی و... همگی ممکن است یک یا چند علامت قلبی را همراه داشته باشند.
ضربان قلب کودک
ضرمان قلب نیز یکی از نکات مهم مورد توجه است. تعداد ضربان قلب در نوزادان بسیار بیشتر از کودکان است و حتی گاهی به 140-150 عدد در هر دقیقه میرسد و در هنگام گریه و فعالیت حتی بیشتر از این مقدار نیز مشاهده میشود و برعکس در طول خواب کاهش می‌‌یابد. با افزایش سن کودکان، متوسط تعداد ضربان قلب کاهش می‌‌یابد، باید توجه داشت در صورت افزایش ضربان قلب به صورت پایدار یا کاهش ضربان قلب و یا ضربان قلب نامنظم، تهیه نوار قلب و بررسی علت آن اهمیت دارد
گرفتن فشارخون كودك
در مرحله بعدی گرفتن فشارخون کودکان ضروری است. در کودکان فشارسنج بایستی سایز مناسب داشته باشد به طوری که دو سوم فوقانی بازوی کودک باید به‌طور کامل پوشانده شود. فشارسنج‌‌های کوچک‌تر یا بزرگ‌تر از حد، باعث خطای اندازه‌گیری میشود.
همچنین از آنجایی که فشارخون به شدت تحت تاثیر اضطراب، فعالیت، سرفه و هیجان در کودک است، لازم است کودک روی پای والدین نشسته و پس از رفع اضطراب و نگرانی وی، در حالی که آرام باشد اقدام به اندازه‌گیری شود، بعلاوه فشارخون کودک با سن، قد و وزن او رابطه دارد، لذا پس از اندازه‌گیری، عدد به دست آمده بایستی براساس جداول موجود محاسبه شود..
معاینه اختصاصی قلب کودک
در مراحل بعدی پزشک به معاینه اختصاصی قلب شامل سمع صداهای قلبی می‌‌پردازد که بهتر است در برخی حالات کودک به پشت به آرامی دراز کشیده و تنفس طبیعی داشته باشد. یکی از مهمترین صداهای غیر عادی که خود بسیاری اوقات اولین راهنمای پزشک جهت معاینه دقیق‌تر است سوفل قلبی است. سوفل مطابق با شدت فرکانس، زمان وقوع، تغییرات شدت، زمان شدت یافتن، محل سمع آن و انتشار آن به نواحی دیگر توصیف میشود. جهت شنیدن این صداها محل‌‌های متفاوتی از قفسه سینه بایستی مورد معاینه قرار گیرد.
همانطور که شنیدن این صداها همیشه دال بر وجود بیماری‌های مهم قلبی نیست، نشنیدن آن نیز احتمال وجود بیماری‌های قلبی عروقی را در کودکان رد نمی‌کند. لذا این وظیفه پزشک است که در مورد اهمیت و یا احتمال خطر این صدا در صورت سمع آن با والدین صحبت کند. در مراحل بعدی پزشک بر حسب ضرورت آنچه در معاینه وجود داشته است، اقدام به درخواست نوار قلب، عکس قفسه سینه، اکوکاردیوگرافی و در مراحل بعدی آنژیو گرافی، آزمایشات خون و سایر اقدامات تخصصی‌تر می‌‌نماید.
علل بیماری‌های قلبی عروقی در کودکان
اختلالات کروموزومی: در بسیاری از ناهنجاری‌های کروموزومی از جمله سندرم داون،تریزومی 18 و... بیماری‌های مادرزادی قلب شایع است.
دیابت مادر: در حالیکه افزایش سایز قلب در حدود 30درصد نوزادان با مادر دیابتی دیده میشود، اما بسیاری از ناهنجاری‌های دیگر نیز متحمل است.
سیگار، الكل و برخی داروها
مصرف سیگار، الکل و برخی داروهای خاص مثل لیتیوم، وارفارین، ضد تشنج‌ها و... در مادران باردار می‌تواند باعث ابتلا نوزاد به بیماری‌های قلبی عروقی شود.
برخی عفونت‌ها: ابتلا مادر به برخی عفونت‌ها مثل سرخجه نیز با افزایش احتمال بیماری‌های مادرزادی قلبی در جنین همراه است.
بیماری‌های مادر زادی قلب در حدود 5 مورد از هر 1000 نوزاد متولد شده دیده میشود، برخی بیماری‌ها در نوزادان نارس شایع‌تر است.
نقص دیواره بین بطنی: نقص دیواره بین بطنی(VSD) شایع‌ترین بیماری مادرزادی قلب است.
نكته
احتمال بروز بیماری‌های مادرزادی قلب در حاملگی اول 0/8 درصد است و در صورت داشتن یک کودک مبتلا این شانس در بارداری دوم به 5-2 درصد افزایش می‌‌یابد و در صورت ابتلای یکی از والدین (به خصوص مادر) به بیماری‌های قلبی عروقی این شانس باز هم در کودک آنها افزایش
