زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

ارزيابی كودك با خونريزی بخش فوقانی دستگاه گوارش

خونریزی‌های دستگاه گوارش در كودكان گاهی باعث ایجاد وحشت در خانواده‌ها و پزشك می‌شود كه در صورت عدم رسیدگی بموقع ممكن است مشكلاتی غیرقابل به بار آورد. در بعضی موارد این خونریزی‌ها زیاد خطرناك نیست ولی اقدامات نابجایی كه انجام می‌شود ممكن است به كودكان آسیب برساند.

با توجه به سن كودك خونریزی گوارشی در كودكان به عوامل زیادی بستگی دارد. در خونریزی از بخش‌های فوقانی دستگاه گوارش و دفع خون در مواردی از طریق استفراغ و در بعضی موارد از طریق مدفوع است كه هر یك از آنها علل متفاوتی دارد. اگر خونریزی زیاد باشد در استفراغ بچه خون تازه وجود دارد، اما اگر خونریزی كمتر و خفیف باشد خون در معده می‌ماند و تحت تاثیر ترشحات معده رنگ آن عوض شده به رنگ قهوه‌ای تبدیل می‌شود و در استفراغ خون قهوه‌ای مشاهده می‌گردد. اگر در استفراغ خون تازه باشد، احتمالا خونریزی شدید است و در صورتی كه خون قهوه‌ای باشد، احتمال خونریزی خفیف می‌رود. در مدفوع هم همین‌طور است؛ اگر خونریزی شدید باشد، خون تازه در مدفوع وجود دارد. در خونریزی خفیف كودكی كه به عنوان مثال زخم اثنی‌عشر دارد و خونریزی مربوط به بخش فوقانی است، خون برای رسیدن خون بخش انتهایی باید از روده رد شود. در این حالت به علت تغییراتی كه صورت می‌گیرد، مدفوع سیاه‌رنگ می‌شود. بنابراین وقتی خون سیاه‌رنگ می‌بینیم، تشخیص می‌دهیم خونریزی خفیف و مربوط به معده و اثنی‌عشر است.

آیا همیشه مدفوع سیاه‌رنگ دلیل خونریزی خفیف است؟

در مواردی مدفوع سیاه مربوط به نوع تغذیه كدك است. در صورت مصرف آهن و اسفناج ممكن است مدفوع سیاه‌رنگ شود. لذا هر مدفوع سیاهی به معنی خونریزی نیست. در مورد استفراغ هم همین طور است. بچه‌هایی كه گوجه‌فرنگی یا ژله می‌خورند، رنگ قرمز در استفراغ آنها دیده می‌شود كه مربوط به خون نیست.

چگونه پزشك می‌تواند تشخیص دهد رنگ قرمز مربوط به خون است یا استفراغ؟

پزشك با بررسی سوابق كودك به تشخیص نزدیك می‌شود؛ به عنوان مثال از خانواده او می‌پرسد، آیا در گذشته دل درد، آلرژی یا عمل جراحی داشته است؟

گاه نیز هنگام معاینه كودك به مواردی برمی‌خورد كه نشان‌دهنده خونریزی است. مثلا ممكن است روی پوست او علامتی از خونریزی وجود داشته باشد. بنابراین با سوالات، معاینات و آزمایش‌های كمكی به احتمال زیاد تشخیص خونریزی داده می‌شود.

بررسی علل شایع خونریزی‌های بخش تحتانی دستگاه گوارش

دكتر علی‌اكبر سیاری

فوق‌تخصص گوارش اطفال، استاد دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی

پزشك امروز: دستگاه گوارش كیلومترها طول دارد. پس مواد غذایی كه خورده می‌شوند چندین كیلومتر با روده‌ای كه تماما با خون تماس دارد مرتبطند، ولی هیچ‌گاه نباید در داخل روده خون وجود داشته باشد. وارد شدن خون به دستگاه گوارش  موردی غیرطبیعی تلقی می‌شود. مادری كه به پزشك مراجعه كرده و اظهار می‌كند بچه‌اش خونریزی دارد، چند بررسی اولیه باید در مورد كودك او صورت گیرد:

1- آیا واقعا خونریزی دارد؟ باید توجه داشت بسیاری از مواد غذایی مانند گوجه‌فرنگی، هندوانه، توت‌فرنگی، لبو یا داروهای حاوی بیسموت ممكن است ظاهری خونی در مدفوع ایجاد كنند.

2- چقدر خون از دست داده؟ ممكن است كودك آنقدر خون از دست داده باشد كه منجر به فوت او شود. پس لازم است حجم خون از دست رفته با روش‌هایی مشخص شود، زیرا  بسیار حیاتی و مهم است.

3- محل خونریزی كجاست؟

4- آیا در حال حاضر خونریزی ادامه دارد یا متوقف شده است. این مورد برای پزشك بسیار اهمیت دارد.

5- با مشخص شدن محل و علت خونریزی چه اقداماتی باید صورت گیرد؟

خونریزی در هر نقطه‌ای از دستگاه گوارش غیرطبیعی است. دفع خون از مدفوع به دو صورت است: یا بچه خون قرمز روشن دفع می‌كند یا مدفوعی سیاه و قیری رنگ و بدبو دارد. وقتی خونریزی از قسمت بالای روده باشد به مرور كه از روده عبور می‌كند تغییر رنگ می‌دهد و به صورت سیاه‌قیری درمی‌آید. لازم به ذكر است مصرف آهن و برخی از داروها، رنگ مدفوع را تغییر می‌دهد و سیاه می‌كند.

ممكن است خونریزی از قسمت بالای دستگاه گوارش مثل بینی بوده و خون بالا رفته در نتیجه استفراغ بچه خونی شود. خونریزی از لوزه هم سبب ایجاد استفراغ خونی می‌شود. ممكن است خونریزی در مری باشد كه شایع‌ترین علت آن افزایش فشار ورید پورت است و به علت سیروز، نارسایی كبد یا افرادی كه دچار انسداد ورید هستند، واریس ورید مری و خونریزی اتفاق می‌افتد. خطرناك‌ترین خونریزی در دستگاه گوارش كه گاه ممكن است منجر به فوت شود، همین است.

شناسایی محل خونریزی

60 درصد از بچه‌ها تا 5-4 ماهگی رفلاكس دارند (برگشت غذا از معده به مری) در این حالت محیط معده اسیدی است و غذا پس از مدتی ترش می‌شود. این مواد ترش وقتی برمی‌گردند و وارد مری می‌شوند، مری را می‌سوزانند و ایجاد زخم می‌كنند؛ لذا بچه دچار بی‌قراری شده و ممكن است خونریزی كند. این خونریزی ممكن است به صورت مخفی باشد كه در درازمدت باعث كم خونی می‌شود. اگر خونریزی زیاد باشد باعث استفراغ خونی می‌شود. پس رفلاكس كه خیلی هم شایع است ممكن است به صورت برگشت غذا باشد. در این حالت كودك هنگام خواب شب بی‌قراری می‌كند. آب از دهانش می‌آید، موقع شیر خوردن سرش را برمی‌گرداند، دست و پا می‌زند و به علت التهاب مری دچار خونریزی می‌شود. ممكن است التهاب در معده باشد؛ مواردی مانند زخم معده، ورم معده یا ورم اثنی‌عشر كه تمامی اینها سبب ایجاد خونریزی می‌شود و ممكن است به صورت استفراغ خونی یا دفع خون و ایجاد مدفوع سیاه‌رنگ باشد.

در بعضی موارد این بیماری نیاز به جراحی فوری دارد. یكی از این موارد زمانی است كه روده بچه در هم می‌پیچد. در این حالت بچه با گریه، بی‌قراری، جیغ زدن و مدفوع خونی و همچنین سابقه اسهال به پزشك مراجعه می‌كند كه در بچه‌های زیر دو سال نیاز به جراحی فوری دارد.

یكی دیگر از موارد اختلالات مادرزادی است مثل دیورتیكول مكل، زائده‌‌ای است كه از دوران جنینی باقی می‌ماند و داخل آن مخاط معده وجود دارد. 3-1 درصد بچه‌ها دچار این مشكل می‌شوند.

مورد دیگری كه نیاز به عمل جراحی فوری دارید خونریزی‌ها وسیع و خطرناكی است كه باعث كم‌خونی شدید و شوك می‌شود. مورد دیگر زمانی است كه پزشك محل خونریزی را پیدا نمی‌كند و خونریزی ادامه می‌یابد. در این حالت كودك به مقدار زیادی خون نیاز دارد و باید به جراح مراجعه كند.

گاهی اختلالات عروقی (همانژیوم) سبب ایجاد خونریزی می‌شود. بعضی از بچه‌ها دارای خال‌های عروقی روی پوست هستند. در صورتی كه این خال در روده باشد خونریزی می‌دهد. اگر خال در روده كوچك باشد نمی‌توان محل آن را پیدا كرد. چون روده كوچك را نمی‌توان آندوسكوپی كرد (ولی معده، مری و روده بزرگ را می‌توان آندوسكوپی كرد). در نتیجه كودك مرتب خونریزی دارد كه برای تشخیص باید از ابزارهای دیگر استفاده نمود. در بعضی موارد علت خونریزی اختلال در دستگاه گوارش نیست؛ مثلا بچه‌ای كه كبد نارسا دارد فاكتورهای انعقادی را نمی‌سازد، در نتیجه دچار خونریزی می‌شود. یا در بچه‌هایی كه سرطان دارند تعداد پلاكت‌ها پایین می‌افتد و در دستگاه گوارش هم خونریزی به وجود می‌آید. نارسایی كلیه نیز می‌تواند در دستگاه گوارش خونریزی ایجاد كند. عفونت در خون یكی دیگر از علل خونریزی دستگاه گوارش است. گاه به علت التهاب عروقی و در نتیجه گرفتگی عروق در دستگاه گوارش كودك دچار دل‌درد، خونریزی می‌شود كه در مواردی حتی منجر به جراحی می‌گردد. در بعضی موارد نیز سرطان روده بزرگ سبب ایجاد خونریزی در دستگاه گوارش می‌شود كه خوشبختانه این نوع سرطان در بچه‌ها شایع نیست.

در برخی موارد التهاب روده بزرگ در كودكان سبب ایجاد خونریزی می‌شود. این التهاب باعث زخم روده و اسهال می‌شود كه در نهایت به خونریزی، دل‌درد و كم‌اشتهایی منجر می‌گردد. به این بیماری كولیت اولسروز گفته می‌شود.

بیماری كرون یا TBD (التهاب روده بزرگ) نیز سبب ایجاد خونریزی می‌شود كه مربوط به بزرگسالان است در بچه‌ها زیاد شایع نیست و می‌توان با كولونوسكوپی آن را تشخیص داد. تعداد پولیپ‌ها از یك تا چند عدد متغیر است كه سبب دفع خون روشن بدون دل درد می‌شوند و در سن 6-2 سالگی شایع‌تر است. مهم‌ترین علت خونریزی تحتانی دستگاه گوارش نیز زخم مقعد است كه به علت یبوست ایجاد شده و شقاق مقعد نامیده می‌شود.