زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر حسین علی مددی؛ فلوی فوق تخصص گوارش کودکان

یبوست چیست؟

دفع مدفوع سفت یا زور زدن موقع دفع، دفع دیر به دیر مدفوع یا دفع دردناک را یبوست می‌‌گویند.

یبوست می‌‌تواند علامتی ساده یا گاهی علامتی از یک بیماری جدی گوارشی و... باشد. 

علایم

شروع یبوست در بسیاری از موارد با آغاز مدرسه رفتن، از پوشک گرفتن کودک، یک بیماری حاد مثل تب یا سرماخوردگی یا تغییر رژیم غذایی شیرخوار از شیر مادر به شیر گاو همراه است.

متاسفانه غیر بهداشتی یا کثیف بودن توالت و ترسناک بودن آن، زمان اندک برای توالت رفتن در زنگ تفریح و ... باعث می‌‌شود بسیاری از کودکان در مدرسه از رفتن به توالت خودداری کنند که این خودداری باعث سفت و کم حجم شدن مدفوع کودک و آغاز یبوست می‌‌شود و  متعاقب آن کودک به دلیل دردناک بودن دفع مدفوع سفت باز هم از رفتن به دستشویی خودداری می‌‌کند و این چرخه معیوب زمینه‌ساز یبوست مزمن کودک خواهد شد. 

علائمی‌‌که باید والدین را به فکر احتمال ابتلای کودک به یبوست بیاندازند عبارتند از:

رفتارهای نگهداشتن مدفوع: اگر کودک شما پاهایش را روی هم می‌‌گذارد، در یک گوشه اتاق چمباتمه می‌‌زند، سعی می‌‌کند بدنش را صاف نگهدارد، چهره‌اش قرمز می‌‌شود، گریه می‌‌کند و عضلات باسنش را سفت می‌‌کند، در واقع در حال نگهداشتن مدفوع یا خودداری از رفتن به توالت و دفع آن است.

کثیف شدن لباس زیر کودک: گاهی مدفوع آبکی با انقباضهای روده از کنار مدفوع سفت موجود در روده بزرگ کودک مبتلا به یبوست، به لباس زیر کودک نشت می‌‌کند که والدین بارها و بارها این علامت را اشتباهاً اسهال تلقی می‌‌کنند.

دفع دردناک مدفوع: ریختن چند قطره خون روی توالت یا آغشته بودن سطح مدفوع به خون روشن می‌‌توانند علایم دفع مدفوع سفت باشند. 

از دیگر علایم یبوست در كودكان می‌توان به موارد ذیل اشاره كرد:

اتساع شکم/ درد شکم

بی اشتهایی/ بد اخلاقی

دفع دیر به دیر مدفوع سفت/ حجیم 

علل یبوست

1- یبوست عملکردی

شایعترین علت یبوست در کودکان به شمار می‌‌رود. مهمترین عوامل زمینه‌ساز یبوست عملکردی شامل زود از پوشک گرفتن، شروع شیر گاو به جای شیر مادر، خودداری کودک از رفتن به توالت در مدرسه، مصرف اندک میوه، سبزی و مایعات هستند. این نوع یبوست معمولاً با رشد مطلوب کودک همراه بوده در صورت توجه به دستورات پزشک قابل درمان است.

2- علل گوارشی یبوست

بیماری هیرشپرونگ: در این بیماری قطعه ای از روده بزرگ فاقد عقده های عصبی است برخلاف یبوست عملکردی، در بیماری هیرشپرونگ، کودک در 48 ساعت اول تولد مدفوع دفع نکرده، قطر مدفوع کودک نازک است.

علاوه بر این معمولا رشد کودک کمتر از حد معمول بوده، علایم دیگری نظیر استفراغ یا اتساع قابل توجه شکم دیده می‌‌شود.

در این بیماری، سن شروع یبوست، برخلاف یبوست عملکردی (که از سنین بالاتر از یکسال شروع می‌‌شود)، زودرس و اغلب از ماههای اول تولد است. درمان بیماری هیرشپرونگ با عمل جراحی است. 

تنگی مقعد یا سایر قسمتهای دستگاه گوارش

بیماری سلیاک: در این بیماری، گلوتن موجود در گندم باعث التهاب و آسیب مخاط روده کودک و بروز علائمی‌‌نظیر وزن گیری ناکافی، کوتاهی قد، درد شکم، بی اشتهایی، اسهال یا یبوست می‌‌شود.

بیماری سیستیک فیبروزیس: بیماری ارثی همراه با تغلیظ ترشحات در بدن است که علایم آن شامل رشد ناکافی، اسهال چرب، عفونت های مکرر ریوی منجر به بستری، بوسه شور و گاهی یبوست است.

مسمومیت با سرب که متاسفانه در شهرهای بزرگ و صنعتی شیوع قابل توجهی دارد و می‌‌تواند با درد شکم، کاهش رشد وزنی و قدی و یبوست همراه باشد.

حساسیت به شیر گاو

3- علل عصبی – عضلانی

ضایعات نخاعی، فلج مغزی، بیماریهای عضلانی، سندرم داون و ...

4- علل مربوط به متابولیسم بدن

دیابت شیرین، دیابت بی‌مزه، کم کاری تیروئید، پایین بودن پتاسیم خون، بالا بودن کلسیم خون، اسیدوز

5-داروها

داروهای مخدر (کدئین)، بسیاری از مسکن‌ها، داروهای آنتی کولینرژیک (دی سیکلومین، دیفن هیدرامین و...)

داروهای ضد افسردگی، ویتامین D، آهن، شربت آلومینیوم هیدروکسید و ...

6-بیماریهای روانپزشکی

افسردگی، بی اشتهایی عصبی، وسواس و ... 

عوارض بیماری

هر یک از بیماری‌هایی که به عنوان علل یبوست ذکر شد می‌‌توانند در صورت عدم درمان برای کودک عوارض جدی به همراه داشته باشند. اما یبوست به خودی خود با عوارض زیر همراه است:

احساس شرمندگی کودک به دلیل کثیف شدن لباس زیر ناشی از نشت مدفوع که به ویژه در سنین مدرسه می‌‌تواند منشأ کاهش اعتماد به نفس کودک شود.

بی اشتهایی/ نخوردن غذا به دلیل ترس از دفع دردناک

اخلال رشد به ویژه در یبوست‌های طول کشیده

عفونت های ادراری

اضطراب و آثار روحی – روانی برای خانواده 

درمان

در صورت وجود مدفوع سفت در شکم کودک، نرم کردن مدفوع با تنفیه داروهای تجویز شده توسط پزشک (پارافین، لاکتولوز،...) به طور موقت مشکل حاد کودک را رفع می‌‌کند. مصرف میوه ها و سبزیجات به مقدار کافی و مداوم (به ویژه میوه‌هایی نظیر آلو، انجیر، انگور، توت، کیوی، گلابی و خشکبارهای مشتق شده از آنها، سالاد و ...) از بازگشت یبوست پیشگیری می‌‌کنند.

مصرف بیش از حد موز و شیر گاو در کودکان می‌‌تواند باعث تشدید یبوست شود. کودک مبتلا به یبوست باید روزانه بعد از صبحانه و شام به مدت 10 دقیقه در توالت بنشیند که این کار به‌تدریج منجر به بروز خودبخودی عمل دفع در آن زمان می‌‌شود.

توالت‌های ایرانی در کودکان مبتلا به یبوست مفیدتر از توالت‌های فرنگی است. داروهای مختلفی ممکن است توسط پزشک برای درمان یبوست تجویز شوند که برخی از آنها عبارتند از: پودر اتیلن گلیکول (پیدرولاکس)، شربت لاکتوز، هیدروکسید منیزیم، ترکیبات مشتق شده از انجیر، شربت پارافین و روغن کرچک (مصرف این دو دارو در سن زیر یکسال و به مدت طولانی ممنوع است).

در حال حاضر داروهای انتخابی برای درمان یبوست کودکان، پودر پیدرولاکس است. مقدار مصرف این دارو براساس وزن کودک توسط پزشک تعیین می‌‌شود. یک بسته پودر 70 گرمی‌‌باید در یک لیتر آب یا آب میوه حل می‌‌شود.

البته همه یک بسته دارو لازم نیست که یکباره حل شده و آماده شود، بلکه هر بار می‌‌توان مقدار تجویز شده را در حجم مناسب آب یا آب میوه حل کرد و به کودک خورانید.

مصرف طولانی مدت این دارو عارضه ای به همراه ندارد و در چند ماه اول عمر نیز می‌‌توان مصرف کرد. مصرف برخی داروها در درمان یبوست نظیر ترکیبات سنا (سناگل و ...)، قرص و شیاف بیزاکودیل باید با احتیاط و حتماً با نظر پزشک متخصص کودکان باشد وگرنه می‌‌توانند عوارض جدی به دنبال داشته باشند.

ضمناً پس از قطع مصرف طولانی مدت این نوع داروها، احتمال عود یبوست شدید به دلیل ایجاد وابستگی به آنها زیاد است. استفاده طولانی مدت و خودسرانه شیاف‌ها برای درمان یبوست به دلیل تحریک مقعد و ایجاد شقاق و التهاب موضعی توصیه نمی‌‌شود.

رعایت محدودیت‌های سنی در دارو درمانی یبوست مهم است. به عنوان مثال مصرف قرص یا شیاف بیزاکودیل، حداقل تا دو سالگی و مصرف پارافین یا روغن کرچک در کودکان زیر یکسال توصیه نمی‌‌شود.

نکته مهم:یک ضرب‌المثل قدیمی‌‌می‌‌گویند: «بیماری، خروار خروار وارد بدن می‌‌شود و مثقال مثقال از بدن بیرون می‌‌رود!» این ضرب المثل به ویژه در مورد درمان یبوست صادق است. دوره درمان یبوست به ویژه یبوست مزمن طولانی بوده اغلب چندین ماه و گاهی چند سال طول می‌‌کشد. پایبندی والدین به همه توصیه های پزشک، یک اصل مهم در درمان موفق یبوست کودکان به‌شمار می‌‌رود.