به قلم : دکتر پیمان غلام نژاد ، متخصص بهداشت مواد غذایی ، کارشناس مسئول آزمایشگاه کنترل غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی ایران
peymangholamnezhad@yahoo.com
تحریریه زندگی آنلاین : آفت‌کش‌ها مواد شیمیایی هستند که به منظور دستیابی به عملکرد بهتر و برداشت محصول با حجم بیشتر استفاده می‌شوند. هر سال فروش سموم قارچ‌کش، علف‌کش و حشره‌کش در کشاورزی رو به افزایش است. استفاده از آفت‌کش‌ها در طول تولید اغلب منجر به وجود بقایای آفت‌کش در محصول پس از برداشت می‌شود. قرار گرفتن در معرض باقیمانده آفت‌کش‌های غذایی از طریق مصرف محصولات آلوده می‌تواند بر سیستم عصبی مرکزی، سیستم قلبی عروقی و سیستم تنفسی تأثیر منفی بگذارد. به همین دلایل، نظارت بر وجود آفت‌کش‌ها در مواد غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است. میزان مجاز باقیمانده آفت‌کش در مواد غذایی یک معیار مهم برای ایمنی مواد غذایی است.
وجود باقیمانده آفت‌کش‌ها به عنوان یک خطر برای نوزادان و کودکان در نظر گرفته می‌شود. زیرا اکثر آنها مواد غذایی آلوده محصولات کشاورزی هستند که ممکن است خام مصرف شوند. همچنین از محصولات تازه مانند سیب یا سیب‌زمینی ممکن است برای تولید غذای کودک استفاده شود.
بیشتربخوانید:
علائمی که نشان میدهد میوه و سبزیجات سمی هستند
اثر سموم بر روی بدن
مسیر ورود باقیمانده سموم به بدن سیستم تنفسی، دستگاه گوارش یا پوست می‌باشد و مصرف مواد غذایی آلوده می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری بر سلامت سیستم عصبی، قلب و عروق و کبد داشته باشد. از طرفی محصولات آلوده به دلیل دارا بودن فواید متعدد برای سلامت جزء پرمصرف‌ترین محصولات غذایی می‌باشند.
برای مثال سیب میوه‌ای خوشمزه است که با کالری کم منبع ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌باشد. فیبر محلول در سیب، پکتین است که نقش عمده‌ای در کاهش کلسترول و پیشگیری از تصلب شرایین و بیماری‌های قلبی دارد.
متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند مصرف‌کنندگان وعده میوه و سبزیجات در روز در سبد غذایی خود داشته باشند.
چه مشکلاتی وجود دارد؟
متاسفانه اغلب محصولات كشاورزی كه در معرض آفت‌كش‌ها قرار گرفته، مدت زمان كوتاهی بعد از سمپاشی و بدون طی کردن مدت زمان لازم از پایان سمپاشی تا تجزیه سم به بازار مصرف ارائه می‌شوند.
رعایت این زمان به خصوص برای محصولات کشاورزی که به طور تازه مصرف می‌شوند، اهمیت بالایی دارد. متأسفانه اغلب اوقات این محصولات قبل از اینکه زمان لازم از پایان سمپاشی تا تجزیه سم به پایان برسد، وارد بازار شده و به فروش می‌رسند.
چنانچه میزان سم مصرفی بالاتر از میزان توصیه شده برای مصرف باشد، حتی با رعایت کردن دوره مذکور، باقیمانده سموم بالاتر از حد مجاز خواهد بود.
مشکل دیگر استفاده از سموم غیر مجاز با میزان غیراستاندارد توسط برخی کشاورزان است که می‌تواند به تولید محصولات آلوده منتهی شود.
برخی سموم دفع آفات نباتی چربی‌دوست هستند و در لایه مومی گیاهان جذب شده و فقط در قسمت‌های بیرونی گیاه باقی مانده و در داخل گیاه حرکت نمی‌کنند.
در نقطه مقابل برخی سموم دیگر از طریق یک بخش از گیاه جذب می‌شوند، سپس در تمامی بخش‌های گیاه پخش و سبب کنترل آفات می‌شوند. به همین دلیل این آفت‌کش‌ها نسبت به نوع اول به راحتی از گیاه حذف نمی‌شوند.
بیشتربخوانید:
عناب یک پیشنهاد ویژه برای دفع سموم در هوای آلوده
آلودگی محصولات با فلزات سنگین
استفاده بی‌رویه کودهای شیمیایی در کشاورزی و آلودگی خاک به فاضلاب ناشی از زباله‌های شهری و صنعتی می‌تواند سبب آلودگی محصولات کشاورزی به فلزات سنگین گردد. آلودگی خاك با فلزات سنگین یكی از مشكلات زیست محیطی عمده است و با انتقال این عناصر سمی از طریق محصولات گیاهی به انسان، سلامتی افراد جامعه به خطر می‌افتد. فلزات سنگین به صورت تجمعی سلامت انسان را به خطر می‌اندازند. به این معنی که وقتی به طور مستمر و در مقادیر کمتر از حد سمی، ولی بیش از حد استاندارد، وارد بدن می‌شوند، به صورت پایدار باقی می‌مانند و به مرور زمان و با مصرف مستمر محصولات آلوده به فلزات سنگین، میزان این فلزات در بدن به حدی می‌رسد که می‌تواند سلامت را به خطر اندازد.
مقادیر بالای نیترات
همچنین از دیگر آلودگی‌های محتمل در محصولات کشاورزی، وجود مقادیر بالاتر از حد مجاز نیترات در این محصولات می‌باشد. یکی از دلایل اصلی وجود نیترات مازاد در سبزیجات و صیفی‌جات، مصرف بیش از اندازه کودهای نیتروژنی و استمرار در مصرف نامتعادل کودهای شیمیایی نیتروژن است.
باقیمانده سموم و سلامت جامعه
در نتیجه مصرف محصولات حاوی باقیمانده سموم بیش از حد مجاز، سلامت جامعه مصرف‌کننده را به خطر می‌اندازد. با توجه به اینکه کاهش میزان سموم یا حذف آن پس از برداشت امکان‌پذیر نمی‌باشد، در صورت مصرف طولانی‌مدت محصولات آلوده، عوارض مزمن مانند انواع سرطان، بیماری‌های کبد و درگیری سیستم عصبی و کاهش باروری در جامعه افزایش می‌یابد. همچنین بالا بودن میزان باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی، موجب خسارت به تجارت بین‌المللی محصولات کشاورزی و زیان کشاورزان می‌شود. حداکثر میزان باقیمانده قابل قبول آفت‌کش‌ها در محصولات کشاورزی و دامی توسط سازمان غذا و دارو اعلام شده است.
به جهت کنترل باقیمانده سموم دستورالعمل مداخلات گام به گام برای افراد مختلف تدوین شده است.
در این دستورالعمل به کشاورزان توصیه می‌شود تا آفت‌کش‌ها را از مراکز معتبر تهیه و خریداری نموده و مطابق با دستورالعمل مندرج بر روی برچسب یا راهنمای استفاده، از سم مذکور استفاده نمایند. همچنین به جهت استفاده بهینه از ابزارهای کالیبره مورد تأیید استفاده نمایند. استفاده از ابزار کالیبره کمک می‌کند تا سم به میزان مناسب و تنظیم شده توزیع شود. همچنین در صورت امکان از روش‌های مبارزه با آفات جایگزین که غیر سمی می‌باشند، استفاده کنند یا از دانه‌های مقاوم به آفات جهت کشت استفاده نمایند.
عرضه سموم استاندارد و مورد تأیید و آموزش مناسب به کشاورزان حین فروش از وظایف محوله به فروشندگان و توزیع‌کنندگان سموم می‌باشد. همچنین نظارت بر واردات و عرضه سموم مجاز، افزایش اطلاع‌رسانی به مردم و کشاورزان و کنترل محصولات عرضه شده در بازار از وظایف دولت می‌باشد. در همین راستا آزمایشگاه کنترل غذا و داروی معاونت‌های غذا و دارو تحت نظارت سازمان غذا و دارو با بهره‌گیری از توان تخصصی کارشناسان و تجهیزات خود مبادرت به انجام آزمون بر روی محصولات کشاورزی شامل سیب درختی، سیب‌زمینی، پیاز، خیار جالیزی، خیار گلخانه‌ای، گوجه جالیزی و گوجه گلخانه‌ای نموده و نتایج به سازمان غذا و دارو اعلام می‌گردد.
بیشتربخوانید:
سم زدایی از بدن با كمك غذا
توصیه‌های مهم هنگام خرید
درشتی میوه‌ها در بیشتر مواقع به علت نیترات بالای موجود در آنها است، بنابراین هنگام خرید میوه‌های متوسط یا کوچک را انتخاب کنید.
از خرید سیب‌زمینی‌های کدر و تیره‌رنگ پرهیز کنید و سیب‌زمینی‌هایی که با فاصله کوتاهی از برش زدن، تیره می‌شوند، نیترات دارند و بهتر است که مصرف نشوند.
پیاز‌هایی را که بخش خروج جوانه آنها باریک‌تر است، انتخاب کنید. پیاز بدون جوانه که دارای گردن نازک و بسته است، بهتر از پیازهای جوانه‌زده یا با گردن‌های ضخیم و باز است.
از خرید سبزیجات غده‌ای درشت مثل پیاز، سیب‌زمینی و هویج خودداری کنید.
بهتر است به جای میوه‌های گلخانه‌ای، از انواع جالیزی استفاده نمایید.
اگر میوه‌ها و سبزی‌ها دارای آلودگی‌های شیمیایی باشند، با شستشو هم آلودگی آنها از بین نخواهد رفت.
