به قلم : دکتر منصور ریسمانچیان - پزشک عمومی
تحریریه زندگی آنلاین : ویتامین B12 یک ویتامین B مهم و برای سلامت بافت عصبی، عملکرد مغز و تولید گلبول‌های قرمز ضروری می‌باشد و نام دیگر آن کوبالامین است.کمبود این ویتامین وقتی خود را نشان می‌دهد، که سطوح خونی آن آن‌قدر کاهش می‌یابد که برای نیازهای بدن کافی نمی‌باشد. این حالت منجر به علامت‌هایی در بدن می‌شود و حتی ممکن است به سمت تبعات غیر قابل بازگشت عصبی پیشرفت نماید،البته اگر درمان نشود.در افراد 60 سال و پایین‌تر، حدود 6 درصد جمعیت دارای کمبود آن هستند در حالی که وقتی افراد بالاتر از 60 سال بررسی می‌شوند این عدد به حدود 20 درصد می‌رسد. این ویتامین نظیر سایر ویتامین‌های گروه B یک ویتامین محلول در آب است. این بدان معنی است که در جریان خون می‌تواند در آب حل شود.بدن می‌تواند این ویتامین را تا 4 سال ذخیره نماید و میزان اضافه و ناخواسته آن از طریق ادرار دفع می‌شود.ویتامین B12 بزرگ‌ترین و دارای پیچیده‌ترین ساختار می‌باشد. به‌صورت طبیعی در محصولات حیوانی نظیر گوشت، تخم‌مرغ وجود دارد و تولیدکنندگان می‌توانند آن را از طریق ساخت تخمیری ، توسط باکتری‌ها تولید نمایند.
بیشتربخوانید:
علایم کمبود ویتامین B12
ضرورت ویتامین B12 برای روندهای متنوع بدنی
عملکرد نرمال مغز و سیستم عصبی
عملکرد شناختی (قدرت تفکر)
تولید گلبول‌های قرمز و پیشگیری از کم‌خونی
کمک به تولید و تنظیم کار DNA
پیشگیری از ناهنجاری‌های مادرزادی
کمک به محافظت از چشم‌ها در برابر دژنراسیون ماکولا
ضروری برای تولید انرژی
ویتامین B12 برای تولید خون به‌صورت سالم، ضروری می‌باشد. وقتی این ویتامین به اندازه کافی در بدن وجود نداشته باشد، منجر به کاهش تولید گلبول‌های قرمز طبیعی و سالم، یعنی کم‌خونی خواهد شد و در نتیجه انتقال اکسیژن در بدن مختل خواهد شد. کم‌خونی مگالوبلاستیک یا به اصطلاح کم‌خونی در اثر کمبود تغذیه‌ای، نوعی از کم‌خونی است که در اثر کمبود ویتامین B12 و اسیدفولیک ایجاد می‌شود. این نوع کم‌خونی با اختلال در تولید DNA و تشکیل گلبول‌های قرمز بزرگ غیر طبیعی و نابالغ مشخص می‌شود.
بیشتربخوانید:
علائم هشدار دهنده کمبود ویتامین ب ۱۲ در زنان
چه میزان ویتامین B12 برای بدن مورد نیازاست؟
برای نوجوانان و بالغین بالای 14 سال، 4/2 میکروگرم در روز و برای بانوان باردار، 6/2 و در دوران شیردهی، 8/2 میکروگرم لازم می‌باشد.مصرف بیش از حد این ویتامین اثرات سمی یا مضری نشان نداده است، ولی در هر حال برای مصرف هر مکملی مشورت با پزشک قبل از شروع آن الزامی است. بعضی از داروها جذب ویتامین B12 را از غذا کاهش می‌دهند که شامل: متفورمین و داروهای ضد اسید معده نظیر امپرازول، پنتوپرازول و فاموتیدین می‌باشند.
غذاهای حاوی ویتامین B12
ویتامین B12 به‌صورت طبیعی در بسیاری از محصولات حیوانی وجود دارد. این ویتامین معمولاً در غذاهای گیاهی وجود ندارد، مگر اینکه به‌صورت مکمل به آن اضافه شده باشد. منابع غذایی خوب برای ویتامین B12 شامل: گوشت گوسفند، گوساله، ماکیان، بره، ماهی به‌ویژه هادوک و ماهی تون، محصولات لبنی نظیر شیر، پنیر و ماست، برخی محصولات تغذیه‌ای تخمیری و تخم‌مرغ می‌باشند.بعضی از تولیدکنندگان برخی از انواع شیرهای گیاهی و غلات صبحانه را با ویتامین B12 تقویت می‌کنند. اگرچه ویتامین B12 در غذاهای مختلفی یافت می‌شود ولی با این حال بعضی از افراد بیشتر در معرض خطر کمبود آن می‌باشند. این افراد شامل: افراد مسن، افراد با رژیم‌های دارای محدودیت نظیر رژیم گیاهخواری، افرادی که دارای شرایط خاص از نظر سلامتی نظیر بیماری سلیاک می‌باشند.
بیشتربخوانید:
دانستنی های مهم درباره ویتامین B۶
علائم کمبود ویتامین B12
کمبود این ویتامین علائم متنوعی ایجاد می‌کند که بعضی از آن‌ها ممکن است جدی باشند و منجر به آسیب‌های شدید و غیر قابل برگشت به‌ویژه در مغز و سیستم عصبی شوند. البته چنین مواردی شایع نیستند. با اینکه با کاهش مختصری در سطوح این ویتامین ممکن است علائم شروع شوند، ولی این علائم غیر اختصاصی هستند و آن‌قدر کافی نیستند تا کمبود ویتامین B12 تشخیص داده شود. علائم شامل: افسردگی، گیجی، مشکلات حافظه، خستگی ، سردرد، تغییرات خلقی و مشکل در تمرکز می‌باشند.وقتی علائم بدترشوند، آن‌ها می‌توانند تغییرات در سیستم عصبی نظیر خواب رفتن و سوزن سوزن شدن در اندام‌ها و یا مشکل در حفظ تعادل ایجاد کنند. شیرخواران با کمبود ویتامین B12 ممکن است دچار حرکات غیرمعمول نظیر لرزش در صورت، مشکلات در ری فلاکس‌ها، اختلال در شیرخوردن یا بی‌قراری و در نهایت اختلال در رشد و تکامل شوند، البته اگر درمان انجام نگیرد. کم‌خونی می‌تواند باعث زخم در زبان، دهان، کاهش وزن، رنگ‌پریدگی، اسهال و یا اختلال در سیکل ماهانه بانوان گردد.
مکمل‌های ویتامین B12
دریافت مکمل‌ها می‌تواند از طریق خوراکی و یا اسپری بینی انجام شود. در اکثر افراد جذب خوراکی کمکی به جبران کمبود نمی‌کند و بنابراین تزریق بسیار کمک کننده است. در مواردی نظیر کم‌خونی Pernicious (مخرب) ، سوء جذب و کمبود شدید، تزریق الزامی است. تزریق عضلاتی می‌تواند یک روز در میان تا 2 هفته و یا تا بهبود علائم فرد، ادامه یابد. ادامه درمان بستگی به این دارد که آیا کمبود به برنامه غذایی شخص ارتباط دارد و یا شخص درگیر مشکلات سیستم عصبی باشد.
بیشتربخوانید:
علل کمبود ویتامین B12 (قسمت سوم)
چه کسی در معرض خطر است؟
از آنجا که گیاه‌خواران محصولات حیوانی را از برنامه غذایی خود حذف می‌کنند، با کمبود ویتامین B12 مواجه می‌شوند. اگر این افراد بارداری یا شیردهی را تجربه کنند، شرایط وخیم‌تر خواهد شد. دریافت ویتامین کافی از طریق گیاهان بسیار مشکل است، مگر اینکه برنامه غذایی گیاهخواری بسیار دقیق تنظیم شده باشد. به همین دلیل، دریافت مکمل ویتامین B12 برای ایشان، توصیه می‌شود.
در نوعی از کم‌خونی به نام Pernicious ( مخرب) نیز کمبود این ویتامین به وجود می‌آید. این یک نوع بیماری خود ایمنی است که بر روی خون تأثیرمی گذارد. افراد با این بیماری، ماده ایی به نام فاکتور داخلی را به اندازه کافی در معده خود ندارند و بنابراین نمی‌توانند ویتامین B12 را جذب نمایید.در افرادی که روده کوچک مشکل داشته باشد نظیر بیماری‌های التهابی روده مانند کرون و یا در افرادی که توسط جراحی روده کوچک کوتاه شده است، جذب B12 مختل می‌شود.گاستریت (التهاب معده)، بیماری سیلیاک و بیماری‌های التهابی روده نیز جذب را مختل می‌کنند. در مصرف‌کنندگان الکل و افراد دیابتی که متفورمین مصرف می‌کنند نیز جذب آن مختل خواهد شد.
عوارض جانبی
پزشکان B12 را در مقادیر بالا سمی در نظر نمی‌گیرند. با این حال هیدروکسی کوبالامین پس از تزریق ممکن است عوارضی نظیر درد، تورم و خارش محل تزریق، تهوع و استفراغ، سردرد، گیجی و بر افروختگی ایجاد نماید. عوارض شدید به ندرت دیده می‌شوند. به هر حال اگر طپش قلب شدید و یا شوک آلرژیک پس از تزریق ایجاد شود، فوری باید با اورژانس تماس گرفته شود.
