دکتر مریم کاشانیان؛ متخصص زنان و زایمان، استاد و مدیر گروه زنان دانشگاه علوم پزشکی ایران
دیابت بارداری یکی از اختلالاتی است که در طی حاملگی بوجود می‌آید و شیوع آن با توجه به افزایش چاقی در خانم‌ها رو به افزایش است، بنابراین میزان بروز دیابت در زمان بارداری رو به افزایش است و لازم است خانم‌ها در زمان حاملگی با آن آشنا باشند، زیرا می‌تواند بر روی سرانجام حاملگی تاثیراتی بگذارد و در عین حال تاکید بسیار زیاد بر کنترل وزن و پیشگیری از چاقی قبل از بارداری و نیز زمان بارداری دارد.
در خانمی که قند خون قبل از بارداری نرمال است و از نظر فیزیولوژیک زمینه‌های کنترل قند خون کاملاً نرمال می‌باشد، میزان قند خون در طی حاملگی کاهش پیدا می‌کند.
علیرغم اینکه فاکتورهایی در طی حاملگی وجود دارند و هورمون‌هایی از جفت ترشح می‌شوند که می‌توانند میزان قند خون را افزایش دهند، اما با این حال به دلیل مصرف جنین میزان قند خون در افراد نرمال کاهش پیدا می‌کند، ولی در افرادی که از نظر فیزیولوژیک زمینه‌های کنترل قند خون کاملاً نرمال نیست، با حاملگی و پیشرفت آن میزان قند خون افزایش پیدا می‌کند (به دلیل فاکتورهایی که در طی حاملگی هستند و هورمون‌هایی که از جفت ترشح می‌شوند که می‌توانند میزان قند خون را افزایش دهند) و به همین دلیل چون از نظر فیزیولوژیک زمینه‌های کنترل قند خون کاملاً نرمال نیست، نمی‌تواند در مقابل فاکتورهای افزایش دهنده قند خون مقاومت کند و میزان قند خون افزایش می‌یابد.
افزایش قند خون در دیابت بارداری معمولاً در ابتدای حاملگی نشان داده نمی‌شود و در ابتدای حاملگی، میزان قند خون در این افراد نرمال است، ولی با افزایش سن حاملگی که هورمون‌های افزایش دهنده قند خون به تدریج افزایش پیدا می‌کنند، کم‌کم پدیدار می‌شود و به همین دلیل است که بررسی و غربالگری این نوع دیابت در طی حاملگی، در سن بارداری بین 24 تا 28 هفته حاملگی انجام می‌گیرد که دقیقاً بتواند نشان بدهد که آیا واقعاً در این افراد زمینه برای افزایش قند خون وجود دارد یا خیر.
دیابت زمان بارداری با دیابت قبل از بارداری کاملاً فرق دارد و عوارض آنها هم در طی حاملگی با هم از نظر شدت و شیوع و نوع متفاوت است، ولی به دلیل اینکه لفظ دیابت در هر دو مشترک است، ممکن است خیلی از بیماران این دو نوع دیابت را با هم اشتباه بگیرند، ولی بحثی که در این مقاله مطرح می‌شود در مورد دیابت ایجاد شده در زمان بارداری است.
تشخیص دیابت بارداری
برای تشخیص دیابت در زمان بارداری که به آن دیابت بارداری یا GDM گفته می‌شود، از تست تحمل گلوکز استفاده می‌شود که به شکل‌های مختلف و با مقادیر مختلف گلوکز تغلیظ شده صورت می‌گیرد، ولی شکل استانداردی که امروزه مورد قبول راهنمای کشوری ما هم هست، اندازه‌گیری قند خون بعد از مصرف 75 گرم گلوکز است، به این صورت که پس از اندازه‌گیری قند خون ناشتا، 75 گرم گلوکز به بیمار خورانده می‌شود و یک و دو ساعت بعد قند خون بیمار اندازه‌گیری می‌شود (در واقع سه نوبت از بیمار خون گرفته می‌شود و قند خون اندازه‌گیری می‌شود) و بر حسب مقادیر به دست آمده اگر یکی از این سه عدد به دست آمده بالاتر از حدی باشد که توقع می‌رود، تشخیص دیابت بارداری برای خانم گذاشته می‌شود.
نحوه کنترل زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری
این خانم‌ها به دلیل اینکه خودشان و جنین‌شان در معرض خطر هستند، کنترل دقیق‌تری را نیاز دارند. خود مادر باید از نظر فشار خون و رشد جنینش کنترل شود. جنین هم باید از نظر سلامتش در داخل رحم کنترل شود.
دیابت بارداری؛
زایمان طبیعی یا سزارین؟!
الزامی ندارد خانمی که دیابت زمان بارداری دارد، حتماً زایمان طبیعی داشته باشد و می‌تواند سزارین شود، بنابراین نباید در مورد زایمان طبیعی نگرانی داشته باشند.
بعد از حاملگی به دلیل اینکه فاکتورهای افزایش دهنده قند خون با خروج جفت از بدن از بین می‌روند و هورمون‌های جفتی به سرعت ناپدید می‌شوند، قند خون در این خانم‌ها کاهش پیدا می‌کند و بعد از زایمان هم (چه سزارین و چه زایمان طبیعی)، باید دقیقاً از نظر میزان قند خون کنترل شوند.
همان طور که گفته شد این خانم‌ها در معرض دیابت در آینده هستند، بنابراین باید تقریباً 6 تا 12 هفته بعد از زایمان، دوباره تست تحمل 75 گرم گلوکز برایشان اندازه‌گیری شود تا مشخص شود آیا همچنان ریسک افزایش دیابت دارند یا خیر.
تست تحمل گلوکز 75 گرمی در چه سنی از حاملگی باید برای خانم‌ها انجام شود؟
در خانم‌هایی که هیچ فاکتور خطری ندارند، این تست در بین 24 تا 28 هفته حاملگی انجام می‌شود.
ولی در مورد افرادی که فاکتور خطر دارند مانند خانم‌های چاق، خانم‌های با سابقه جنین درشت، سابقه جنین مرده یا سابقه جنین با ناهنجاری مادرزادی، خانم‌هایی که در افراد درجه 1 خانواده‌شان دیابت بارداری وجود دارد، کسانی که به صورت مکرر دفع قند در ادرار دارند و کسانی که سن بالایی دارند یا احیاناً از داروهایی استفاده می‌کنند که می‌تواند قند خون را افزایش بدهد، در این افراد از همان ابتدای حاملگی و در اولین ویزیت زمان بارداری باید تست تحمل گلوکز اندازه‌گیری شود.
بعد از اینکه تشخیص دیابت بارداری گذاشته شد، این خانم در طی حاملگی نیاز به مراقبت بیشتری دارد و یک سری از مسائل ممکن است در این خانم بیشتر اتفاق بیفتد و به همین دلیل است که باید کنترل دقیق‌تری در طی حاملگی داشته باشند.
مسایلی که برای این خانم‌ها ممکن است اتفاق بیفتد این است که ممکن است جنین‌شان درشت شود و جنین درشت هم عوارض خاص خودش را چه در زمان زایمان و چه بعد از زایمان دارد.
یکی دیگر از عوارضی که ممکن است این خانم‌ها پیدا کنند، پره‌اکلامپسی یا مسمومیت دوران بارداری است که یکی از عوارض وخیم حاملگی است.
خوشبختانه میزان آن کمتر از حدی است که در افراد دیابتیک و کسانی که قبل از بارداری دیابت دارند، ایجاد می‌شود. میزان حجم مایع آمنیوتیک ممکن است در این افراد افزایش پیدا کند که به آن پلی‌هیدرآمنیوس گفته می‌شود که عوارض جانبی خودش را به همراه دارد.
از عوارض دیگری که اتفاق می‌افتد، می‌توان به مرگ جنین با علت نا مشخص اشاره کرد، البته هیچ کدام از عوارض ذکر شده، عوارض شایعی نیستند، ولی در هر حال نسبت به جمعیت عمومی میزان آنها افزایش پیدا می‌کند.
همین‌طور نوزادان این افراد ممکن است بعد از تولد دچار کاهش قند خون شوند، بیلی‌روبین خون‌شان افزایش یابد و زردی یا ایکتر داشته باشند.
ممکن است کلسیم یا منیزیم خون نوزاد کاهش پیدا کند، همچنین ممکن است که دیسترس یا مشکلات تنفسی یا مشکلات قلبی در نوزاد وجود داشته باشد.
بچه‌هایی که از مادران با مشکل دیابت زمان بارداری متولد می‌شوند، در آینده در معرض دیابت هستند. همچنین 50 درصد خود خانم‌هایی که دیابت بارداری دارند، احتمال دارد که در آینده به دیابت نوع 2 مبتلا شوند.
به همین دلیل است که خانم‌های مبتلا به دیابت بارداری نباید رها شوند و دیابت زمان بارداری فرصت خوبی است که این خانم‌ها به دلیل استعداد بالای دیابت نوع 2، در حاملگی به صورت مرتب کنترل شوند.
نحوه کنترل دیابت زمان بارداری
قند خون این افراد باید مرتب چک شود. بیشتر این خانم‌ها با رژیم غذایی کنترل می‌شوند و تعداد زیادی از آنها نیاز به انسولین ندارند.
ولی اگر با کنترل دقیق رژیم غذایی، قند خون‌شان که لازم است به صورت مکرر در طی حاملگی اندازه‌گیری شود، کنترل نشد، ممکن است نیاز به استفاده از انسولین داشته باشند، بنابراین باید این مساله را بدانند و مقاومت به خرج ندهند. متاسفانه مشکل اساسی که در خانم‌های ما وجود دارد این است که گاهی اوقات در مقابل مصرف انسولین در زمان بارداری مقاومت می‌کنند.
رشد جنین هم یکی از مواردی است که دقیقاً باید کنترل شود. خوشبختانه در این مورد دیابت، برخلاف دیابت قبل از بارداری نیازی نیست که حاملگی حتماً زودتر ختم شود، بنابراین سن حاملگی را می‌تواند به ترم برساند و معمولاً نیازی برای ختم حاملگی زودتر نیست، مگر اینکه نوعی باشد که به انسولین وابسته شود که در این صورت جداگانه برایشان تصمیم‌گیری می‌شود.
شرایط مادر و جنین در تصمیم‌گیری دخالت دارند.
کدام روش جلوگیری از بارداری؟
برای این خانم‌ها روش‌های جلوگیری از بارداری اهمیت دارد. واقعیت این است که این خانم‌ها می‌توانند از قرص جلوگیری از بارداری استفاده کنند و ممنوعیتی برایشان ندارد.
از تمام روش‌ها و به طور ارجح از روش‌های طولانی اثر مانند آی‌یو‌دی می‌توانند به راحتی استفاده کنند.
شیردهی در دیابت بارداری
این خانم‌ها حتماً باید برای شیردهی تشویق شوند، زیرا هم برای مادر و هم برای نوزاد مفید است. حتی شیردهی می‌تواند متابولیسم قند را در مادر بهتر کنترل کند، بنابراین حتی ممکن است در زمان بعد از زایمان، میزان قند را کاهش هم بدهد.
امیدوارم مطالب مختصری که در مورد دیابت زمان بارداری، فاکتورهای خطر مربوط به آن و نحوه تشخیص آن، خطرات ناشی از آن در حاملگی و نحوه کنترل آن در زمان حاملگی و بعد از بارداری گفته شد، کمک کننده باشد.
