زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مه جبین محمدی

یلدا، جشن كهن ایرانی

یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر آخرین روز پاییز  تا طلوع آفتاب در اول ماه دی نخستین روز زمستان گفته می‌شود.

خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه را مهیا و دور هم صرف می‌کنند.

پس از صرف تناولات، قصه‌گویی پیرترها برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است. شب یلدا، بلندترین شب سال و یکی از بزرگترین جشن‌‌های ایرانیان است.

ایرانیان همواره شیفته شادی و جشن بوده‌اند و این جشن‌‌ها را با روشنایی و نور می‌‌آراستند. آنها خورشید را نماد نیکی می‌‌دانستند و در جشن‌‌هایشان آن را ستایش می‌‌کردند.

در درازترین و تیره‌ترین شب سال، ستایش خورشید نماد دیگری می‌‌یابد. مردمان سرزمین ایران با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیده دم را انتظار می‌‌کشند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند و آن را ستایش کنند.

خوردن خوراکی‌‌ها و مراسم دیگر در این شب بهانه‌ای است برای بیدار ماندن.

برگزاری مراسم شب یلدا

یکی از آیین‌‌های شب یلدا در ایران، تفال با دیوان حافظ است. مردم دیوان اشعار لسان‌الغیب را با نیت بهروزی و شادکامی می‌‌گشایند و فال دل خویش را از او طلب می‌‌کنند.

در برخی دیگر از نقاط ایران نیز شاهنامه خوانی رواج دارد. نقل خاطرات و قصه گویی پدر بزرگ‌‌ها و مادر بزرگ‌‌ها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده ایرانی دلپذیرتر می‌‌کند.

اما همه این‌‌ها ترفندهایی است تا خانواده‌‌ها گرد یکدیگر جمع شوند و بلندترین شب سال را با شادی و صفا سحر کنند.

مراسم حافظ خوانی در شب یلدا 

شب یلدا صرفا به آجیل و هندوانه خوردن اختصاص ندارد، بلکه دلنشینی این شب به حافظ و شاهنامه خوانی آن است که از سنت‌‌های بسیار قدیمی و دوست داشتنی ایرانیان است و این آیین حافظ و شاهنامه خوانی در بیشتر خانواده‌‌های ایرانی رواج دارد. 

البته اعتقاد برخی بر این است که فقط خانواده‌‌های با فرهنگ و اهل دانش و ادب به سنت حافظ خوانی وفادار مانده‌اند. همچنان که درگذشته هم افراد فرهیخته و اهل سواد و دانش این شب را با شاهنامه خوانی همراه می‌‌کردند.

شاهنامه خوانی و قصه گویی پدربزرگ و مادربزرگ دور کرسی برای کوچکترها نیز از آیین‌‌های یلدا است که خاطرات شیرینی برای بزرگسالی آنها فراهم می‌‌آورد.

 "یلدا" لقب شب نشینی خانوادگی تاریخی بین ایرانیان است

واژه "یلدا" به معنای "زایش زادروز" و تولد است.

ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی (دی در دین زرتشتی به معنی دادار و آفریننده) می‌گفتند که ماه تولد خورشید بود.

آشنایی با عادات مرسوم شب یلدا در آیین کهن

ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا آخرین شب پاییز را که درازترین و تاریکترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار می‌‌مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می‌‌دارند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیه آنان را تضعیف نکند و با به روشنایی گراییدن آسمان به رخت خواب روند و لختی بیاسایند.

در آیین کهن، بنابر یک سنت دیرینه آیین مهر شاهان ایرانی در روز اول دی ماه تاج و تخت شاهی را بر زمین می‌‌گذاشتند و با جامه ای سپید به صحرا می‌‌رفتند و بر فرشی سپید می‌‌نشستند.

دربان‌‌ها و نگهبانان کاخ شاهی و همه برده‌‌ها و خدمت کاران در سطح شهر آزاد شده و به سان دیگران زندگی می‌‌کردند. رئیس و مرئوس، پادشاه و مردم عادی همگی یکسان بودند.

البته درستی این امر تایید نشده و شاید افسانه‌ای بیش نباشد. ایرانیان در این شب باقی مانده میوه‌‌هایی را که انبار کرده بودند به همراه خشکبار و تنقلات می‌‌خوردند و دور هم گرد هیزم افروخته می‌‌نشستند تا سپیده دم بشارت روشنایی دهد، زیرا به زعم آنان در این شب تاریکی و سیاهی در اوج خود است.

جشن یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می‌‌شود. متل گویی که نوعی شعرخوانی و داستان خوانی است در قدیم اجرا می‌‌شده است به این صورت که خانواده‌‌ها در این شب دورهم جمع می‌شوند و پیرترها برای همه قصه تعریف می‌‌کردند.

آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند، این میوه‌‌ها که اغلب دانه‌‌های زیادی دارند، نوعی جادوی سرایتی محسوب می‌‌شوند که انسان‌‌ها با توسل به برکت خیزی و پردانه بودن آنها، خودشان را نیز مانند آنها برکت آور می‌‌کنند و نیروی باروی را در خویش افزایش می‌‌دهند و همچنین انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشید در شب به شمار می‌‌روند.

در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پُری آن، آینده گویی می‌‌کنند.

آشنایی با خوراکی‌‌های شب یلدا

شب یلدا خوراک خاص و ویژه‌ای ندارد و تهیه شام به وضع اقتصادی و تغذیه خانواده بستگی دارد.

در شب یلدا، خوراکی‌‌های خاصی مصرف می‌‌شود؛ میوه‌‌ها از انار و هندوانه گرفته تا آجیل شیرین و خام. ویژگی بارز این آجیل، مخلوط بودن انواع مغزهای خام و خشکباری مانند کشمش و انجیر.

آجیل خوراکی است که در بسیاری از شب نشینی‌‌ها، مهمانی‌‌ها و گردش‌‌ها فراموش نمی شود. اما در شب یلدا می‌‌بایست و می‌‌باید بر سر سفره باشد.

البته این روزها با توجه به شرایط اقتصادی برخی از خانواده‌‌ها خرید تمامی خوراکی‌‌های مخصوص این  شب برای همه میسر نیست.

سردی هوا آجیل‌‌های گرم را به خانه‌‌ها نمی برد

به بهانه نزدیک شدن شب یلدا سری به آجیل فروشی‌‌های شهر زدیم تا از حال و هوای بازار در شب‌‌های سرد پاییزی جویا شویم.

شرایط اقتصادی به گونه‌ای در برخی خانواده‌‌ها حکم فرمانی می‌‌کند که جز خرید اقلام ضروری و مورد نیاز نمی‌توانند سراغ خریدهای جانبی بروند، عده ای کمی هستند که بتوانند برای مراسم‌‌های خاص در طی سال قدرت خرید خوراکی‌‌های خاص آن مراسم را داشته باشند.

خرید آجیل و خوراکی‌‌های شب یلدا هم یکی از همان موارد است، چرا که همه افراد جامعه توان فراهم کردن آن را ندارند.

عدم استقبال مردم در خرید آجیل و خشکبار گله یکی از خشکبار فروشان تجریش است.

او که سال‌‌های زیادی از عمرش را به فروش آجیل و خشکبار گذرانده از سردی بازار گله دارد و می‌‌گوید: مردم فقط نظاره گر هستند و عده ای قیمت آجیل‌‌ها را می‌‌پرسند و می‌‌روند، قدرت خرید مردم پایین آمده است و آجیل از سبد خرید خانواده‌‌ها فاصله گرفته و حتی می‌‌توان گفت حذف شده است.

فرد دیگری که آجیل فروشی لوکس و شیکی دارد می‌‌گوید: از خرید مردم راضی هستم خصوصا زمانی که مراسمی نزدیک است مثل شب یلدا و نوروز.

وی تاکید می‌‌کند البته برخی از مردم که آجیل را تحفه ای برای مسافر می‌‌دانند خریدهای خوب و قابل توجهی دارند.

شهروندانی هم که به قصد خرید وارد آجیل فروشی‌‌ها می‌‌شوند با ناامیدی و زمزمه‌‌های گرانی از خرید آجیل منصرف می‌‌شوند و به گفته یکی از شهروندان فرار را بر قرار ترجیح می‌‌دهند.

با این اوصاف حال باید دید مراسم شب یلدا برای چه کسانی خوشایند است و برای چه عده‌ای ناخوشایند؟ چرا که  دیگر این شب‌‌ها و مراسم از انجام دادن صله رحم و دور هم بودن فاصله گرفته است و بیشتر به سمت چشم و هم چشمی و فخرفروشی پیش رفته است.

گویا دیگر اعضای خانواده‌‌ها و فامیل برای رفع کدورت‌‌ها و دور هم بودن با حس و حال خوب به دیدار یکدیگر نمی روند.

فخر فروشی در آیین کهن ایران رخنه کرده است

در ایام گذشته برگزاری مراسم و آیین باستانی بسیار ساده و صمیمی بود، اما این روزها بیشتر مردم صرفا برای چشم و هم چشمی دور هم جمع می‌‌شوند و لذت دیدارها به فخرفروشی تبدیل شده است.

شاید صمیمت و محبت بین مردم قدیم ترها بیشتر بود و معاشرت‌‌های فامیلی و دوستانه به سادگی و راحتی میسر بود.

ورود تکنولوژی‌‌های نوین ارتباطی تغییرات زیادی را در زندگی مردم ایجاد کرده است و زندگی سنتی را به مدرن و صنعتی تبدیل کرده است.

امروزه با استفاده از انواع شبکه‌‌های اجتماعی معاشرت‌‌های افراد به حضور در شبکه‌‌های اجتماعی خلاصه شده است و آنلاین بودن یکی از نشانه‌‌های حیات هر فرد تلقی می‌‌شود! متاسفانه برخی زمانی جویای حال دوست یا فامیل می‌‌شوند که متوجه شوند آنها آنلاین نیستند، در این حالت است که زحمت تلفن زدن و احوالپرسی را به خود می‌‌دهند و این امر به یک معضل در جامعه ما بدل گشته است.

این روزها دیدارهای خانوادگی و دوستانه صرفا به سلام و احوالپرسی خلاصه می‌‌شود چون بعد از آن همه افراد با موبایل‌‌های خود سرگرم هستند و خیال‌شان آسوده است که دیداری با دوست و یا فامیل خود داشته‌اند، از نظر این افراد جای گله‌ای هم نباید باشد چون صله رحم را به جا آورده‌اند!

شبکه‌های اجتماعی، بیشتر سبب دور شدن اجتماع از همدیگر شده‌اند این شبکه‌‌ها برعکس اسم‌شان عمل کردند.

شاید نرم‌افزارهای موبایلی دنیایی از اطلاعات روزانه‌ را به کاربران خود هدیه دهد. اما غلفت از زندگی و آدم‌های نزدیک خود، آسیب‌های اجتماعی بزرگی را سبب خواهد شد!

افراد آگاه در اجتماع باید "کمپینی" در اعتراض به استفاده بیش از حد شبکه‌‌های اجتماعی و فضای مجازی در کشور راه‌اندازی کنند، تا حداقل در دورهمی‌‌های خانوادگی شاهد این نباشیم که افراد به جای صحبت کردن با یکدیگر  در گوشی‌‌های خود غوطه‌ور باشند!

اخیرا، استفاده بیش از حد از موبایل و اینترنت، حضور داشتن در شبکه‌‌های اجتماعی و همیشه آنلاین بودن یکی از معضلات خانواده‌‌های ایرانی شده است و بیشتر پدرها و مادرها از این قضیه گله مند هستند.

آنلاین بودن برخی از افراد و وابستگی آنها به اینترنت تا جایی پیش رفته که در هیچ محفل و مجلسی نمی توانند از موبایل خود غافل شوند و همیشه و در هر شرایطی باید سردر گوشی باشند!

از سال گذشته نیز به دنبال این دغدغه موجی در شبکه‌‌های اجتماعی و گروه‌‌های تلگرامی با عنوان "یلدا بدون موبایل" راه افتاده و مردم هم با متن‌‌ها و عکس‌‌های خود در تلگرام و اینستاگرام و دیگر شبکه‌‌های اجتماعی از این موج استقبال کرده‌اند.

همچنین بسیاری از گروه‌‌ها و کانال‌‌های تلگرامی هم به این کمپین پیوسته اند و در شب یلدا کار خود را تعطیل کرده‌اند.

"یلدا- بدون- موبایل"، "یلدا- بدون- اینترنت" و "یلدا-بدون- وایفای" مهمترین هشتگ‌‌های شب یلدای سال گدشته بود. امیدواریم امسال هم افراد با کنار گذاشتن گوشی‌‌های خود و احوالپرسی از بزرگترها و کوچکترهای فامیل، به این کمپین بپیوندید.