زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر غلامرضا کردافشاری،‌ دکتر محمود خدادوست، دکتر حوریه محمدی کناری، دکتر مریم مقیمی

رعایت رژیم غذایی مناسب در کنترل بسیاری از اختلالات گوارشی نقش بسزایی دارد.

زخم معده و اثنی عشر

در نخوردن غذا به مدت طولانی ترشحات معده کاهش یافته و حرکات معده‌ای – روده‌ای هر دو ساعت یکبار انجام می‌شود.

از دیدگاه طب جدید، عوارض زخم‌های اثنی‌عشر در بیماران روزه‌دار گزارش شده است ولی با استفاده‌ از داروهای مهار کننده پمپ پروتون نشان داده شده است که درصد ترمیم زخم در بیماران مبتلابه زخم اثنی عشر با و یا بدون روزه‌داری یکسان است.

بیماران مبتلا به زخم معده و اثنی‌عشر شدید و دارای عوارض باید از روزه‌داری خودداری نمایند، اما بیمارانی که کنترل شده و بی‌علامت هستند می‌توانند با مشورت پزشک خود و با ادامه داروهای قبلی نسبت به روزه‌داری در ماه رمضان اقدام کنند.

چند توصیه به بیماران دچار زخم معده که قصد روزه‌داری در ماه رمضان را دارند

1- تغییر عادات غذا خوردن، غذا با آرامش و آهسته خورده شود. خوب جویده ‌شود و....

2- بیماران دچار زخم معده باید از غذاهای سنگین و پرچرب و دیر هضم پرهیز کرده و از غذاهای با هضم سریع استفاده کنند.

3- از جمله غذاهای مفید برای این بیماران، آش جو، شیر برنج و فرنی است که با شیر بز تهیه شده باشد.

این غذاها به‌خصوص برای بیماران دارای معده گرم مناسب است. برنج ضد زخم معده و روده‌ها و شیربرنج و فرنی که با شیر بزتهیه شده باشد به علت خواص شیر بز از خونریزی زخم‌های معده و روده‌ها جلوگیری می‌کند.

در مقالات طب جدید اثر جو در پیشگیری از بروز زخم معده به اثبات رسیده است.

4- در ماه رمضان تمام افراد به خصوص بیمارانی که از مشکلات معده رنج می‌برند باید از مصرف غذاهای تند، قهوه، کاکائو و نوشابه‌های گازدار بپرهیزند.

5- سالم‌ترین روغن برای بیماران دچار مشکلات معده روغن زیتون است.

6- بیماران دچار زخم معده بهتر است در غذای خود از گوشت جوجه مرغ که با کمی زرشک و سماق طعم‌دار شده است استفاده نمایند.

7- یکی دیگر از غذاهایی که هم جنبه تغذیه‌ای و هم جنبه درمانی برای بیماران دچار زخم معده دارد به این شرح است: برنج سفید یک جزء جو پوست کنده کوبیده نیم جزء را با آب بپزند تا نیم‌پز شود.

سپس نیم جزء نشاسته را در آب سبوس گندم حل کنند و اضافه نمایند و مخلوط را روی حرارت قرار دهند تا خوب بپزد و مانند حریره شود.

در انتها 5 گرم صمغ عربی و 5 گرم کتیرا اضافه کرده و غذا را نیم گرم میل کنند.

کتیرا و صمغ عربی به علت خواصی که دارند به عنوان پوشش روی زخم‌های دستگاه گوارش عمل کرده و سوزش و ناراحتی ناشی از آنها را کاهش می‌دهند.

8- بهترین شربت‌ها برای بیماران دچار زخم معده استفاده از ماءالعسل، جلاب و ماءالشعیر است.

ماءالعسل معده را قوت بخشیده عمل گوارش را یاری می‌رساند و رطوبت معده را می‌زداید.

جلاب و ماءالعسل معده را قوت بخشیده عمل گوارش را یاری می‌رساند و رطوبت معده را می‌زداید. جلاب و ماءالعسل هر دو در زخم‌های معده نقش پاکسازی کننده دارند.

9- بهترین میوه‌ها برای بیماران دچار زخم معده به،‌گیلاس، سیب، مویز و سبزیجاتی مانند خرفه است.

10- برای این دسته از بیماران جهت التیام و کاهش ناراحتی‌های ناشی از زخم از ترکیباتی به شرح زیر نیز می‌توان استفاده نمود:

الف) خاکشیر روزانه 1 قاشق غذاخوری در یک فنجان آب جوش + کمی نبات خاکشیر مقوی معده و هاضمه و شیرین بیان ضد التهاب معده است.

ب) 30 گرم ریشه شیرین بیان با 5 گرم زنیان مخلوط کرده کوبیده و جوشانده یک شب در هوای خنک بگذارند و صبح ناشتا میل کنند. زنیان هضم کننده غذا بوده و برودت را در معده‌های سرد از بین می‌برد.

ج) روزانه 1 قاشق چایخوری و پودر کتیرا در یک استکان آب گرم حل کرده و میل نمایند.

د) 30 گرم ریشه شیرین بیان، 5 گرم انیسون، 5 گرم زیره سبز، 5 گرم بابونه، 5 گرم افسنتین و 5 گرم بادرنجبویه را شب بخیسانند و صب صاف کنند و آب آن را بنوشند.

انیسون و زیره در از بین بردن نفخ و تقویت معده نقش دارند. بابونه بدن را از اخلاط نامناسب پاکسازی می‌نماید و عفونت سودا و بلغم را برطرف می‌کند.

افسنتین اخلاط نامناسب تجمع یافته در معده را دفع می‌کند و مصرف جوشانده آن برای تقویت معده اثر عجیبی دارد.

باد رنجبویه مقوی معده، به خصوص معده سرد و تر و لطیف کننده غذای غلیظ است.

هـ) 15 گرم زنیان،‌20 گرم آویشن، 10 گرم شاه‌تره،  15 گرم انیسون، 40 گرم شیرین بیان 10 گرم بومادران را مخلوط کرده یک قاشق غذاخوری از مخلوط فوق را در 2 لیوان آب کمی جوشانده و قبل از غذا 2 استکان میل شود.

آویشن پاک سازی کننده معده بوده و معده و روده‌ها را از بلغم و رطوبت‌ها پاک می‌کند.

شاه‌تره مقوی معده و دباغی کننده آن است از اخلاط نامناسب.

و) زنیان 15 گرم، پودر شیرین‌بیان 20 گرم،‌تخم شوید 10 گرم، انیسون 15 گرم، زیره سبز 10 گرم، سیاه‌دانه 15 گرم، همه را نرم کوبیده و بعد از هر غذا یک قاشق مرباخوری میل شود.

ز) عرق زنیان 15 گرم، عرق انیسون 15 گرم،‌عرق زیره سبز 10 گرم، عرق آویشن 10 گرم، مخلوط این عرقیات برای بیماران دچار زخم معده و اثنی‌عشر بسیار مفید است.

از دیدگاه طب جدید نیز شیرین‌بیان و انیسون اثرات ضد زخم و ضد هلیکوباکترپیلوری در معده دارند و بابونه و بومادران نیز به علت اثرات آنتی‌اکسیدانی از بروز زخم معده و دستگاه گوارش جلوگیری می‌کنند.

سیاهدانه نیز در مقالات طب جدید اثری مانند سایمیتیدین در بهبود زخم معده از خود نشان داده است.

صمغ عربی خاصیت پروبیوتیک و تقویت لاکتوباسیل‌ها در دستگاه گوارش داشته و از معده در مقابل زخم محافظت می‌کند.

ضعف معده و ضعف هضم

در این بیماری نیز باید عادات ناپسند غذایی (ذکر شده در مباحث قبلی) ترک شده و آداب صحیح غذا خوردن رعایت شود.

اگر علت ضعف معده از تجمع اخلاط در معده است قبل از شروع ماه رمضان باید با مراجعه به پزشک جهت پاکسازی معده از اخلاط نامناسب اقدام نمایند و سوء مزاج‌های حاکم بر معده را اصلاح نمایند.

اما در این میان رعایت توصیه‌هایی چند در بهبود علایم بیماران و کم به روزه‌داری بدون مشکل می‌تواند مفید واقع شود.

از دیدگاه طب سنتی، بهترین علاج در ضعف معده تقلیل غذا است. حکیم محمد اعظم خان در کتاب اکسیر اعظم می‌نویسد: اکثر مریضان ضعف معده که تقلیل غذا کردند.

در مدت قلیل به عنایت رب جلیل شفای کلی یافتند و کسانی که از تکثیر طعام و امتلای شکم دست نکشیدند دچار ذرب و استسقا گردیده و عاقبت شربت مرگ چشیدند.

بنابراین روزه‌داری در این بیماران با رعایت توصیه‌های زیر، در درمان بیماری می‌تواند مفید واقع شود.

1- کسانی که دچار این بیماران هستند علاوه بر پرهیزات ذکرشده در مشکلات معده از مصرف شنبلیله و کنجد نیز پرهیز نمایند که هر دو ضعیف کننده معده‌اند.

2- در رژیم غذایی این افراد مربای زنجبیل، مربای آمله، مربای هلیله، ماش، بادام، عسل و گشنیز قرار گیرد.

3- گوشت‌های مفید برای این بیماران گوشت پرندگانی چون جوجه مرغ، دراج، تیهو، کبک و گنجشک است که سریع‌الهضم بوده و معده را برای هضم دچار اشکال نمی‌کنند.

4- یکی از غذاهای مفید برای این بیماران گوشت جوجه مرغ است که بنابر مزاج فردا با دارچین زعفران و زیره سبز و نیز سماق و آبلیمو و آب انار چاشنی‌دار شده باشد.

5- مصرف مویز، کرفس و نعنا برای انواع بیماریهای معده از جملع ضعف معده مفید است.

6- بهترین شربت‌هایی که بیماران دچار ضعف معده می‌توانند از آنها استفاده نمایند عبارتند از:

الف) شربت لیمو، آب سیب، آب به

ب) شربت سکنجبین سفرجلی: این شربت به گفته جالینوس در تمام بیماریهای معده که خیلی گرم نباشند اثر دارد.

ج) شربت سکنجبین سفر جلی لیمویی: این شربت نیز مقوی معده و کبد است.

د) شربت مقوی معده: آب گلابی رسیده با مقداری شکر به قوام آورده شود.

هـ) شربت انار

7- اگر ضعف معده از رطوبت بیش از حد معده باشد مصرف پسته در این بیماری مفید است.

8- جوارشی تقویت کننده معده و موافق مزاج جمیع مردم در جمیع اوقات: 400 گرم آب بالنگ یا نارنج را با 400 گرم آب سیب روی حرارت ملایم بگذارند تا به نصف برسد.

سپس با 400 گرم شکر، 400 گرم عسل و 200 گرم گلاب با حرارت ملایم به قوام بیاورند سپس 3/5 گرم مصطکی و 10/5 گرم بادرنجبویه اضافه نمایند و مایه را در ظرف چینی نگاهداری کنند و روزانه 10/5 گرم از مایه فوق مصرف نمایند.

9- جوارش مصطکی: 17 گرم مصطکی را در 35 گرم گلاب حل کنند سپس با 350 گرم قند به قوام بیاورند.

در هر وعده 17 گرم مصرف شود. این جوارش معده را تقویت می‌کند و برای گوارش مفید است و از رطوبت‌های زاید جلوگیری می‌نماید.

10- ترکیب زیر نیز در درمان ضعف معده مجرب است: میخک انیسون مصطکی از هر کدام 7 گرم، زنجبیل و شکر از هر کدام 3/5 گرم خوب بکوبند و الک کنند و در هنگام مصرف 7 گرم از مخلوط فوق را بخورند.

- پوست داخلی سنگدان مرغ خانگی را از گوشت جدا کرده آویزان کنند تا خشک شود سپس بکویند و 2/5 گرم میل نمایند.

12- مالیدن روغن سنبل‌الطیب روغن مصطکی و ضماد پوست و به، بر روی معده در ضعف معده مفید است.

از دیدگاه طب سنتی

زنجبیل مقوی معده و قوت هاضمه بوده و بلغم‌ها و رطوبت‌های زاید چسبیده به سطح معده و روده‌ها را پاک می‌کند.

آمله و هلیله هر دو از مقویات معده‌اند. ماش، غذاییت زیادی دارد  خلط مناسب در بدن تولید می‌نماید و از سایر حبوبات نفخ کمتری ایجاد می‌کند.

بادام، حافظ قوت‌هاست و به خاطر خاصیت‌ جلایی که دارد در زخم‌ها و ناراحتی‌های گوارشی مفید است گشنیز، مقوی معده و مانع صعود بخارات به مغز است.

کرفس در سردی معده و زخم و ناراحتی‌های گوارشی مفید است. مویز غذائیت زیادی دارد و پاک‌سازی کننده معده و روده‌هاست نعنا، تقویت معده و دهانه معده و قوت هاضمه می‌کند و مسکن درد معده است لیمو اخلاط غلیظ و لزج را پاکسازی کرده و معده را تقویت می‌کند.

سیب و به نیز به هر دو از مقویات معده‌اند. گلابی، مقوی معده و هاضمه و مانع صعود بخارات به سمت مغز است خصوصا اگر بعد از غذا خورده شود پسته، مقوی معده بود و مجاری غذا را باز می‌کند.

مصطکی، مقوی معده بود و بلغم‌ها و رطوبت‌ها را از بین می‌برد. میخک مقوی معده و قوه هاضمه بوده و بادهای ناشی غذاهای غلیظ و لزج را از بین می‌برد. سنبل‌الطیب نیز اثر تقویتی بر دهانه معده دارد.

از دیدگاه طب جدید نیز کرفس خاصیت آنتی‌اکسیدانی داشته و حفظ کننده موکوس پوشاننده معده است.

اثر نعنا در بهبود بیماری‌های دستگاه گوارش نیز به اثبات رسیده است. گشنیز لایه محافظتی در معده ایجاد می‌کند و ضد زخم معده است بادرنجبویه نیز اثرات ضد زخم معده از خود نشان داده است.

مصطکی خاصیت آنتی‌اکسیدان داشته ضد هلیکوباکتری پیلوری، ضد قارچ، ضد التهاب و ضد سرطان معده است.

نارنج روند خودکشی سلولی (آپویتوز) را در سلولهای سرطانی معده تسریع کرده و در توقف پیشرفت سرطان معده موثر است.

سوزش و ترش کردن معده

از دیدگاه طب سنتی سوزش معده و ترش کردن آن می‌تواند به علت رطوبت زیاد در دهانه معده باشد که در این صورت احساس سوزش و ناراحتی با گرسنگی بهبود یافته و با مصرف غذا تشدید می‌شوند.

علت دیگر ریختن زیاد از حد خلط سودای ترش بر دهانه معده است که در این صورت سوزش با غذا خوردن تسکین یافته (به علت اختلاط غذا با خلط موذی) و گرسنگی تشدید می‌یابد.

رعایت توصیه‌های زیر در بیماران دچار ترش کردن و سوزش معده مفید است

- رعایت آداب صحیح غذا خوردن

- پرهیز از غذاهای غلیظ و نانهایی مثل نان فطیر و باگت که هضم خوبی ندارند.

- اگر علت سوزش و ترش کردن از رطوبت باشد بهتر است به عنوان غذا از گوشت‌های لطیف و سریع‌الهضم به صورت کبابی استفاده شود.

- اگر علت سوزش و ترش کردن معده از فزونی ریختن خلط سودا است، استفاده از مربای آمله، مربای هلیله و شربت سکنجبین مفید واقع می‌شود.

- مصرف مخلوط کنجد له شده و کوبیده با نبات، ترشی و رطوبت معده را برطرف می‌سازد.

- استفاده از دمکرده بابونه، نعنا،‌ رازیانه و بادرنجبویه نیز سوزش معده را تسکین می‌بخشد.