دكتر هادی شجاعی بورد؛ تخصصی طب فیزیكی و توانبخشی
امروزه با پیشرفت‌های علمی و به كمك فناوری‌های جدید كه در خدمت علم پزشكی قرار گرفته‌اند. بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج به صورت راحت‌تر و موفق‌تری تحت مداوا و كنترل قرار می‌گیرند. این موضوع خصوصا در طب توانبخشی مصداق فراوان دارد.
همانطور كه می‌دانیم از اهداف اصلی طب توانبخشی یكی تطابق مشكلات پایدار ناشی از بیماری با شرایط زندگی فردی بیمار است و دیگری تلاش در جهت كاهش ناتوانایی‌های فرد و پیشگیری از بروز عوارض ثانویه بیماری می‌باشد.
یكی از این بیماریها كه می‌تواند منجر به بروز عوارض ناتوان‌كننده و دائمی در افراد گردد آسیب‌های مغزی است كه بسته به نوع آسیب اكثرا انواعی از فلج‌های یكطرفه بدن را باعث می‌شوند و در اصطلاح به آن همی‌پلژی گفته می‌شود به این معنی كه عضلات نیمه راست یا چپ بدن قدرت و توانایی لازم برای انجام عملكردشان را به طور كامل یا نسبی از دست می‌دهند. در علم پزشكی برای اینكه درجه و شدت ضعف و فلجی اندام‌ها را تعیین كنند.
قدرت عضلانی را به كمك معاینه به صورت درجه‌بندی كیفی یا كمی تقسیم‌بندی می‌كنند. در واقع آنچه مرسوم است درجه‌بندی سیستم «ازپنج» گفته می‌شود كه طی آن قدرت عضلانی به 6 دسته تقسیم می‌شود به صورت زیر:
درجه صفر پنجم: عضله هیچ انقباض و حركتی نداشته و كاملا شل و بی‌حركت است.
درجه یك‌پنجم: عضله منقبض می‌شود اما هیچ حركتی ایجاد نمی‌كند. انقباض عضله فقط با چشم قابل رؤیت است.
درجه دوپنجم: عضله منقبض می‌شود اما فقط در صورت حذف نیروی جاذبه منجر به حركت مفصلی یا اندام می‌شود (مثلا حركت افقی)
درجه سه‌پنجم: عضله منقبض می‌شود و می‌تواند برخلاف نیروی جاذبه زمین منجر به حركت مفصلی شود یا اندام بیمار را بالا بیاورد.
درجه چهارپنجم: عضله منقبض می‌شود و علاوه بر غلبه بر نیروی جاذبه زمین می‌تواند مقداری در برابر مقاومت اضافی نیز منجر به حركت شود.
درجه پنج پنجم: انقباض عضله كاملا طبیعی و با قدرت كافی در برابر مقاومت می‌باشد.
در برخی كتب پزشكی، عضله با قدرت درجه صفر، 1 و 2 را فلج یا پلژی و عضله با قدرت درجه 3 و 4 را نیمه فلج یا پارزی می‌گویند. پس اگر عضلات یكطرف بدن دارای قدرت درجه صفر، 1 و 2 باشند به بیمار همی‌پلژیك گفته می‌شود و اگر عضلات یكطرف بدن دارای قدرت درجه 3 یا 4 باشند به بیمار همی‌پارزیك گفته می‌شود.
علل بروز فلج یكطرفه بدن
علت‌های متعددی برای ایجاد همی‌پلژی وجود دارد كه برای درك بهتر آنها، ابتدا مسیر انتقال پیام‌های عصبی كه منجر به حركت عضلات می‌گردد را به طور خیلی خلاصه شرح می‌دهیم.پس از اینكه اراده و خواست انسان برای انجام یك حركت به خصوص قرار می‌گیرد سلول‌های حركتی قشر مغز انسان شروع به فعالیت كرده و پیام حركتی را از مغز به نخاع ارسال می‌كنند.
در نخاع برای هر عضله‌ای چندین سلول عصبی وجود دارد كه پس از دریافت پیام حركتی فعال شده و با ارسال سیگنال عصبی به آن عضله، موجب فعالیت انقباضی عضله مربوطه می‌گردد و در پی آن حركت لازم رخ می‌دهد حال اگر در این مسیر از مغز به عضله، ضایعه‌ای ایجاد شده باشد منجر به اختلال این مسیر و در نتیجه اختلال در انتقال پیام شده باعث فلج یا ضعف آن عضله می‌گردد. پس می‌توان علل بروز همی‌پلژی را به صورت ذیل خلاصه نمود:
1- ضایعه یا بیماری مغز كه منجر به تخریب یا آسیب سلول‌های عصبی حركتی مغز شده باشد از این بیماریها می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
الف) سكته مغزی به دو صورت می‌تواند به وقوع بپیوندد یكی بسته شدن عروق مغزی در اثر لخته خونی و دیگری پاره شدن عروق مغزی و خونریزی در یك ناحیه از مغز كه در هر دو صورت آسیب‌دیدگی سلول‌های عصبی مغز رخ می‌دهد.
ضربه مغزی در اثر هرگونه ضربه‌ای به جمجمه كه مجر به له‌شدگی یا ورم سلول‌های مغزی شود یا اینكه از طریق ایجاد خونریزی در مغز منجر به آسیب سلول‌ها و راه‌های عصبی مغز گردد.
ج) تومورهای مغزی كه با مكانیسم‌های مختلفی از جمله فشار به سایر سلول‌های عصبی مغز، خونریزی، اختلال كاركرد سلول‌ها و... منجر به آسیب‌دیدگی سلول‌های حركتی مغز شوند...
برای خواندن بخش دوم- همی‌پلژی- اینجا کلیک کنید.
