عکس: محسن بیگلری
از رويا تا واقعيت
انقلابی در جوانسازی پوست
تولید محصول رنیودرم بی شك یكی از مهمترین اتفاقات علمی در دهه اخیر خواهد بود. با راه‌اندازی خط تولید این محصول، كشور ایران در رده 13 كشور برتر دنیا در زمینه سلول‌های بنیادی پوست و محصولات پوستی قرار گرفت.
به دنبال تحقیقاتی كــه از سال ٢٠٠٥ و ٢٠٠٦ دكتـــر نیلفروش‌زاده و پژوهشگران رویان در تولید فیبروبلاست، كراتینوسیت و ملانوسیت و تمام رده‌های پوستی آغاز كردند.
این سلول‌ها در درمان اسکارهای آكنه، اسکارهای اتروفیك، اسکارهای لیشمانیوزیز، زخم‌های مزمن، زخم‌های دیابتی و سوختگی‌های محدود مورد استفاده گسترده قرارگرفت که با نتایج مطلوبی همراه بوده است.
مقالات منتشر شده از سال‌های ٢٠٠٨ - ٢٠١٥ توسط تیم پژوهشگران مركز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشكی تهران و مركز تحقیقات پوست و سالك و پژوهشكده رویان زمینه‌ای را فراهم كرد تا منجر به تولید فراورده‌های سلولی گردد.
مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران یکی از قطب‌های پژوهشی کشور است.
اگرچه این مرکز در طول سال‌های استقرار خود اقدام به انجام پژوهش‌های متعددی در زمینه بیماری‌های پوست و مو مشتمل بر مطالعات جمعیتی، بالینی و علوم پایه نموده است، اما انجام پژوهش‌های بالینی کاربردی برای به کارگیری سلول‌های بنیادی موجب گردیده این مرکز عملکردی منحصر به فرد در زمینه کاربرد سلول‌های بنیادی داشته باشد، تا به عنوان پیشتاز برخی پژوهش‌های به کارگیری سلول‌های بنیادی در ایران و دنیا مطرح باشد.
در حال حاضر مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی جزو معدود مراكزی است که سلول درمانی را در حوزه پوست به صورت فعال انجام می‌دهد و دارای دو كلین روم بالینی و تحقیقاتی و درمالب بسیار مجهز و دستگاه‌های بسیار پیشرفته می‌باشد.
همچنین خط تولید این محصول توسط سازمان غذا و دارو تأیید شده و مجوز GMP را دریافت كرده است.
برای اطلاع دقیق از جزئیات این موفقیت ملی به سراغ دکتر نیلفروش زاده متخصص پوست و فوق تخصص جراحی و زیبایی پوست و مو و لیزر، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و ریاست محترم مرکز تحقیقات پوست رفتیم.
ایشان همچنین از چهره‌های بین‌المللی در زمینه جراحی پوست، لیزرو پیوند مو، رئیس طب بازساختی معاونت علمی و فن‌آوری ریاست جمهوری کارگروه پوست، ترمیم و سلول‌های بنیادی، عضو انجمن بین‌المللی جراحی پیوند مو است.
دکتر نیلفروش‌زاده پیوند مو را با روش استاندارد پانچ از سال 1374 آغاز و با روش مینی میکروگرافت و سپس فولیکولار یونیت FUT و روش میکرو FIT در جراحی پیوند مو و نهایتاً طی سال‌های اخیر از روش مخصوص دکترمحمدعلی نیلفروش‌زاده همراه با تریپل تراپی در جلسات بزرگ پیوند مو استفاده نموده‌اند و در این جراحی محبوبیت جهانی کسب کرده‌اند، همچنین ایشان اولین متخصص پوست در ایران هستند که استفاده از سلول‌های بنیادی در حوزه پوست و از چهره‌های علمی و فعال در زمینه فناوری‌های نوین پزشکی و برنده چهار دوره جشنواره رازی و مؤسس مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران را در کارنامه خود دارند.
آقای دکتر ضمن تبریک موفقیت اخیرتان و آرزوی موفقیت‌های بیشتر در رابطه با محصولی که به تازگی رو نمایی شد بفرمایید، این محصول چه کاربردهای بالینی دارد؟
محصول RenuDermCell یک فرآورده سلولی است که حاصل فرآوری و کشت سلول در شرایط استریل بوده و لذا ساختار شیمیایی تعریف شده‌ای ندارد.
این محصول حاوی سلول‌های زنده فیبروبلاست کشت شده مشتق از لایه درم پوست خود بیمار است.
برای تولید این محصول ابتدا از بیمار نمونه پوست از ناحیه پشت گوش اخذ شده و سپس سلول‌های فیبروبلاست بعد از جداسازی با استفاده از روش‌های آنزیمی در محیط‌های کشت استاندارد تکثیر داده می‌شوند.
سپس سلول‌ها در نواحی تعیین شده و به فواصل مشخص تزریق می‌شوند.
RenuDermCell یک محصول سلولی اتولوگ است که جهت بهبود خطوط چین و چروک نواحی خط خنده، دور چشم، خط اخم و خط پیشانی و همچنین اسکار آکنه نواحی گونه، گیجگاهی و پیشانی با درجه خفیف تا شدید در بزرگسالان به کار می‌رود.
از محصول رنیودرم‌سل می‌توان در موارد: درمان و اصلاح خطوط دور لب (نازولبیال)، درمان و اصلاح تورفتگی پوست متعاقب آکنه، پیشانی، دور چشم و بین ابروها، درمان و اصلاح ضایعات آتروفیک (تورفته) پوست متعاقب ضربه، استفاده کرد.
این محصول به چه صورت عمل می‌کند و اثربخشی آن چگونه است؟
فیبروبلاست‌های تزریق‌شده موجب افزایش پروتئین‌های ماتریکس خارج سلولی و افزایش سنتز کلاژن شده و از این طریق بازسازی پوست را تحریک می‌کنند.
بنابراین شروع اثر محصول رنیودرم‌سل سریع نبوده و روند اثرگذاری آن تدریجی است. طول مدت اثربخشی این محصول با توجه به مطالعات صورت گرفته 3-4 سال است.
از محصول رنیودرم‌سل به‌ویژه برای بهبود چین‌وچروک‌های متوسط تا شدید دور لب بزرگسالان استفاده می‌شود.
درخصوص اثر بخشی این محصول در درمان اسکار آکنه باید گفت: آکنه نوعی اختلال پوستی است که با چربی زیاد پوست و همین طور نوعی باکتری که در سطح پوست وجود دارد و باعث تجزیه چربی می‌شود، در ارتباط است.
این باکتری باعث می‌شود چربی تجزیه شده و ضایعات اولیه آکنه روی پوست فرد ایجاد شود. ضایعات اولیه آکنه غیر التهابی است و به صورت جوش‌های سرسیاه و سرسفید نمایان می‌شود اما بعد از گذشت مدتی که میکروب و التهاب روی آکنه می‌نشینند، ضایعات پوستی التهابی و چرکی خواهد شد و تاجایی پیش می‌رود که این ضایعات چرکی، ترشح دار و کیستیک می‌شوند. ضایعات آکنه ممکن است بزرگتر شوند و پوست را تخریب کنند که چنین تخریبی باعث ایجاد فرورفتگی یا حفره‌هایی روی پوست فرد خواهد شد که به آنها اسکار-آکنه می‌گویند.
روش‌های مختلفی جهت درمان اسکار-آکنه وجود دارد که عبارتند از پیلینگ نقطه‌ای، میکرودرم ابریژن، تزریق پرکننده‌ها، درمان با لیزر، درم ابریژن، جراحی پوست، ساب سیژن، RF و دارودرمانی، که هر کدام از این روش‌ها دارای محدودیت‌ها و مشکلاتی می‌باشند و بهبودی کامل بیمار را در پی ندارند.
یکی از روش‌هایی که امروزه مورد توجه پزشکان قرار گرفته است، سلول درمانی و استفاده از پیوند سلول‌های فیبروبلاست به منظور درمان فرورفتگی‌ها و اسکار ناشی از آکنه می‌باشد.
به همین منظور پیوند سلول‌های فیبروبلاست کشت شده خود در مناطق با اسکارهای فرورفته صورت انجام می‌پذیرد.
و اما درخصوص اثربخشی محصول درجوانسازی پوست با افزایش سن، بافت کلاژن پوست به تدریج تخریب می‌شود.
علت آن کاهش تعداد و عملکرد سلول‌های کلاژن ساز (فیبروبلاست) است که نهایتاً منجر به چین و چروک پوست می‌گردد.
تاکنون روش‌های مختلفی جهت درمان چین و چروک به کار گرفته شده است. که از جمله این روش‌ها می‌توان به لایه برداری شیمیایی، لایه برداری مکانیکی، استفاده از امواج رادیویی (FR) استفاده از لیزر، تزریق بوتاکس و تزریق پرکننده‌ها و یا جراحی پلاستیک اشاره کرد.
البته هرکدام از این روش‌های درمانی با محدودیت‌ها و یا مشکلاتی همراه می‌باشند. برای غلبه بر این محدودیت‌ها امروزه از روش سلول درمانی به منظورکاهش چین وچروک استفاده می‌شود.
در سلول درمانی، سلول‌های فیبروبلاست از خود بیمار گرفته شده، تکثیر می‌شود و سپس به مناطق چین و چروک پیوند می‌شوند. با این روش (سلول درمانی) می‌توان با استفاده از سلول‌های فیبروبلاست خود فرد، بهبودهای مناسبی را در ترمیم پوستی مشاهده نمود و از آنجایی که از سلول‌های خود شخص استفاده می‌شود، عارضه دفع سلول وجود ندارد.
همچنین در این روش از مواد تست شده در محیط کشت استفاده می‌شود که تاکنون طبق اطلاعات و گزارشات علمی حاضر عوارض قابل توجه و ماندگاری در انسان نشان نداده‌اند.
به همین منظور برای کاهش چین و چروک‌های صورت و جوانسازی، از پیوند سلول‌های فیبروبلاست کشت داده شده خودی اتولوگ که مسئول کلاژن سازی پوست هستند استفاده می‌شود.
البته از سال 2005 این پروسه توسط مرکز تحقیقات پوست و سالک اصفهان و رویان اصفهان و در ادامه مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران و رویان تهران انجام شده و در سال 2018 منجر به تولید کار خانه‌ای و با دارا بودن مجوز GMP شده است.
در نهایت این محصول با همکاری مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران و پژوهشکده رویان و با حمایت ستاد سلول‌های بنیادی معاونت علمی و فن‌آوری ریاست جمهوری و وزارت بهداشت تولید شده است.
سه محصول سلول بنیادی دیگر در زمینه طب بازساختی تولید شده و مراحل نهایی تأیید را می‌گذراند و با ورود این محصولات به بازار در آینده نزدیک ایران به جمع کشورهای برتر دنیا در حوزه کاربرد سلول‌های بنیادی در پوست و ترمیم مو طب بازساختی می‌پیوندد.
این محصول با کمی اصلاح مشابه LAVIV:registered: (azficel-T) محصول شرکت آمریکایی فیبروسل است.
در پایان درباره دریافت مجوزهای GMP و سایر مجوزهایی که از سازمان غذا و دارو دریافت می‌شوند توضیح بفرمایید و اینکه آیا هر مرکزی قادر به انجام سلول درمانی است؟
در بحث استفاده از سلول و یا هر داروی دیگری ما چند مرحله داریم.
اول این که طی مطالعات سلولی، حیوانی، پیش بالینی و بالاخره مطالعات بالینی باید اثبات کنید که داروی شما، روش شما و یا سلول شما بی ضرر بوده و در درمان بیماری که ادعای آن را دارید مؤثر است آن هم به گونه‌ای که نسبت به روش‌های متداول قبلی هم بی‌ضررتر و هم موثرتر باشد.
در مراحل اولیه شما باید سلولی را با یکسری ویژگی مشخص تعریف کنید.
مرحله بعدی تولید این محصول و یا سلول تحت شرایطی است که هدف آن پایداری و سلامتی در تولید محصول دارویی و یا سلولی است که ما مجموعه این استانداردها را تحت عنوان GMP می‌شناسیم.
البته براساس قوانین جدید رعایت استانداردهای GMP حتی در مرحله مطالعات بالینی هم ضروری است.
استانداردهای GMP در واقع حداقل استانداردهایی است که تضمین می‌کند محصول تولید شده شما در بچ‌های مختلف خود یکسان بوده و مراحل تولید به گونه‌ای نبوده که باعث آلودگی و یا تغییرات تهدید کننده جان بیمار بشود.
بنابراین GMP متفاوت از اتاق تمیز صرف است که متاسفانه برخی به استناد داشتن آن و یا قرار گرفتن در بیمارستان این تصور را دارند که می‌توانند بدون دریافت استاندارد GMP تولید سلول کرده و در فاز تجاری و یا حتی مطالعات بالینی استفاده کنند.
در حال حاضر خوشبختانه در کشور ما اتفاق خوبی رخ داده و آن این است که ما حالا در کشور یک کارخانه‌ای داریم که می‌تواند سلول‌ها را بر اساس استانداردهای GMP تولید کند.
در کنار آن سازمان غذا و دارو به عنوان تنها مرجع و متولی نظارت بر تولید محصولات دارویی بعد از دریافت مستندات نتایج مطالعات مرحله یک و دو برای سلول‌های فیبروبلاست و مزانشیمی را پذیرفته و در فاز سوم اجازه داده است که به صورت محدود این سلول‌ها را فقط در فضای استاندارد GMP تولید شود.
بنابراین شرکت تولیدکننده، موظف است که همه بیماران را از این موضوع مطلع سازد و به محض اتمام دوره آزمایشی مستندات را به سازمان ارسال نماید تا در صورت تأیید نهایی تولید صنعتی و انبوه آن را آغاز نماید.
البته این روند فقط مختص سلول درمانی نیست و تمام داروها این پروسه را طی می‌کنند.
