دکتر نسرین عاقلی؛ متخصص تغذیه
بیشتر از 80 در صد علت سرطان‌ها در اثر عوامل محیطی است.
در زندگی معمولی اصولاً افراد در معرض یک سری عوامل سرطان‌زای طبیعی مانند اشعه ماوراء بنفش، رنگ‌ها، مواد شیمیایی، سیگار و سایر دخانیات (حتی اگر دیگران مصرف کنند)، نیتروزآمین‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها قرار دارند.
تغذیه درست، سرعت پیشرفت سرطان را کند می‌کند و تغذیه نادرست می‌تواند به آن شتاب بیشتری بدهد.
اصولاً سالمندان در معرض ابتلا به سرطان‌های مختلف هستند.
اگر فرد سالمند روزانه به اندازه کافی پروتئین مصرف نکند در پروتئین سازی و تجدید پروتئین‌ها در بدنش، اشکال ایجاد می‌شود و این اختلال باعث توسعه و تکثیر سلولی می‌شود که منجر به ایجاد سرطان می‌گردد.
افزایش وزن خطر ابتلا به سرطان‌های کلیه، رحم، روده بزرگ، کیسه صفرا، پستان و پروستات را افزایش می‌دهد.
سرطان‌های روده بزرگ، انتهای روده، پستان و پروستات در دوران سالمندی از سایر سرطان‌ها شایع‌تر است.
در این بیماران اعمال جراحی، شیمی درمانی و پرتو درمانی روی وضعیت غذا خوردن تأثیر می‌گذارد و باعث تهوع، استفراغ، اسهال، تغییر ذائقه و بی‌میلی به غذا می‌شود.
عمل شیمی درمانی بی‌اشتهایی را تشدید می‌کند.
این بیماران نسبت به طعم‌های تند و شیرین حساس می‌شوند، ولی لبنیات، میوه‌ها و سبزی‌ها را بهتر می‌پذیرند.
غذاهای سرد و ولرم را ترجیح می‌دهند. در این صورت باید غذاهای مورد علاقه آنها را در اختیارشان قرار داد.
به این بیماران باید در وعده‌های متعدد و به مقدار کم غذا داده شود و از مصرف ادویه و غذاهای محرک خودداری گردد.
مواد غذایی و به ویژه چربی‌های غذاها نقش مهمی در توسعه سرطان‌های مختلف دارند از جمله سرطان پستان، سرطان پروستات، سرطان‌های گوارشی و غیره.
الف) سرطان دهان و مری
اگر فرد به سرطان دهان یا مری مبتلا باشد و یا در اثر تومور انسداد در لوله گوارشی او به وجود آمده باشد، از لحاظ جویدن، بلعیدن، ترشح بزاق و حس چشایی دچار مشکل می‌شود.
شیمی درمانی خود باعث تهوع و استفراغ و سوء تغذیه می‌گردد.
پس از جراحی‌ها، زمانی که شخص توانست از راه دهان غذا بخورد، غذا باید مایع باشد، میوه به صورت پوره و یا آب میوه مصرف شود، از شربت‌ها، لبنیات و فرآورده‌های آن استفاده شود.
رژیم باید پر پروتئین، پرکالری باشد. علاوه بر مصرف کم سبزی و میوه و غلات سبوسدار، مصرف ترشی، سوپ و نوشیدنی‌های داغ، در ایجاد سرطان مری نقش دارد.
ب) سرطان معده
در سرطان معده مهم‌ترین علت، عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری، مصرف دخانیات و الکل، چاقی، غذاهای شور، ترشیجات، غذاهای کم فیبر و غذاهای فقیر از ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌باشد.
در سرطان معده سوء جذب به وجود می‌آید که خود باعث کمخونی فقر آهن، پوکی استخوان، کمخونی ناشی از کمبود ویتامین 12B، کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌شود.
این بیماران ابتدا باید از طریق لوله تغذیه نمایند و سپس از رژیم مایع استفاده کنند.
رژیم باید پر پروتئین، پرکالری باشد. غذا باید به دفعات و به مقدار کم مصرف شود. دریافت مایعات و سبزی و میوه زیاد باشد.
در مورد علل سرطان معده، مصرف کم ویتامین‌های C و E و مصرف غذاهای نمک سود، دودی، کباب شده روی شعله، غذاهای ترش و شور، مصرف کم ماهی، مصرف کم غلات سبوسدار را ذکر کرده‌اند.
مصرف سیر در مقابل سرطان معده نقش محافظتی دارد.
ج) سرطان روده بزرگ
یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها است که در اثر بیماری‌های التهابی روده و پولیپ‌های روده به وجود می‌آید.
در این نوع سرطان، سوء جذب و سوء تغذیه به وجود می‌آید، پس باید کالری و پروتئین کافی دریافت شود.
از لحاظ تغذیه‌ای دریافت چربی‌های حیوانی و اشباع، ازدیاد مصرف گوشت قرمز و تخم‌مرغ، مصرف گوشت‌های فرآوری شده، کمبود مصرف فیبر و غلات سبوسدار و آنتی‌اکسیدا‌ن‌ها و مصرف کم اسید فولیک و ویتامین C و کاروتنوئیدها، کم تحرکی، مصرف کم ماهی، سیر، روغن زیتون، مصرف زیاد غذاهای سرخ شده و شکر، اضافه وزن و نداشتن فعالیت‌های فیزیکی از علل آن است.
احتمال خطر سرطان کولورکتال (انتهای روده بزرگ) از 10 درصد در سن چهل سالگی، به 300 درصد در سن 75 سالگی افزایش می‌یابد.
چنانچه گوشت‌ها همراه با سبزیجات مصرف شوند، اثرات نا مناسب آنها خنثی می‌شود.
د) سرطان کبد
مصرف الکل، اعتیاد، قرار گرفتن در معرض مواد ترشح شده از قارچ‌ها مانند افلاتوکسین، کبد چرب و برخی از انواع هپاتیت، باعث ابتلا به سرطان کبد می‌شود.
دریافت کم سبزی و میوه در ایجاد سرطان کبد نقش دارد. رژیم درمانی باید پر پروتئین، پرکالری و دارای ویتامین‌های مختلف باشد.
در صورت داشتن ورم، باید سدیم دریافتی کاهش یابد.
ه) سرطان کیسه صفرا و لوزالمعده
چاقی و سنگ‌های صفراوی مزمن باعث سرطان کیسه صفرا می‌گردد.
کشیدن سیگار، عدم تحرک، اضافه وزن، مصرف زیاد گوشت قرمز، مواد غنی از کلسترول، دریافت کم حبوبات و مرکبات، موجب سرطان لوزالمعده می‌شود.
رژیم درمانی باید پر پروتئین، پرکالری باشد. چربی کم و فیبر زیاد باشد. اسیدهای چرب ضروری دریافت شود. غذا به مقادیر کم و به دفعات داده شود.
و) سرطان های غیرگوارشی
سرطان پستان
از سرطان‌های بسیار شایع در زنان است. مصرف انواع سبزی و میوه و انجام ورزش و داشتن تحرک، نقش محافظتی دارد.
مصرف زیاد گوشت، چاقی، رشد سریع در ابتدای زندگی از عوامل ایجاد کننده سرطان پستان هستند.
برای درمان، کنترل وزن، کنترل مقدار و نوع چربی، کنترل مقدار کالری، مصرف سبزی، میوه و غلات لازم است.
سرطان‌های رحم و تخمدان
دریافت کم سبزی و میوه و دریافت فرآورده‌های لبنی پرچرب و کشیدن سیگار را از عوامل ایجاد کننده سرطان دهانه رحم و چاقی، مصرف کم سبزی و میوه و ازدیاد مصرف اسیدهای چرب اشباع را عامل ایجاد سرطان دیواره رحم ذکر کرده‌اند.
مصرف سبزیجات به ویژه سبزی‌های دارای برگ سبز از عوامل محافظت کننده در مقابل سرطان تخمدان می‌باشد.
سرطان پروستات
شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان است. چاقی، کم تحرکی، ازدیاد مصرف چربی به ویژه اسیدهای چرب اشباع، مصرف زیاد گوشت قرمز و لبنیات پرچرب، مصرف کم سبزی‌ها و میوه‌ها، از علل به وجود آورنده این سرطان به شمار می‌رود.
برای درمان، کالری و پروتئین کافی، غذاهای کم چرب، پر فیبر و غنی از اسیدهای چرب امگا 3 توصیه شده است.
سرطان ریه
کشیدن سیگار و سایر دخانیات، مصرف کم سبزی‌ها و میوه‌ها، استفاده از غذاهای سرخ شده، ازدیاد مصرف چربی و اسیدهای چرب اشباع، چاقی و کم تحرکی از عوامل مساعدکننده سرطان ریه می‌باشند.
برای درمان، افزایش کالری، پروتئین، مواد قندی و مایعات، سرشار از مواد معدنی و ویتامین‌ها، در وعده‌های کم و متعدد را توصیه کرده‌اند.
سرطان کلیه و دستگاه‌های ادراری
مصرف سیگار، دریافت فرآورده‌های لبنی پرچرب، مصرف زیاد گوشت، مصرف کم سبزی‌ها و میوه‌ها و ازدیاد وزن را در ایجاد سرطان‌های کلیه، مثانه و دستگاه‌های ادراری مؤثر دانسته‌اند.
برای درمان، در صورت پرفشاری خون، کنترل سدیم، دریافت مایعات کافی (اگر به دلائل پزشکی محدودیت نداشته باشد)، پروتئین و کالری کافی ضروری است.
راه‌های مبارزه با سرطان‌ها
کاهش وزن، ورزش و مصرف غذاهایی که بدن را در مقابل سرطان محافظت می‌کنند، در پیشگیری از این امر نقش اساسی دارند.
غذاهای محافظ بدن در مقابل سرطان، غذاهایی هستند که دارای چربی‌های امگا 3 (موجود در ماهی‌های چرب، غذاهای دریایی و گردو)، ویتامین‌های A , E, D, C, B1, ,B2 ,B3 B6، اسید فولیک و مواد معدنی مانند کلسیم، روی و به ویژه سلنیوم باشند.
غذاهایی که تأمین کننده این مواد هستند عبارت از: غلات سبوسدار، سیر، پیاز، پیازچه، موسیر، تره‌فرنگی، انواع کلم، هویج، اسفناج، گوجه‌فرنگی، فلفل قرمز، کدو حلوایی، جوانه گندم، حبوبات، آجیل، انواع مرکبات، سیب، طالبی، هندوانه، انگور، سویا و چای سبز می‌باشند.
همچنین ادویه‌جاتی مانند زنجبیل، فلفل سیاه، زردچوبه، دارچین، زیره و آویشن، در صورتی که در حد معقول مصرف شوند.
افراد مبتلا به سرطان که تحت درمان هستند، به عوارض متعدد مبتلا می‌شوند و به مراقبت‌های تغذیه‌ای خاص نیاز دارند.
به طور کلی ضعف، بی‌اشتهایی، خستگی و کمخونی از عوارض درمان هستند.
ذخیره‌های چربی و پروتئینی بدن کاهش می‌یابد. سیستم ایمنی تحلیل می‌رود.
مراقبت‌های تغذیه‌ای آنها باید دقیق باشد.
پروتئین، انرژی، ویتامین و مواد معدنی باید بیشتر دریافت کنند.
رژیم غذایی آنها باید توسط متخصصین تنظیم شود. اگر شیمی درمانی و تاباندن اشعه، در آنها مشکلاتی از قبیل بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ، ورم و خشکی دهان را ایجاد کرده باشد، باید از طریق غیر دهانی غذا دریافت کنند.
