تحریریه زندگی آنلاین- گروه سلامت
تغییرات مربوط به ایمنی بدن در دوران پیری
تیموس، یكی از ارگان‌های سیستم ایمنی بدن است. سلول‌های خاص ایمنی كه سلول‌های «Tcells» نام دارند، در این بخش هستند.
تیموس در سنین بزرگسالی شروع به جمع و چروك شدن می‌كند و در میانسالی به 15 درصد اندازه‌اش در دوران جوانی می‌رسد. برخی از سلول‌های T به طور مستقیم، اجزای خارجی را از بین می‌برند.
برخی دیگر به هماهنگی سایر بخش‌های سیستم دفاعی كمك می‌كنند و توانایی حمله‌ور شدن به انواع مختلف عفونت‌ها را دارند.
اگر چه تعداد سلول‌های T با پیری كاهش نمی‌یابد، اما عملكرد آنها ضعیف می‌شود و به این ترتیب سیستم دفاعی بدن تضعیف می‌گردد.
تاثیر تغییرات
سیستم ایمنی بدن توانایی خود را برای مقابله با عفونت‌ها كم‌كم از دست می‌دهد و به همین دلیل افراد مسن سریع‌تر بیمار می‌شوند. حتی ممكن است واكسن آنفلوآنزا در آنها به خوبی عمل نكند.
توانایی سیستم ایمنی بدن برای تصحیح نارسایی‌های سلول‌ها نیز كاهش می‌یابد؛ از این‌رو با پیر شدن، احتمال ابتلا به سرطان نیز بیشتر می‌شود.
سیستم دفاعی تحمل كمتری حتی در مورد سلول‌های بدن خود فرد پیدا می‌كند. گاهی اوقات اختلال خود ایمنی در برخی افراد پیش می‌آید و سلول‌های ایمنی به ارگان‌ها و بافت‌های خاص خود حمله‌ور می‌شوند.
سایر عوامل نیز خطر ابتلا به عفونت‌ها را افزایش می‌دهند؛ مثل: تغییر در احساسات، تغییر در راه رفتن، تغییر در ساختار پوست و برخی تغییرات دیگر. بیماری‌ها نیز سیستم ایمنی را ضعیف می‌كنند و بدن بیشتر مستعد عفونت‌ها می‌شود.
دیابت یكی از رایج‌ترین این بیماری‌هاست كه باعث تضعیف سیستم دفاعی بدن می‌شود. افزایش سن و سال و پیری روی التهابات بدن و میزان بهبودی زخم‌های بدن نیز اثر می‌گذارد.
التهاب نوعی واكنش ایمنی است. وقتی كه سیستم دفاعی بدن احساس خطر می‌كند، سلول‌های بیشتری را به آن قسمت بدن كه درگیر مشكل شده است، می‌فرستد و این با تورم درد، قرمزی، داغ شدن، سوزش و حساسیت همراه است.
التهاب عموما نشان دهنده عفونت است؛ اما می‌تواند در اثر حمله و تهاجم خود ایمنی نیز به وجود آید. افراد مسن و پیر معمولا بسیار دیرتر از جوان‌ها بیماری‌ها و آسیب‌های‌شان بهبود می‌یابد و این به علت سیستم دفاعی و تغییرات مربوط به آن است و یا ممكن است خطر دیگری فرد را تهدید كند؛ مثل دیابت.
بیشتر افراد مسن داروهای ضد التهابی مصرف می‌كنند تا برخی دردهای خود را كنترل كنند و همین مسئله باعث كندتر شدن روند بهبود زخم‌ها در آنها می‌شود.
پیشگیری از بیماری‌ها در سالمندی
همان قدر كه ایمن‌سازی بدن در مورد كودكان ضروری است، افراد پیر و سالخورده نیز نیاز به ایمن‌سازی دارند. ده سال یكبار باید ایمن‌سازی در برابر بیماری كزاز انجام شود.
ایمن‌سازی بدن در برابر ذات‌الریه، آنفلوآنزا و هپاتیت نیز در این دوران اهمیت دارد.
تغییرات سیستم تناسلی در آقایان در دوران پیری
تغییرات مربوط به سیستم تناسلی در آقایان شامل تغییر در بافت بیضه‌ای، تولید اسپرم و قابلیت نفوظ است. این تغییرات به طور تدریجی رخ می‌دهند.
برخلاف خانم‌ها، آقایان به ناگاه تغییر در باروری را تجربه نمی‌كنند؛ یعنی بر خلاف خانم‌ها كه دچار یائسگی می‌شوند، آقایان به صورت تدریجی باروری خود را از دست می‌دهند.
این تغییرات ابتدا از بیضه‌ها شروع می‌شود كه حجم آن و همچنین میزان هورمون‌های مردانه تستسترون كاهش می‌یابد (البته كاهش هورمون‌های مردانه بسیار كم و اندك است).
لوله‌هایی كه اسپرم را حمل می‌كنند، قابلیت انعطاف‌پذیری‌شان كم می‌شود. بیضه‌ها همچنان تولید اسپرم می‌كنند ولی با روندی كنُدتر.
عملكرد ادراری
غده پروستات با افزایش سن بزرگ‌تر می‌شود، زیرا بافت اسكارلیك جایگزین بافت پروستات می‌گردد. به این شرایط هایپروتروفی پروستات خوش خیم یا (BPH) می‌گویند كه در 50 درصد از مردان اتفاق می‌افتد.
این وضعیت با كُندتر شدن ادرار و حتی انزال همراه است. هم در آقایان و هم در خانم‌ها سیستم تولید مثل باعث ایجاد تغییرات در سیستم ادراری می‌شود.
تاثیر تغییرات
مردها قدرت باروری متفاوتی دارند و معمولا سن و سال آنها تعیین كننده میزان باروری‌شان نیست.
عملكرد پروستات چندان به باروری آقایان ارتباط ندارد. مردی كه غده‌های پروستاتش را در آورده است نیز می‌تواند پدر شود.
سایر مشكلات رایج سالمندی
- نارسایی در نعوظ
نگرانی اغلب آقایان پا به سن گذاشته همین مسئله است. البته این وضعیت بیشتر تحت تاثیر مشكلات روانی و یا حتی استفاده از برخی داروهای درمانی تا فرایند پیری است.
نارسایی در نعوظ در اثر مصرف داروها و یا بیماری‌ها رخ می‌دهد و قابل درمان است. BPH روی عملكرد دستگاه ادراری اثر می‌گذارد. پروستات بزرگ شده باعث بسته شدن لوله‌ای می‌شود كه ادرار مثانه را تخلیه می‌كند.
این تغییرات باعث می‌شود تا مردان مسن بیشتر دچار عفونت دستگاه ادراری شوند. وقتی كه مثانه به طور كامل تخلیه نشود، ادرار به كلیه‌ها باز می‌گردد و اگر این وضعیت ادامه یابد، می‌تواند به نارسایی كلیه‌ها منجر شود.
همچنین عفونت غده پروستات یا التهاب آن نیز پیش می‌آید. احتمال ابتلا به سرطان پروستات در میان مردان پا به سن گذاشته بیشتر است. این بیماری یكی از مهم‌ترین علل مرگ و میر مردان می‌باشد.
سرطان مثانه نیز در میان مردان مسن بیشتر دیده می‌شود؛ اما سرطان بیضه در مردان جوان شایع‌تر است.
پیشگیری
بیشتر تغییرات فیزیكی مثل بزرگ‌تر شدن پروستات و یا تحلیل رفتن بیضه، غیر قابل اجتناب هستند؛ اما توجه به برخی مشكلات، مثل فشار خون بالا و درمان دیابت باعث می‌شود خطرات و مشكلات كمتری دستگاه ادراری و تناسلی را تهدید كند.
- تغییرات ناشی از پیری روی سیستم عصبی بدن
با افزایش سن و سال، مغز و سیستم عصبی دچار تغییرات طبیعی می‌شود. مغز و نخاع سلول‌های عصبی خود را از دست می‌دهند. سلول‌های عصبی، پیام‌ها را به صورت كُندتری انتقال می‌دهند.
تجزیه شدن عصب‌ها روی حواس ما اثر می‌گذارند؛ به همین دلیل واكنش‌ها كُندتر می‌شوند، حواس تغییر می‌كند و در حركت كردن نیز دچار مشكلاتی می‌شویم.
برخی از تغییرات در حافظه و افكار به نظر طبیعی می‌آید. مردم به اشتباه فكر می‌كنند كه این تغییرات باعث می‌شود افراد پیر گیچ و فرتوت شوند؛ ولی در واقع این یك باور غلط است.
این تغییرات در تمام افراد یكسان نیست. برخی افراد تغییرات فیزیكی زیادی در بافت مغز و اعصاب دارند و برخی هم تغییرات اندكی. این تغییرات همیشه به تاثیرات ناشی از توانایی فكر كردن مربوط نیستند.
مشكلات دستگاه عصبی در دوران پیری
زوال حافظه و از دست دادن آن یك فرایند طبیعی از پیری نیست. این وضعیت در اثر گسترش اختلالات مغزی، مثل بیماری آلزایمر رخ می‌دهد.
روان پریشی و دیوانگی باعث افزایش زوال حافظه می‌شود؛ ولی در واقع یك بیماری است كه به مغز مربوط نمی‌باشد و تغییراتی در فكر كردن و رفتار كردن ایجاد می‌كند.
مثلا هر نوع عفونتی می‌تواند یك فرد پیر و مسن را دچار روان پریشی كند. برخی داروهای خاص نیز در این زمینه اثر گذارند.
عدم كنترل صحیح قند خون یكی دیگر از علل مشكلات فكری و رفتاری است. بالا و پایین رفتن میزان قند خون تاثیر زیادی در فكر كردن آنها دارد.
براساس پژوهش‌های به عمل آمده، ورزش‌های فیزیكی و ذهنی توانایی‌های فكری را بالا می‌برند.
كتاب خواندن، جدول و معما حل كردن، شركت در مكالمات و بحث‌های تحریك كننده، در كنار ورزش مداوم، عملكرد مغز را افزایش می‌دهند.
- تغییرات ناشی از پیری در سیستم تولید مثل خانم‌ها
برای خانم‌ها پیری یعنی تغییر هورمون‌های بدن، تغییرات فیزیكی و تغییرات روانی. یائسگی یك بخش بسیار طبیعی از فرایند پیری خانم‌هاست. تخمدان‌ها دیگر تخمك‌گذاری نمی‌كنند.
قاعدگی‌های ماهانه به پایان می‌رسد و برخی تغییرات دیگر در بدن خانم‌ها رخ می‌دهند.
زن‌ها معمولا در 50 سالگی یائسه می‌شوند (در 8 درصد از خانم‌ها یائسگی حتی قبل از چهل سالگی نیز رخ می‌دهد).
در این شرایط تخمدان‌ها به محرك‌ها (هورمون FSH و LH) پاسخ نمی‌دهند و میزان این هورمون‌ها در بدن كاهش می‌یابد.
هورمون‌های تولید شده توسط تخمك‌ها شامل انواع مختلف استروژن از جمله استرادیول می‌باشند. علاوه بر استروژن، پروژسترون و آندروژن‌ها نیز توسط تخمك‌ها تولید می‌شوند.
در دوران یائسگی این هورمون‌ها كاهش می‌یابند و تخمك‌ها مقدار اندكی تستسترون و كمی هم استروژن ترشح می‌كنند. كاهش و افت میزان هورمون‌ها، باعث ایجاد تغییرات اساسی در سیستم تولید مثل می‌شود.
دیواره مهبلی قابلیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد و لاغرتر و سخت‌تر می‌شود. باروری خانم‌ها تحت تاثیر میزان هورمون‌های آنهاست.
یائسگی وقتی رخ می‌دهد كه فرد به مدت یك سال كامل دچار سیكل ماهانه نشود. علائم یائسگی و شدت آن در افراد مختلف، فرق می‌كند.
بسیاری از علائم تحت تاثیر تغییرات هورمونی هستند و فقط 20 درصد از تمام خانم‌ها علائمی را بروز می‌دهند كه نیاز به اقدامات پزشكی دارد.
در بافت سینه‌ها نیز تغییراتی ایجاد شده و این تغییرات از همان دوران یائسگی شروع می‌شوند. جایگزینی استرس (از طریق دارو) می‌تواند این علائم را كاهش دهد.
مثلا از خشكی و نازك شدن مهبل جلوگیری كند. در ضمن خطر بروز برخی مشكلات، مثل استئوپرویس را نیز كاهش می‌دهد.
