دكتر محمد اثنی عشری
داشتن دندان‌هایی سالم و عاری از هر نوع ضایعه از آرزوهای دیرینه انسان بوده است. پوسیدگی دندان از قدیمی‌ترین و در عین حال شایع‌ترین ضایعات شناخته شده نزد انسان می‌باشد. وقتی قسمتی از ساختمان سطح دندان خراب شود می‌گوییم دندان فاسد و پوسیده شده است.
در سال‌های قبل از میلاد، بقراط و ارسطو امراض دهان و دندان را در آثار خود به بحث گذاشته بودند و دستوراتی را برای مقابله با آن‌ها ارائه داده بودند. بیش از هزار و سیصد سال قبل پیامبر عالیقدر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) در اهمیت رعایت بهداشت دهان فرمودند: «مازالجبرییل یوصینی بالسواك حتی ظننت انه سیجعله فریضه: آنقدر جبرییل (از طرف خداوند) مرا به مسواك زدن سفارش كرد كه گمان بردم بزودی مسواك زدن از واجبات دینی خواهد شد)».
همانطور كه می‌دانیم دندان‌ها بزرگترین وسیله برای كمك به عمل گوارش هستند و غذایی كه خوب جویده نشود می‌تواند مشكلاتی در هضم ایجاد نماید. دندان‌ها در حفره دهان قرار دارند. در این حفره بیش از 17 نوع میكروب به طور دائم مشغول فعالیت می‌باشند. امروزه كاملا مشخص شده است كه پلاك دندانی در بروز پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه نقش مهمی را ایفا می‌كند.
پلاك میكروبی یك توده بی‌رنگ، چسبنده و غیرقابل رویت است كه از تجمع انواع میكروب‌ها و سلول‌های موجود در دهان تشكیل می‌شود. این پلاك روی سطوح مختلف دندان‌ها مانند طوق دندان، فواصل دندان‌ها و شیارهای سطح جونده تشكیل می‌شود. چنانچه این پلاك از سطوح دندان‌ها برداشته نشود می‌تواند باعث ایجاد پوسیدگی و بیماری لثه گردد.
بعضی از میكروب‌های دهان به سهولت و با سرعت، مواد قندی ناشی از مصرف مواد غذایی را به اسید تبدیل می‌نمایند. مطالعات نشان می‌دهند كه پس از مصرف هر وعده غذا، در اثر تخمیر باقیمانده مواد غذایی در سطوح مختلف دندان برای حدود 20 دقیقه در دهان اسید تولید می‌شود. چنانچه یك فرد طی شبانه‌روز سه وعده غذا مصرف نماید، حدود یك ساعت در دهان او اسید به وجود می‌آید و اگر فردی بین سه وعده غذا از مواد غذایی دیگر استفاده نماید در 24 ساعت نزدیك به 2 ساعت بزاق دهانش حالت اسیدی خواهد داشت.
حال اگر شخص در رعایت بهداشت و مسواك زدن كوتاهی نماید، پلاك دندانی كامل‌تر شده و مواد اسیدی تولید شده برای مدت طولانی‌تری در تماس با دندان باقی خواهند ماند. این اسیدها به تدریج، ابتدا ضعیف‌ترین و نازك‌ترین نقاط مینای دندان را حل نموده و خود را به عاج دندان كه بافتی حساس است می‌رسانند.
از آن به بعد پیشرفت پوسیدگی دندان با سرعت بیشتری ادامه می‌یابد. در صورت ایجاد پوسیدگی دندان بیمار بایستی برای درمان آن به دندانپزشك مراجعه نماید. عدم توجه بیمار به این مساله باعث می‌شود كه پوسیدگی به تدریج پیشرفت نموده و میكروب‌های موجود در آن، پالپ (عصب دندان) را تحریك و آن را ملتهب و عفونی نمایند.
برای پوسیدگی دندان علل گوناگونی مانند: میكروب‌ها، مواد قندی، اسیدها، پلاك دندانی، جنس و شكل و وضع قرارگیری دندان‌ها، كمیت و كیفیت بزاق و انواع غذاهای مورد استفاده ذكر شده است. اما به طور كلی می‌توان گفت چهار عامل اصلی در ایجاد پوسیدگی دندان نقش موثر دارند:
1- پلاك میكروبی و فعالیت میكروبی پلاك روی سطح دندان. 2- مواد قندی موجود در غذا كه در اختیار پلاك میكروبی قرار می‌گیرند. 3- مستعد بودن سطوح دندان و ضعیف بودن آن‌ها در برابر اسید. 4- مقاومت شخص و زمان كافی برای ایجاد پوسیدگی.
بدیهی است كه حذف هر یك از عوامل چهارگانه فوق امكان بروز پوسیدگی را كاهش داده و یا از بین می‌برد.
برای جلوگیری از ایجاد پوسیدگی دندان باید اقدامات زیر را انجام دهیم:
1- مسواك زدن دندان‌ها توسط مسواك مناسب، با روش صحیح و در زمان مناسب برای حذف پلاك میكروبی. 2- استفاده از انواع نخ دندان و دهان‌شویه‌هایی كه توسط پزشك تجویز می‌شوند. 3- كم كردن و كنترل مواد قندی در برنامه غذایی. 4- عدم استفاده از دخانیات. 5- استفاده از فلوراید با روش‌های مختلف و زیرنظر پزشك. 6- پوشاندن شیارهای سطح دندان (فیشور سیلانت) برای جلوگیری از گسترش پوسیدگی. 7- پر كردن پوسیدگی‌های مختصر به منظور جلوگیری از پیشرفت آن.
اگر قسمت پالپ (مغز دندان) در اثر پیشرفت پوسیدگی دچار آماس یا عفونت شود بیمار ممكن است دردهای شدیدی را تجربه نماید. در این صورت باید معالجه ریشه دندان انجام شود. در این نوع درمان بافت‌های آماسی پالپ در ناحیه تاج و ریشه دندان خارج شده، پس از تمیز و ضدعفونی كردن آن توسط مواد مناسب، این فضاها پر می‌شوند. سپس ناحیه تاج دندان توسط مواد ترمیمی مناسب یا روكش ترمیم می‌شود.
و خلاصه اینكه؛ بهداشت دهان به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود كه اجرای آن بیماری‌های دهان و دندان را به حداقل می‌رساند، پس باید حفظ بهداشت دهان و دندان را برای خود و اطرافیان، به صورت یك عادت درآوریم تا امكان ابتلا به پوسیدگی دندان، بیماری‌های لثه و درگیری پالپ دندان را به حداقل برسانیم.
