دكتر سیدضیاءالدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی؛ دانشیار دانشگاه علوم پزشكی ایران مدیر گروه تغذیه
عموما دوره‌ای را كه پس از نوزادی آغاز می‌شود و تا بلوغ ادامه می‌یابد، كودكی می‌گویند. این دوره به لحاظ الگوی رشد و تغییرات فیزیولوژیكی، غالبا «دوره خاموش یا نهفته رشد» نامیده می‌شود؛ زیرا در این دوره از تغییرات سریع بدنی و فعالیت‌های فیزیولوژیكی كه در سال اول تولد و یا در دوران بلوغ دیده می‌شود، خبری نیست.
ولی به طور حتم می‌توان گفت اهمیتی مشابه با دوره‌های مورد اشاره دارد، زیرا به رغم كاهش سرعت رشد در دوران پیش‌دبستانی و دبستان، در دیگر حوزه‌های تكاملی، چون برخوردهای اجتماعی، شناختی و احساسی، تغییرات شگرفی رخ میدهد.
از این‌رو با توجه به شكل‌گیری زیرساخت‌های شخصیتی و هویتی كودك در این مرحله از زندگی، برنامه‌های غذایی از بعد كمیت و كیفیت نقش بسزایی در روند تكامل حوزه‌های یادشده خواهند داشت.
در این دوره، الگوبرداری كودك از محیط اطراف و خانواده با قوت بیشتری ادامه می‌یابد و می‌توان گفت كه پایه‌های سلامتی یا بیماری‌های مزمن در سنین بزرگسالی و سالمندی در این مرحله شكل می‌گیرند. بنابراین، در این مرحله شكل‌دهی صحیح به عادات و الگوهای غذایی دربردارنده تمام نیازهای جسمی و ذهنی فرد باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
یك سال اول زندگی وزن انسان سه برابر می‌شود و رشد قدی نیز در مقایسه با زمان تولد 50 درصد افزایش می‌یابد (ولی دو برابر شدن آن تا سن چهار سالگی به طول می‌انجامد). این موضوع نمایانگر آن است كه پس از این زمان سرعت رشد كندتر شده و تا زمان شروع دوران بلوغ در سال تنها 3 تا 4 كیلوگرم به وزن و 8-6 سانتیمتر به قد كودك اضافه می‌شود.
این كندی و وقفه نسبی در روند رشد، واكنش‌های غیراصولی را در خانواده‌ها برمی‌انگیزد و متاسفانه بعضی از آنها بدون توجه به عكس‌العمل‌های طبیعی كودك در قبال كاهش سرعت رشد، واكنش نشان داده و از ترفندهای غیرلازم و تهدید و تشویق برای افزایش مقدار غذای دریافتی در كودكان استفاده می‌كنند.
به طور معمول دیده می‌شود كه والدین كودك تصور صحیحی از وضعیت تغذیه كودك خود ندارند و در برخی موارد علاوه بر ترغیب به خوردن بیش از حد غذا، او را به استفاده از داروهای اشتهاآور، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مجبور می‌سازند و با استفاده از الگوهای ناصحیح غذایی و افزودن انواع ادویه‌جات، نمك و چربی به غذای كودك، ذائقه كودك را به گونه‌ای تغییر می‌دهند كه تمایل به خوردن غذاهای پرچرب و شیرین در او نهادینه می‌شود.
برعكس، بی‌توجهی و بی‌مهری به كودك و عدم توجه عاطفی از سوی والدین و اطرافیان، كودك را به سمت پرخوری سوق میدهد. اینگونه عوامل و رویكردها به موازات هم باعث می‌شوند آمار مبتلایان به چاقی و بیماری‌های گوناگون ناشی از اضافه‌وزن در میان كودكان افزایش یابد.
بررسی‌های جامعه‌شناختی نشان می‌دهند كه در ایران و بیشتر كشورهای در حال توسعه، كودكانی زیبا و سالم تلقی می‌شوند كه چاق‌ترند و یا عموما به علت زیاد درس خواندن، فعالیت فیزیكی كمتری دارند. این نگرش در كنار دیگر عوامل اجتماعی، مانند كم بودن سرانه محیط‌های ورزشی، اختصاص سهمی ناچیز از سبد درآمد خانوار به ورزش و نرخ بالای رشد جمعیت و زندگی آپارتمان‌نشینی، باعث شده است كه طی بیست سال اخیر تعداد كودكان مبتلا به چاقی در ایران بیش از سه برابر شود.
در حال حاضر، حدود 10 درصد كودكان شش ساله و 17 درصد نوجوانان پانزده ساله در ایران مبتلا به چاقی مزمن هستند. براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، بیش از 22 میلیون كودك زیر پنج سال در جهان چاق هستند كه حدود 17 میلیون از آنها در جوامع در حال توسعه زندگی می‌كنند.
بنابراین، تاثیر تبعات صنعتی شدن در نهایت توانسته است با تغییر شرایط زندگی، موجب كاهش فعالیت كودكان و نوجوانان شود. با توجه به الگوبرداری زیاد كودكان در این سنین، عوامل محیطی، مانند رفتار غذایی والدین و اطرافیان و تبلیغ‌های گسترده از رسانه‌های گروهی، تاثیر عمده‌ای در انتخاب غذایی كودك و عادات غذایی وی دارند.
از این رو با توجه به شرایط خاص زندگی در دوران اخیر كه درصد قابل توجهی از مادران شاغل هستند و كودكان در روز حداقل یك وعده از غذای خود را در بیرون از منزل صرف می‌كنند، محیط بیرون از خانه و تاثیر دوستان، الگوهای غذایی كودك را تا حد زیادی دگرگون می‌كنند.
یكی از مهم‌ترین عوامل تغییر عادات غذایی در میان كودكان، تلویزیون و تبلیغ‌های اغواكننده‌ای است كه كودك در روز مشاهده می‌كند. آمار موجود نشان میدهد به طور متوسط هر كودكی كه به سن نوجوانی می‌رسد، تقریبا حدود 100 هزار تبلیغ مواد غذایی از طریق تلویزیون و مجلات می‌بیند و اغلب این تبلیغات به معرفی محصولات غذایی می‌پردازند كه سرشار از چربی‌ها و كربوهیدرات‌های ساده هستند.
این مسأله باعث شده تا انتخاب‌های غذایی تحت تاثیر بمباران‌های تبلیغاتی تغییر كند و اراده و ذائقه مردم به سمت تولیدات صنعتی و غذاهای آسان و در دسترس كه به رغم ظاهری فریبنده، غالبا از لحاظ تغذیه‌ای مخاطــــره برانگیزنـــد، سوق داده شود و همچنین الگوهای غذایی سنتی جای خود را به عادات غذایی ناصحیح وارداتی و غربی امروزی دهند...
برای خواندن بخش دوم- تغذیه در دوران‌های پیش‌دبستانی، دبستان و بلوغ- اینجا کلیک کنید.
برای خواندن بخش سوم- تغذیه در دوران‌های پیش‌دبستانی، دبستان و بلوغ- اینجا کلیک کنید.
