دکتر محسن توکلی؛ متخصص ارتوپدی
درد قدام زانو در دورانی که نوجوان ماکزیمم سن رشد را دارد شایع می‌باشد. نوجوانان که هنوز رشد آنها تمام نشده خصوصیات ویژه‌ای دارند که پس از اتمام رشد در افراد دیده نمی‌شود.
استخوان سریع‌تر از عضله رشد می‌کند و عضلات نمی‌توانند با سرعت رشد استخوان خود را تطبیق دهند. به علت رشد سریع و قد کشیدن، افزایش وزن ناگهانی بوجود میآید.
گرفتگی بافت‌های نرم اطراف مفاصل وکوتاه‌تر بودن نسبی عضلات نسبت به استخوانی که سریع‌تر رشد کرده باعث ضعف نسبی عضلات اطراف مفصل زانو می‌شود.
عضلات ضعیف‌تر توانایی جذب نیروهای وارده را کمتر از بالغین دارند. این امر بخصوص در نوجوانان ورزشکار بیشتر مشاهده می‌شود، چون ورزش باعث وارد شدن نیروی بیشتری روی مفصل و در نتیجه درد در مفصل خواهد شد.
در انتهای استخوان ران، قسمت ابتدایی استخوان درشت‌نی و در قسمت فوقانی و تحتانی استخوان کشکک صفحات رشد وجود دارند که خود می‌توانند در شرایط خاص باعث ایجاد درد در نوجوانان و بچه‌ها باشند.
در ادامه به ذکر بعضی از علل شایع درد در بچه‌ها و سنین نوجوانی می‌پردازیم.
درد بین استخوان کشکک و ران (Patello femoral pain)
شایع‌ترین علت درد قدام زانو در نوجوانان است. ضعف عضله چهار سر رانی، دفورمیتی های استخوان کشکک، اختلال محوری اندام مانند زانوی X و یا محل نابجای کشکک نسبت به استخوان ران و حتی دفورمیتی های مچ پا همه می‌توانند علت درد بخصوص در ورزشکاران نوجوان باشند. این نوع درد در دخترها بیشتر می‌باشد.
بیمار پس‌ازاینکه مدت طولانی نشسته است هنگام بلند شدن دردی را در قدام زانو حس می‌کند.
درد با فعالیت‌های ورزشی، دویدن و بالا و پائین شدن از پله‌ها بدتر می‌شود. با معاینه‌ای که متخصصین ارتوپدی انجام می‌دهند تشخیص قطعی می‌گردد.
درمان طبی شامل کاهش فعالیت‌های ورزشی، تقویت عضله چهار سر رانی، مدت کوتاه استفاده از داروهای ضدالتهاب و بستن زانوبند است.
التهاب تاندون استخوان کشکک (Patellar tendinosis)
پاتلار تاندون بافتی بسیار قوی است که ازیک‌طرف به قسمت تحتانی استخوان کشکک و از طرف دیگر به قسمت برجستگی قدام استخوان درشت‌نی درست در قسمت تحتانی زانو اتصال دارد.
اگر قسمت ابتدایی این تاندون ملتهب شود باعث درد شدیدی در قدام زانو در این ناحیه از تاندون خواهد شد. علت آن بیشتر در ورزشکارانی است که ورزش‌های پرشی مثل بسکتبال را انجام می‌دهند.
درمان طبی شامل استراحت از ورزش، فیزیوتراپی و مدت کوتاه مصرف داروی ضدالتهاب است.. در صورت عدم بهبودی نیاز به جراحی است.
درد و التهاب چربی خلف کشکک (Fat Pad Syndrome)
در قسمت خلفی استخوان کشکک و تاندون کشککی بافت چربی فراوانی وجود دارد.
به علت ضربه‌های واردشده به‌زانو و یا راست شدن ناگهانی و بیش‌ازحد این مفصل این بافت چربی ملتهب و متورم می‌شود و بین استخوان کشکک و برجستگی استخوان ران فشرده‌شده و دردناک می‌گردد.
این درد باراست کردن زانو، ایستادن و نشستن طولانی بدتر می‌شود. در مشاهده در اطراف تاندون کشککی تورم را می‌شود مشاهده کرد.
درد با بستن زانوبند به دلیل اینکه فشار و فشردگی را بیشتر می‌کند بدتر خواهد شد.
درمان طبی شامل مصرف داروی ضدالتهاب، پیشگیری از کارهایی که باعث بدتر شدن درد می‌شوند و در بعضی مواقع تزریق کورتون داخل بافت چربی است. در صورت عدم بهبودی نیاز به جراحی آرتروسکوپی است.
سندرم پلیکا (Plica syndrome)
به‌طور طبیعی چین‌هایی از بافت احاطه‌کننده اطراف مفصل زانو که نام آن سینوویوم است از دوران جنینی در قسمت داخلی و فوقانی زانو باقی می‌مانند.
نام این چینهای سینوویوم، پلیکا می‌باشد. در اثر ورزش بیش‌ازحد و خم کردن نامناسب زانو پلیکا بین کشکک و برجستگی استخوان ران گیر می‌افتد و فشرده و ملتهب و دردناک می‌گردد.
بیماری با معاینه تشخیص داده می‌شود. درمان در مراحل اولیه Taping استخوان کشکک، زانوبند، تقویت عضله چهار سر رانی و تزریق کورتون می‌باشد. در صورت عدم بهبودی نیاز به جراحی آرتروسکوپی است.
درد سمت خارج کشکک (Lateral retinacular pain)
استخوان کشکک با بافت محکمی در سمت خارج و داخل زانو در جای خود ثابت می‌باشد.
اگر هر یک از این دو باند دچار گرفتگی و سفتی شوند در همان طرف درد داریم و استخوان کشکک به همان طرف منحرف می‌شود.
این اتفاق بیشتر در سمت خارج کشکک اتفاق می‌افتد، بنابراین استخوان کشکک هنگام خم و راست شدن زانو به سمت خارج انحراف پیداکرده و در سمت لبه خارجی کشکک درد داریم که با لمس و فشار این ناحیه درد بدتر می‌شود.
درمان این مشکل هم مانند موارد دیگر ابتدا غیر جراحی و اگر خوب نشد عمل جراحی است.
شکستگی استرس استخوان کشکک (Stress fracture)
این نوع شکستگی در ورزشکاران نوجوانی پیش میآید که به‌طور مکرر ورزش‌های جهیدنی انجام می‌دهند و به دردی که در اثر فشار روی استخوان کشکک دارند اهمیت نداده و به ورزش خود ادامه می‌دهند.
این اصرار به ادامه ورزش باعث می‌شود کم‌کم استخوان مقاومت خود را از دست بدهد و دچار نوع خاصی از شکستگی شود که شاید به‌راحتی در عکس رادیوگرافی دیده نشود و در MRI قابل‌تشخیص باشد.
درمان آن گچ گیری و بی‌حرکتی زانو است.
دردهای مربوط به صفحه رشد
در قسمت ابتدایی استخوان درشت‌نی و در قسمت فوقانی و تحتانی استخوان کشکک صفحات رشد خاصی وجود دارند که به آنها تاندون کشککی و تاندون عضله چهار سر رانی اتصال دارند.
این عضله و تاندون‌ها نقش راست کردن زانو را به عهده‌دارند.
کشش مداوم و تکراری تاندون در ورزش‌های مختلف بخصوص فوتبال و ورزش‌های رزمی باعث التهاب و کشش صفحات رشد و گاهی استخوان‌سازی نابجا بخصوص در پسربچه‌های در حال رشد می‌شود.
این بچه‌ها روی برجستگی قدام استخوان درشت‌نی در قسمت تحتانی زانو قرار دارد برجستگی و درد دارند و این امر باعث می‌شود نتوانند ورزش خود را ادامه دهند.
درمان آن توقف ورزش و خم نکردن زانو تا برطرف شدن درد می‌باشد. اگر درد شدید باشد و با استراحت و رعایت نکات فوق ادامه داشته باشد، گچ گیری انجام می‌شود.
البته درد این بیماری پس از اتمام سن رشد از بین می‌رود ولی برجستگی استخوان باقی خواهد ماند که البته مهم نیست و مانع ادامه ورزش نمی‌شود.
برای پیشگیری از این بیماری باید ورزش را به‌طور صحیح و اصول علمی و باراهنمایی‌های مربی آگاه انجام داد. نوجوان باید حتماً قبل از ورزش خود را گرم کند و عضلات را جهت ورزش آماده نماید.
از هر ورزشکار باید به‌اندازه توانایی او انتظار ورزش و دویدن را داشت تا کم‌کم آمادگی لازم را جهت مراتب بالاتر در ورزش موردعلاقه خود پیدا کند.
نباید از او انتظار پیشرفت جهشی را داشت چون این اصرار در ورزش نادرست و غیرعلمی روی صفحات رشد فشار آورده و باعث آسیب آنها می‌شود.
دردهای انتشاری
در بسیاری از موارد علت درد زانو در بچه‌ها و نوجوانان از خود زانو نمی‌باشد و بیماری‌های مفصل لگن و حتی ستون فقرات کمری می‌توانند علت درد زانو باشند یعنی درد آنها به مفصل زانو انتشار داشته باشد و در این مفصل حس شود.
بنابراین هنگامی‌که نوجوان درد زانو دارد باید گذشته از توجه به مطالب گفته‌شده به مفصل لگن و کمر نیز توجه داشت و این مفاصل نیز معاینه شوند.
البته در مورد درد زانوی بچه‌ها باید موارد متعدد دیگری مانند بیماری‌های رماتیسمی را نیز در نظر داشت، که چون شرح آنها برای افراد غیرپزشک در این مجله خسته‌کننده است از ذکر آنها خودداری می‌کنم.
به‌طورکلی اگر بچه ها و نوجوانان از درد زانو شاکی هستند باید به متخصصین ارتوپدی مراجعه کنند تا هر چه زودتر درمان شروع گردد چون اگر بیماری مزمن شود درمان آن طولانی‌تر و مشکل‌تر خواهد بود.
