به قلم : علی کوثری ؛ دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علوم پزشکی لرستان
زیر نظر: دکتر ابراهیم فلاحی ؛ متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و استاد دانشگاه علوم پزشکی لرستان
تحریریه زندگی آنلاین : سرطان‌های دستگاه گوارش جزء شایع‌ترین نوع سرطان‌ها هستند و در این میان، سرطان کولورکتال (روده بزرگ و راست‌روده) اهمیت خاصی دارد، چون هم بسیار رایج است و هم عوارض جدی و مرگ‌ومیر بالایی دارد. هر ساله حدود ۱۸ میلیون نفر در دنیا به این بیماری مبتلا می‌شوند و نزدیک به ۹ میلیون نفر به دلیل آن جان خود را از دست می‌دهند. نبود درمان قطعی برای این سرطان باعث شده که پیشگیری از آن اهمیت زیادی پیدا کند.
تحقیقات نشان داده‌اند که عوامل زیادی در بروز سرطان کولورکتال نقش دارند؛ از جمله سن بالا، سابقه خانوادگی سرطان، رژیم غذایی نامناسب، چاقی، کم‌تحرکی، استعمال دخانیات، مصرف الکل، بیماری‌های مزمن روده، و حتی آلودگی محیط‌زیست. در میان این عوامل، سبک تغذیه نقشی بسیار مهم دارد. برخی خوراکی‌ها مثل میوه، سبزیجات، حبوبات و مغزها می‌توانند از خطر سرطان بکاهند، در حالی که غذاهای پرچرب، فست‌فودها، گوشت قرمز و غذاهای کبابی می‌توانند خطر را افزایش دهند.
در این مقاله، به طور ویژه به نقش کربوهیدرات‌ها و انواع مختلف آن‌ها (مثل قندها، نوشیدنی‌های شیرین، نان‌ها و غلات کامل یا تصفیه‌شده) در ابتلا یا پیشگیری از سرطان کولورکتال پرداخته‌ایم.
بیشتربخوانید:
مصرف ترشی جات عاملی برای بروز سرطان معده!
فیبر غذایی؛ محافظ روده‌ها
فیبر نوعی کربوهیدرات است که در میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات یافت می‌شود. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که مصرف فیبر می‌تواند از بروز سرطان کولورکتال جلوگیری کند. فیبر باعث می‌شود حرکت مواد در روده سریع‌تر انجام شود و مدفوع حجیم‌تر گردد، در نتیجه مواد مضر و سرطان‌زا زمان کمتری در تماس با دیواره روده قرار می‌گیرند. همچنین، فیبر باعث کاهش pH محیط روده و تولید اسیدهای چرب مفیدی می‌شود که رشد سلول‌های سرطانی را مهار می‌کنند.
مطالعات مختلف در کشورهای مختلف، از جمله کره جنوبی، ارتباط معکوس بین مصرف فیبر و سرطان روده را تأیید کرده‌اند. با این حال، برخی پژوهش‌ها نتیجه قابل‌توجهی پیدا نکرده‌اند که ممکن است به دلیل روش‌های متفاوت اندازه‌گیری رژیم غذایی یا عواملی مثل مصرف داروها باشد.
غلات کامل؛ خوراکی‌های مفید، اما با شواهد متفاوت
غلات کامل مثل نان سبوس‌دار، جو دوسر، برنج قهوه‌ای و گندم کامل منابع خوبی از فیبر، ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف منظم این مواد غذایی می‌تواند خطر سرطان کولورکتال را کاهش دهد، اما همه مطالعات به این نتیجه نرسیده‌اند. در بعضی تحقیقات، تأثیر مشخصی مشاهده نشده است. این اختلاف ممکن است به دلیل تفاوت در تعریف غلات کامل، اندازه نمونه، عوامل مخدوش‌کننده (مثل سبک زندگی و سلامت کلی) و کیفیت طراحی مطالعه باشد. با این حال، بیشتر شواهد حاکی از آن است که غلات کامل برای سلامتی روده‌ها مفید هستند.
کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده؛ از نان سفید تا برنج بدون سبوس
کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده مانند نان سفید، برنج سفید و شیرینی‌ها، سریع‌تر در بدن هضم می‌شوند و باعث افزایش سریع قند خون و انسولین می‌گردند. این تغییرات می‌توانند رشد سلول‌های سرطانی را تحریک کنند.
برخی مطالعات رابطه‌ای بین مصرف زیاد این مواد و افزایش خطر سرطان روده گزارش کرده‌اند، اما بعضی دیگر چنین رابطه‌ای را تأیید نکرده‌اند. ممکن است علت این اختلاف‌ها، اندازه کوچک گروه‌های مورد مطالعه یا دقت پایین در سنجش رژیم غذایی باشد.
بیشتربخوانید:
این نوشیدنی ها را هرگز داغ ننوشید
نوشیدنی‌های شیرین؛ یک خطر پنهان؟
نوشابه‌ها و سایر نوشیدنی‌های شیرین، حاوی مقدار زیادی قند هستند. در یکی از مطالعات، مصرف این نوشیدنی‌ها با افزایش ۳۹ درصدی خطر سرطان روده همراه بود، اما دیگر تحقیقات چنین رابطه‌ای را تأیید نکردند. تحقیقات روی حیوانات نشان داده‌اند که فروکتوز (قند موجود در بسیاری از نوشیدنی‌های شیرین) می‌تواند سوخت و ساز سلول‌های توموری را تحریک کند. نکته جالب اینجا است که حتی بدون چاقی، فروکتوز می‌تواند رشد تومور را افزایش دهد. با این حال، هنوز شواهد قطعی درباره اثر نوشیدنی‌های شیرین در انسان وجود ندارد و مطالعات بیشتری لازم است.
قندها و شیرینی‌ها؛ دشمن سلامتی
مصرف زیاد قند با بیماری‌هایی مثل چاقی، دیابت و التهاب مزمن مرتبط است. این عوامل به نوبه خود خطر ابتلا به سرطان روده را بالا می‌برند. برخی مطالعات نشان داده‌اند نوجوانانی که نوشیدنی‌های شیرین بیشتری مصرف می‌کنند، در بزرگسالی بیشتر در معرض سرطان کولورکتال قرار می‌گیرند. همچنین، مصرف زیاد قند همراه با سیگار و الکل می‌تواند خطر را بیشتر کند، البته برخی مطالعات هم نتیجه مشخصی نگرفته‌اند. با وجود این، همه پژوهشگران تأکید دارند که قند زیاد برای سلامتی کلی بدن مضر است.
کربوهیدرات‌ها؛ مفید یا مضر؟
کربوهیدرات‌ها منبع اصلی انرژی بدن هستند، اما نوع آن‌ها اهمیت زیادی دارد. مصرف زیاد کربوهیدرات‌های ساده (مثل قند و شیرینی) می‌تواند خطرناک باشد، در حالی که کربوهیدرات‌های پیچیده (مثل سبزیجات و غلات کامل) مفید هستند. نکته جالب اینجا است که در اغلب مطالعات، مصرف کلی کربوهیدرات‌ها ارتباط مستقیمی با سرطان کولورکتال نداشته است. این موضوع ممکن است به تفاوت در نوع کربوهیدرات مصرفی یا ویژگی‌های جمعیت‌های مورد مطالعه مربوط باشد.
بیشتربخوانید:
سرطان معده پوکی استخوان و پرفشاری خون ارمغان مصرف بی رویه نمک
شاخص گلیسمی (GI) و بار گلیسمی (GL)
شاخص گلیسمی (GI) نشان می‌دهد که یک خوراکی چقدر سریع قند خون را بالا می‌برد. بار گلیسمی (GL) علاوه بر سرعت، میزان کربوهیدرات موجود در خوراکی را هم در نظر می‌گیرد.
برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که رژیم‌های غذایی با GI بالا ممکن است با افزایش خطر سرطان روده مرتبط باشند، ولی در بیشتر مطالعات این رابطه تأیید نشده است. یکی از دلایل ممکن برای این تناقض، تفاوت در روش‌های اندازه‌گیری و تأثیر سایر عوامل مثل فیبر، وزن بدن و فعالیت بدنی است.
جمع‌بندی
به طور کلی، می‌توان گفت که مصرف فیبر و غلات کامل می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را کاهش دهد. در مقابل، مصرف زیاد قندها و نوشیدنی‌های شیرین ممکن است این خطر را افزایش دهد، اما در مورد کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده، شاخص گلیسمی و بار گلیسمی، هنوز شواهد قطعی وجود ندارد. برای رسیدن به نتیجه‌گیری‌های دقیق‌تر، لازم است تحقیقات بیشتری در مقیاس بزرگ‌تر و با کیفیت بالاتر انجام شود.
