اصغر نعمتی
پاره‌ای از علوم هستند كه متناسب با اهمیتشان مورد توجه عمومی قرار نمی‌گیرند و مردم با اهمیت، نقش و حساسیت آن‌ها در زندگی خود- آن گونه كه باید- آشنا نیستند. دامپزشكی، از این دسته علوم به شمار می‌آید و چهاردهم مهرماه، روز بزرگداشت آن است. به همین منظور، سرمقاله این شماره از دنیای سلامت را، به موضوع دامپزشكی اختصاص داده‌ایم؛ علمی كه عالمان آن در خاموشی خدمت خلق مشغولند.
حدود نیمی از عوامل بیماری‌زا در انسان، ناشی از عوامل ایجاد بیماری‌های مشترك میان انسان و دام است و دقیقاً به همین دلیل است كه وظیفه‌ی دامپزشك، صرفا درمان بیماری در دام نیست. دامپزشكی، نقش مؤثری در بهداشت عمومی و ارتقای سطح سلامت جامعه دارد و با نبود دامپزشكی، بدون شك بخشی از سلامت جامعه به خطر خواهد افتاد. كارشناسان، معتقدند كه حدود 49 درصد از بیمار‌های موجود در جهان، مشترك میان انسان و دام است و این، دامپزشكان هستند كه با فعالیت متعهدانه، مستمر و در عین حال خاموش و به دور از هیاهوی خود، با برنامه مدون برای واكسیناسیون دام‌ها، از میان بردن دام‌های بیمار و نیز نظارت بر مرزهای جغرافیائی، تا حدود زیادی از شیوع این نوع بیماری‌ها جلوگیری می‌كنند.
از جمله بیماری‌های مشترك میان انسان و دام، تب مالت، سل، هاری، مشمشه (بیماری انسان و اسب)، بیماری‌های خونریزی‌دهنده مانند تب خونریزی‌دهنده كریمه كنگو، آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و جنون گاوی است. سیر انتقال بیماری‌های مشترك، برخلاف آنچه بیشتر مردم می‌پندارند، تنها از حیوان به انسان نیست، بلكه بیماری‌های دیگر را نیز- كه از انسان به مهره‌داران پستاندار پست‌تر منتقل می‌شود- شامل می‌شود، مثلاً سل، مخملك و سرخك از جمله بیماری‌هائی است كه در صورت ابتلای انسان به آن‌ها، ممكن است حیوانات موجود در محیط زندگی فرد را نیز بیمار سازند.
یكی دیگر از فعالیت‌های مهم دامپزشكان در جهت ارتقای بهداشت عمومی، نظارت بهداشتی بر فرآوردههای خام دامی است كه این نظارت، در تمام مراحل پرورش و كشتار دام و مرحله عرضه و مصرف فرآورده دامی با نظارت و اقدامات بهداشتی صورت می‌گیرد. در واقع وسعت بسیار زیاد وظایف دامپزشكی در بهداشت، تولید و حمل فرآوردههای خام دامی، مبارزه با بیماری‌های مشترك، دایر كردن قرنطینه‌ها، بهداشت و درمان دام، طیور، آبزیان و حشرات مفید، تولید دارو و فرآوردههای بیولوژیك و بسیاری عرصه‌های دیگر، ایجاب می‌كند كه این رشته پزشكی، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. به بیان دیگر دامپزشكان مسئول بهداشت همگانی تأمین و حفظ بهداشت دام و فرآوردههای دامی، مراقبت، پیشگیری و كنترل زئونوزها (بیماری‌های مشترك بین انسان و دام) و سلامت غذا هستند.
زرتشت، از فن دامپزشكی و درمان حیوانات آگاهی داشته است و در كتاب اوستا، می‌توان نكات متعددی درباره پرورش حیوانات و روش درمان بیماری‌های دام مشاهده كرد. در این كتاب، اولین بار به طبقه‌بندی حیوانات برمی‌خوریم. مسئولیت پرورش و درمان بیماری‌های حیواناتی چون اسب، گاو، گوسفند، شتر، سگ و پرندگان، به عهده دامپزشكان بوده است و دامپزشكان، بدین جهت دارای مقامی ارجمند و با ارزش بوده‌اند. علاوه بر این، چون اسب در ارتش ایران باستان نقش بسیار ارزنده و مهمی داشته است، دامپزشكانی كه عهده‌دار تربیت و پرورش و همچنین درمان بیماری‌های آن بوده‌اند، مقامی بسیار والائی داشته‌اند.
چنان‌كه رئیس اداره دامپزشكی ارتش در زمان داریوش، دارای مقام سپهبدی و فرماندهی دسته سواره‌نظام بوده است. فن دامپزشكی، در حدود 500 سال بعد از میلاد مسیح در ایران به صورت علمی و آموزشی در آمده است. باید توجه داشت كه هدف از تربیت در مدرسه دامپزشكی آن زمان، درمان اسبان ارتش بوده است. لذا نیاز به داشتن افراد متخصص و كاردان در این زمینه زیاد بوده و دامپزشكان، در آن زمان به نگارش كتاب‌هائی تحت عنوان پرورش اسب، فن سواركاری، درمان برخی از بیماری‌های غیرعفونی و عفونی و چگونگی استفاده از اسب در جنگ پرداخته‌اند. در ایران قدیم، پزشكی و دامپزشكی یكی بوده است؛
ولی در زمان ساسانیان، به تدریج دامپزشكی به صورت شاخه‌ای تخصصی از پزشكی جدا شد و به عنوان حرفه‌ای خاص، تا حدی استقلال یافت. ولی باز هم اساس پزشكی و دامپزشكی یكی بود. مهم‌ترین وظیفه دامپزشكان در ایران بعد از اسلام، درمان و جلوگیری از بیماری اسبان بود كه از دو جنبه جهاد و انجام فریضه حج، اهمیت فوق‌العاده داشت. در ایران در تمام سده‌های بعد از اسلام، دامپزشكی در مدارس و جایگاه‌های خاصی تدریس می‌شد. در دوران متأخر نیز، در زمان جنگ جهانی اول در سال 1916 و با سرایت بیماری طاعون گاوی به نواحی شمالی و مركزی ایران و ورود زیان‌های فراوان به دامپروری كشور، كم‌كم توجه مقامات به ضرورت تشكیلات نوین دامپزشكی جلب شد و سرانجام در سال 1303 شمسی، با شیوع مجدد این بیماری در همدان و اردبیل، اداره كوچك فلاحت در وزارت فوائد عامه، ایجاد و عهده‌دار مبارزه با این بیماری گردید.
در همان سال، قانون تشكیل اداره دفع آفات حیوانی، به تصویب مجلس شورای ملی رسید و در سال 1325 بنگاه كل امور دام، با دو اداره دامپروری و دامپزشكی تشكیل شد و عهده‌دار وظایف مربوط به دامپزشكی گردید. تشكیلات دامپزشكی كشور در دهه30 و 40، درگیر تغییرات فراوان بود، تا این كه در سال 1350، قانون سازمان دامپزشكی كشور، مشتمل بر 21 ماده به تصویب مجلس سنا و شورای ملی رسید و براساس آن، سازمان دامپزشكی كشور، وابسته به وزارت كشاورزی، تأسیس و جایگزین اداره كل دامپزشكی گردید.
در پایان این مطلب، از طرف خود و همكارانم در نشریه دنیای تغذیه، ضمن تبریك این روز، برای همه عزیزانی كه به هر عنوان در عرصه دامپزشكی كشور سرگرم خدمتگزاری به مردم هستند، آرزوی توفیق و تندرستی دارم.
