زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمد حضوری : متخصص تغذیه و رژیم درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : سرطان سینه اصلی‌ترین عامل فوت بانوان در جهان از سرطان است. این بیماری شایع‌ترین سرطان در زنان بوده و 29 درصد از کل موارد ابتلای به سرطان در زنان را به خود اختصاص می‌دهد. کشورهای مختلف دنیا از نظر میزان ابتلای به این بیماری شیوع متفاوتی را نشان می‌دهند و میزان شیوع در آنها تا 5 برابر متفاوت است.

 بر اساس مطالعات موجود شیوع سرطان سینه در کشورهای پیشرفته بیشتر است، اما در کشورهای در حال توسعه، میزان بروز این بیماری در حال گسترش و افزایش است. در ایران نیز متاسفانه هر ساله 8000 مورد جدید از ابتلای به این بیماری شناسایی می‌شوند، لذا باتوجه به اهمیت سلامت زنان در سلامت جامعه و با هدف کاهش موارد ابتلا و پیشگیری از این بیماری، در مقاله حاضر تلاش می‌کنیم تا مهم‌ترین موارد موثر بر ابتلا و بروز این بیماری در بخش تغذیه و سبک زندگی را مرور کنیم.

 بیشتربخوانید:

چه عواملی در بروز سرطان سینه موثر است ؟

عوامل خطر مرتبط با تغذیه

این بیماری عوامل خطر متعددی داشته و بیشتر با عوامل هورمونی بدن و یا درمان‌های دارویی مرتبط است، به عنوان مثال افزایش هورمون‌ها، برخی روش‌های درمانی و نیز مصرف داروهای ضدبارداری، اما مهم‌ترین عوامل خطر مرتبط با تغذیه در موارد زیر خلاصه می‌شوند:

سن: در زنان از آغاز بلوغ (منارک) میزان شیوع به طور قابل توجهی افزایش یافته و بعد از سن 50 سالگی و با بروز یائسگی، از میزان بروز آن کاسته می‌شود. به همین دلیل شروع زودرس قاعدگی و عدم بروز یائسگی و تاخیر در آن، از عوامل خطر در بروز این بیماری هستند. به عنوان مثال بر اساس برآوردها، یکسال تاخیر در بروز قاعدگی و بلوغ موجب کاهش 5 درصدی در احتمال ابتلای به سرطان سینه می‌شود. با توجه به اینکه در سالیان اخیر با افزایش وزن، شاخص توده بدنی (BMI) دختران در حال افزایش است. این نگرانی وجود دارد که بلوغ زودرس در نسل جوان اتفاق افتاده و علاوه بر عوارض خاص آن، شیوع این بیماری در نسل آینده افزایش یابد. 

بارداری و شیردهی: در مقایسه با زنان بدون سابقه بارداری، زایمان یک فرزند با یک بارداری کامل موجب کاهش 25 درصدی خطر بروز سرطان سینه در فرد می‌شود. در مورد شیردهی منابع علمی هنوز در حال بررسی هستند، ولی یکی از معتبرترین مطالعات نشانگر آن است که شیردهی برای حدود 25 ماه پس از یک زایمان کامل، موجب کاهش 33 درصدی در خطر ابتلای به سرطان سینه می‎شود.

 بیشتر بخوانید:

جلوگیری از سرطان سینه با این مواد غذایی

همه چیز درباره غربالگری سرطان سینه

الگوی غذایی و مواد غذایی خاص:

3-1- الگوی غذایی: شواهد موجود نشانگر آن است که الگوهای غذایی سالم که شامل مصرف بیشتر سبزی‌ها، مصرف روغن‌های غیراشباع و سالم و پرهیز از مواد غذایی فرآوری شده است و نیز الگوی غذایی مدیترانه‌ای که در آن از روغن‌های غیراشباع - به ویژه روغن زیتون - استفاده شده است، به همراه ماهی‌ها، غلات کامل و سبوس‌دار و مصرف حداقلی یا پرهیز از نوشیدنی‌های الکلی؛ موجب کاهش تعداد موارد بروز این نوع سرطان شده و به نظر می‌رسد در مقابل بروز سرطان سینه اثر محافظتی داشته باشند. از طرف دیگر الگوی غذایی موسوم به الگوی غربی که شامل مصرف غذاهای آماده بیشتر، غلات سفید و فاقد سبوس، غذاهای سرخ‌کرده و نوشیدنی‌های حاوی قند ساده و گازدار می‌باشد، با افزایش خطر بروز سرطان سینه مرتبط است.

3-2- مصرف مواد غذایی خاص و بروز سرطان سینه:

مختصری از مواد غذایی خاص موثر بر بروز سرطان سینه در جدول شماره یک ذکر شده است، البته در ادامه به جزئیات بیشتری از نتایج موجود در مورد هر یک از این مواد غذایی می‌پردازیم.

3-2-1- گوشت قرمز:

مطالعات متعددی نشانگر ارتباط بین مصرف بیشتر گوشت قرمز با بروز سرطان سینه هستند، البته در مطالعات بعدی و جمع‌بندی مطالعات قبلی، هنوز ارتباط مستقیم و مستحکمی بین افزایش بروز سرطان سینه با مصرف گوشت قرمز تایید نشده است.

 ممکن است عوامل مداخله کننده دیگری نظیر افزایش سهم غذاهای فرآوری شده یا میزان بالای چربی اشباع شده در گوشت قرمز، عامل این تاثیر بوده و یا روش طبخ و تهیه گوشت قرمز عامل مداخله کننده باشد.

 چنانچه با حرارت دادن طولانی گوشت قرمز در آن ترکیبات سرطانزایی نظیر آمین‌های هتروسیکلیک تولید شده و یا از نیتریت و نیترات موجود در فرآورده‌های گوشتی، سرطانزایی به نام نیتروزآمین در بدن تولید می‌شود، لذا برای حفظ سلامتی خویش و تا انجام بررسی تکمیلی، میزان مصرف گوشت قرمز خویش را در حد اعتدال نگهداشته و مصرف گوشت سفید – به ویژه غذاهای دریایی و ماهی - را افزایش دهید.

 بیشتربخوانید:

کمبود ویتامین D خطر کدام بیماری ها را افزایش می دهد؟

جدول یک- مواد غذایی و ترکیبات مغذی موثر بر سرطان سینه*

سرطان سینه        

عوامل موثر در بروز (عوامل خطر)    عوامل موثر در پیشگیری (عوامل حفاظت کننده)

1- پروتئین حیوانی.                                  1- سبزی‌ها

2- گوشت قرمز                                        2- مرکبات.                

3- چربی‌های اشباع.                               3- قارچ.

4- فرآورده‌های گوشتی.                           4- کلسیم.

5- غذاهای با شاخص گلیسمی بالا           5- اسیدفولیک.

 (دارای مواد قندی ساده و زود جذب).         6- ویتامین D.

6- تخم‌مرغ.                                          7- فیبر لیگنین.

                                                          8- رنگدانه کاروتنوئید (در سبزی‌های زرد و قرمز رنگ).

3-2-2- چربی غذایی:

مطالعات موجود نشانگر آن است که با رژیم‌های غذایی حاوی چربی زیاد – به ویژه چربی اشباع - احتمال ابتلای به سرطان سینه افزایش می‌یابد. این اثر در زنان پس از سن یائسگی بیشتر گزارش شده است. نکته قابل تامل آن است که مصرف روغن و چربی بیشتر، با افزایش وزن و چاقی مرتبط است. علاوه بر این، روغن اشباع موجب افزایش ساخت هورمون استروژن (نوعی از هورمون‌های زنانه) می‌شود که در افزایش تکثیر سلولی موثر بوده و در نهایت می‌تواند موجب افزایش خطر بروز سرطان سینه گردد. 

از طرف دیگر، برخی مطالعات نشانگر تاثیر محافظتی چربی و روغن‌های غیراشباع بر بروز سرطان سینه هستند، البته این تاثیر در مطالعاتی که به مقایسه دریافت روغن‌های غیراشباع دریافتی از غذاهای دریایی پرداخته‌اند (نظیر ماهی، میگو و ...) تایید شده است.

 به نظر می‌رسد اسیدهای چرب امگا-3 موجب مهار تولید ماده‌ای موسوم به پروستاگلندین E2 در بدن می‌شوند که این نوع از پروستاگلندین، در رگ‌زایی و افزایش خونرسانی به بافت‌های سرطانی می‌تواند موثر بوده و مرگ سلول‌های سرطانی را مهار می‌کند.

 بیشتربخوانید:

چه عواملی در بروز سرطان سینه موثر است ؟

3-2-3- تخم‌مرغ:

مطالعات قبلی گزارش داده‌اند که افراد با مصرف بیشتر تخم‌مرغ، احتمال بیشتری برای ابتلای به سرطان سینه داشته‌اند. مهم‌ترین دلیل این ارتباط می‌تواند محتوای کلسترول بالای تخم‌مرغ (425 میلی‌گرم به ازای هر صد گرم) در مقایسه با میزان توصیه شده دریافتی روزانه (300 میلی‌گرم) باشد. فراموش نکنید کلسترول ماده اولیه برای تولید هورمون‌های جنسی – نظیر استروژن- است، البته حرارت دادن زیاد تخم‌مرغ موجب تشکیل آمین‌های هتروسیکلیک در آن می‌شود که این ترکیبات از عوامل سرطانزای شناخته شده هستند. 

3-2-4- مصرف میوه و سبزی:

بر اساس مطالعات موجود، افزایش مصرف سبزی و میوه به عنوان یک عامل حفاظت‌کننده در پیشگیری از ابتلای به بروز سرطان سینه محسوب می‌شود. میوه‌ها و سبزی‌ها منابع غنی از مواد آنتی‌اکسیدان و ضد‌سرطان شناخته‌شده‌ای نظیر فیتواسترول‌ها، آنتوسیانین‌ها، کرستین، پلی‌فنل‌ها، ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان (ویتامین C و E)، ویتامین A و فولیک اسید هستند که علاوه بر محافظت از سلول‌ها، موتاسیون یا جهش خودبخودی و کنترل نشده در سلول‌ها را مهار کرده، از بروز انواع سرطان جلوگیری می‌کنند، البته امروزه پلی‌ساکاریدهای خاصی در برخی انواع قارچ‌ها به عنوان عامل ضدسرطانی شناخته شده‌اند.

3-2-5- سویا:

سویا از بهترین مواد غذایی برای محافظت و پیشگیری از بروز سرطان سینه می‌باشد – به ویژه در زنان پس از سن یائسگی. این ماده غذایی، منبعی غنی از فیتواستروژن‌هایی است که از نظر ساختاری و عملکردی ترکیبی شبیه به استرادیول بوده و دارای اثراتی شبیه‌سازی‌شده با استروژن می‌باشند. بر اساس شواهد موجود، مصرف این ماده غذایی – که به ویژه در جوامع خاور دور و نژاد زرد رواج دارد - با کاهش سطح خونی استرادیول و مهار گیرنده‌های استروژنی همراه است.

3-2-6- شیر و لبنیات و ویتامین D:

در جوامع مورد بررسی، مصرف شیر و لبنیات کم‌چرب با کاهش بروز سرطان سینه همراه بوده است که دلیل این امر می‌تواند تاثیر مثبت کلسیم و ویتامین D در کاهش خطر بروز سرطان سینه باشد. بافت سینه‌ای گیرنده مخصوصی برای فرم فعال ویتامین D دارد و مشخص شده که این ویتامین در رونوشت‌برداری بیش از 200 ژن – از جمله ژن موثر در بروز سرطان سینه - تاثیرگذار است، بنابراین توصیه می‌شود که مصرف لبنیات کم چرب خویش را افزایش داده و مکمل ویتامین D را فراموش نکنید. از طرف دیگر افزایش مصرف لبنیات پُرچرب از عوامل خطر در افزایش بروز سرطان سینه شناخته می‌شود. فراموش نکنید در مصرف هر ماده غذایی می‌بایست مصرف متعادل را مورد نظر قرار دهید.

3-2-7- مصرف مواد غذایی با قند ساده:

مواد غذایی دارای قند ساده که به اصطلاح علمی مواد غذایی با شاخص گلیسمی بالا نامیده می‌شوند، شامل غذاهایی هستند که سرعت جذب مواد قندی از آنها بالا بوده و این به افزایش سریع قند خون پس از مصرف آنها منجر شده و افزایش انسولین را در پی خواهد داشت.

 این افزایش مزمن و همیشگی انسولین ناشی از صرف میان‌وعده‌های شیرین (به ویژه نوشیدنی‌های شیرین، کیک‌ها و ..) موجب اختلال در کنترل قند خون و مقاومت انسولین می‌شود که نقش غیر قابل انکاری در بروز سرطان سینه دارد. همچنین افزایش انسولین موجب افزایش عامل رشد و هورمون تستوسترون می‌گردد که این دو عامل در بروز سرطان سینه از عوامل خطر محسوب می‌شوند، بنابراین تا حد امکان از غلات کامل و منابع فیبر غذایی نظیر غلات کامل، حبوبات، میوه و سبزی در برنامه غذایی و میان‌وعده‌های خود استفاده کنید.

3-2-8- الکل:

بر اساس مطالعه در کشورهای اروپایی، 5 درصد از کل موارد ابتلای به سرطان سینه با مصرف الکل مرتبط است.

نکته قابل تامل آنکه مصرف الکل در بازگشت و بروز مجدّد این بیماری نیز موثر است.

جمع‌بندی

همانطور که ملاحظه شد، برخی الگوهای غذایی اثر حفاظتی و برخی مواد غذایی متاسفانه در بروز بیماری سرطان سینه موثر هستند، بنابراین توصیه می‌شود – به ویژه در افراد با سابقه خانوادگی این نوع بیماری - ملاحظات تغذیه‌ای موارد مندرج در جدول شماره 2 با دقت بیشتری رعایت شود.

جدول 2: توصیه‌هایی برای پیشگیری از بروز سرطان

 وزن خود را در محدوده مناسب حفظ کنید.

 از فعالیت نشسته خود کاسته و برای اغلب روزهای هفته خویش، حداقل نیم ساعت فعالیت بدنی در نظر بگیرید.

 از غذاهای پُر انرژی (پُرچرب و سرشار از نشاسته) و به ویژه نوشیدنی‌های قندی پرهیز کنید.

 مصرف غلات، سبزی‌ها، میوه‌ها و حبوبات خود را افزایش دهید.

 مصرف گوشت قرمز را کاسته و در هفته کمتر از  500 گرم گوشت قرمز میل کنید.

 از فرآورده‌های گوشتی پرهیز کنید.

 از مصرف الکل خودداری کنید.

 مصرف نمک را کنترل کنید و از مصرف مواد غذایی حاوی نمک خویش بکاهید.

 غلات و دانه‌های کپک زده را میل نکنید.

 سعی کنید ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز خود را از مواد غذایی و برنامه غذایی تامین کنید، نه مکمل‌ها