دكتر محمد جواد حسین‌زاده؛ متخصص تغذیه
تغذیه در دوران نوجوانی
از آنجا كه دوران نوجوانی دوران گذر از كودكی به بزرگسالی است، می‌تواند مقطعی برای بهبود وضعیت تغذیه‌ای و تصحیح كمبودهای تغذیه‌ای باشد. در دوران بلوغ كه در دخترخانم‌ها زودتر شروع می‌شود، شتاب رشدی سریعی وجود خواهد داشت. در این دوران سرعت تغییرات فیزیكی در بدن، نیازهای تغذیه‌ای را تغییر خواهد داد.
دریافت صحیح كلسیم
دریافت صحیح و كامل كلسیم، آهن، فولات و روی دارای اولویت است. به‌خصوص در دو دهه اول زندگی كه استخوان‌بندی بدن شكل می‌گیرد، دریافت كلسیم به میزان كافی از ضروریات است. مواد غذایی حاوی كلسیم اعم از شیر و لبنیات هم از لحاظ میزان كلسیم و هم از لحاظ قابلیت جذبی آن و تعادلی كه با فسفر دارند، می‌توانند این نیاز را برطرف كنند.
دست‌کم سه واحد دریافت منابع كلسیم اعم از یك لیوان شیر، یك كاسه ماست و 30 گرم پنیر می‌تواند تا حدی این نیاز را برطرف كند. همچنین عدم مصرف موادی كه جذب كلسیم را تحت تأثیر قرار دهند، از جمله مصرف نوشابه‌ها باید مدنظر قرار گیرد.
مصرف نوشابه
مصرف نوشابه‌ها هم از لحاظ جایگزین شدن با منابعی مثل شیر كه حاوی كلسیم هستند و هم از لحاظ تقابل جذبی كه با كلسیم خواهند داشت، مضر است.
دریافت كافی آهن
آهن و منابع حاوی آن جزء موادی است كه باید در رژیم غذایی نوجوانان دختر منظور شود. از این‌رو منابع غذایی مانند گوشت و فرآورده‌های گوشتی، خصوصاً گوشت قرمز حاوی مقادیر خوبی از آهن خواهد بود و جذب آهن نیز در این منابع نسبت به منابع گیاهی به مراتب بهتر است و کمتر تحت تأثیر عوامل كاهش جذب قرار می‌گیرد. دریافت ویتامین C و مواد غذایی حاوی آن، مانند مركبات، كیوی، گوجه‌فرنگی و انبه می‌تواند در جذب بهتر آهن نقش داشته باشد.
كمبود اسیدفولیك
كمبود ناشی از اسیدفولیك می‌تواند منجر به اشكال در بسته‌شدن طناب نخاعی در جنین شده و نقایصی در نوزاد در زمان تولد ایجاد كند. توجه به وضعیت تغذیه در خانم‌هایی كه تمایل به بارداری دارند، بسیار مهم است. در صورتی كه خانم‌ها دچار اشكالات وزنی باشند، در فرایند بارداری آنها تأثیر منفی خواهد گذاشت.
این اشكالات وزنی چه به صورت كاهش وزن BMI كمتر از 5/18 یا اضافه‌وزن و چاقی BMI بیشتر از 25 یا 30 بایستی با اقدامات لازم مدیریت شود. تأثیر وزن و قد مادر در سلامت جنین از بدیهیات است كه بایستی به آن پرداخته شود. در خانم‌هایی كه با BMI بالاتر از 30، باردار می‌شوند، احتمال عوارض دوران بارداری و زایمان به شدت افزایش می‌یابد. همچنین احتمال چاق شدن نوزاد در آینده و ابتلا به دیابت نوع 2 نیز افزایش خواهد یافت.
اهمیت تغذیه در زمان بارداری
به همین ترتیب به اهمیت تغذیه مناسب در زنان قبل از بارداری، در دوران بارداری و سپس در دوران شیردهی بایستی توجه داشت. تغذیه مناسب می‌تواند از محدودیت رشد در دوران جنینی، كوتاه‌قدی و كم‌وزنی در زمان تولد جلوگیری كند. مداخلات مناسب تغذیه‌ای برای كاهش تولد كودكان كم‌وزن بایستی به صورت برنامه‌ریزی دقیق در تغذیه دختران و زنان در سنین باروری صورت گیرد. با در نظر گرفتن آنكه حدود 30 درصد زنان دچار كم‌خونی و میزان قابل توجهی از آنان دچار كم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند، لازم است برنامه‌‌های دقیق تغذیه‌ای و یا درمانی برای جلوگیری از افزایش عوارض كم‌خونی به عمل آید.
كم‌خونی و فقرآهن می‌تواند ظرفیت افراد را برای زندگی سالم تحت تأثیر قرار داده، ریسك عفونتی را بالا ببرد و در نهایت مشكلات مادر را در دوران بارداری افزایش دهد. كمبودهای ناشی از ید و اسیدفولیك در دوره قبل از آبستنی نیز احتمال نقایص مادرزادی و عقب‌افتادگی مغزی را به شدت بالا می‌برد.
تغذیه نامناسب
تغذیه مادر در دوران بارداری و بررسی آن اهمیت خاصی دارد. تغذیه مادر در دوران بارداری تعیین كننده اصلی رشد جنین، وزن زمان تولد و عوارض و بیماری‌های نوزاد است. فقر تغذیه‌ای در این دوران منجر به عوارض طولانی‌مدت، تخریب‌كننده و غیرقابل برگشت در نوزاد متولدشده خواهد شد؛ جدا از آنكه براساس تئوری‌های موجود نوع تغذیه مادر در دوران بارداری می‌تواند تأثیر قابل توجهی در ابتلای نوزاد به بیماری‌های مختلف از جمله بیماری‌های قلبی- عروقی، متابولیك و دیابت در آینده داشته باشد.
تغذیه در دوران شیردهی
تغذیه در دوران شیردهی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تأثیر تغذیه به میزان شیر و همچنین كیفیت شیر بستگی دارد. هرچند كه مادر سعی دارد، با استفاده از منابع ذخیره‌ای داخل بدن، كیفیت شیر را به وضع ایده‌آل برساند، ولی كمبود مواد مغذی می‌تواند تأثیر منفی هم بر مادر و هم بر نوزاد داشته باشد. در بعضی شرایط مثل عدم دریافت كلسیم و رژیم غذایی (به اندازه لازم)، برای بهبود میزان كلسیم در شیر و كیفیت آن منابع ذخیره‌ای كلسیم از استخوان‌ها برداشت شده و مادر در معرض كاهش تراكم استخوان و عوارض ناشی از آن قرار می‌گیرد.
به عبارت ساده‌تر، مادر با فدا كردن خود سعی در بهبود كیفیت غذای اصلی نوزاد دارد و آن را به قیمت در معرض خطر قرار دادن سلامتی خود به انجام می‌رساند. در این وضعیت لازم است به دریافت مواد غذایی لازم، خصوصاً مواد مغذی كه در دوران شیردهی بیشتر مورد توجه است، اهمیت كافی داده شود. با تغییرات هورمونی در دوران یائسگی نیازهای تغذیه‌ای بایستی مورد توجه قرار گیرد. اقدامات لازم و پیشگیرانه چه در این سن و چه در سالمندی باید از قبل در نظر گرفته شود. در مجموع به نظر می‌رسد توجه به سلامت زنان بدون توجه به تغذیه آنان امكان‌پذیر نباشد.
