به قلم : زینب شیخی یگانه ؛ کارشناس ارشد مشاوره خانواده
تحریریه زندگی آنلاین : قبل از شیوع کرونا بحث کاهش نرخ رشد جمعیت در کشور مطرح بود، اما شیوع بیماری مذکور این مسئله را تشدید کرده است. کاهش باروری، منجر به پیری جمعیت شده که همین امر باعث پایین آمدن نیروی کار و دشواری در برآوردن نیازهای عرضه شغلی آینده می‌شود؛ همچنین پیر شدن جمعیت به معنای کاهش یافتن مالیات پایه است که به دنبال آن حفظ سطح فعلی درآمد، بهداشت و سایر هزینه‌های اجتماعی به مخاطره خواهد یافت. تغییرات ارزشی و نگرشی به وجود آمده در جامعه ایران در طول چند دهه گذشته، تأثیر زیادی بر تصمیم‌ها و کنش‌های باروری افراد و خانواده‌ها، به ویژه زنان، گذاشته است.
عوامل کاهش ارزش فرزند
به دلیل تأثیر عوامل مختلف مانند صنعتی شدن، مدرنیته و افزایش سطح درآمد بر ارزش فرزند، اهمیت بُعد سودگرا_هنجاری ارزش فرزند روز به روز کاهش می‌یابد. مدرن شدن همچنین می‌تواند باعث کاهش اهمیت بعد عاطفی ارزش فرزند شده و از سوی دیگر سبب ارضای نیاز به وابستگی و احساس نزدیکی روابط بین زوجین شود. مهم‌ترین دلایل ترجیح الگوی دو فرزندی، به ترتیب مشکلات اقتصادی و مسئله خانواده‌ها در تربیت و آموزش فرزندان است. بررسی‌ها نشان داد که احتمال توقف فرزند آوری در میان زنانی که شاغل هستند، فرزندان در قید حیات بیشتری دارند، در پایان دوره تولیدمثل به سر می‌برند، منافع فرزندان را کمتر از هزینه‌های آن ارزیابی می‌کنند و گرایش کم‌تری به ترجیح فرزند پسر بر دختر دارند؛ بیشتر است. مفهوم ارزش فرزند یک متغیر وابسته به فرهنگ است و رفتار باروری در زنان بیشتر از ساختار فردی، اقتصادی و اجتماعی جمعیتی تأثیر می‌پذیرد. هر چیزی که در ذهن نمایان شود می‌توان آن را پرورش داد و جامع عمل بگیرد. تأثیر تفاوت‌های فرهنگی-اجتماعی بر آن یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر است.
بیشتربخوانید:
چگونه جامعه به دوران نشاط پیش از کرونا بازگردد؟
کرونا عامل مؤثر در کاهش جمعیت
قبل از شیوع کرونا بحث کاهش نرخ رشد جمعیت در کشور مطرح بود، اما شیوع بیماری مذکور این مسئله را تشدید کرده است. طبق اعلام مرکز آمار ایران نرخ رشد سالانه جمعیت از ٩١.٣ درصد در سال ۱۳۶۵ به ٢۴.١ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است؛ البته این شاخص طی سال ۱۳۹۸ به مرز نزدیک یک درصد رسیده که به نظر می‌رسد در ١۴٠١ به دلیل پاندمی کرونا کمتر نیز شود.
کرونا و پیامد ارگانیکی و مکانیکی بر روی تحولات جمعیت
کرونا دو پیامد مستقیم یا ارگانیکی و غیرمستقیم یا مکانیکی بر روی جمعیت خواهد گذاشت. یکی از پیامدهای مستقیم کرونا، افزایش میزان مرگ‌ومیر بوده و جنبه دیگر پیامدهای جمعیتی ویروس کرونا بر الگوهای ازدواج و فرزند آوری است. فضای نامشخص ویروس کرونا، موجب تحت تأثیر قرار گرفتن، تصمیم‌گیری در مسائل جمعیتی مانند تعویق و کاهش ازدواج و فرزند آوری، بالا رفتن بیشتر سن بارداری و در برخی موارد حتی از دست دادن فرصت بارداری می‌شود. کرونا همچنین موجب افزایش مهاجرت‌ها می‌شود که عمده دلیل این امر، مسائل اقتصادی است.
راهکار مقابله با تأثیر مؤلفه‌های مؤثر بر کاهش جمعیت
اتخاذ سیاست‌های جمعیتی مناسب جهت مقابله با کاهش موالید لازم است و برای تأثیر بر مؤلفه‌های مؤثر بر تحولات جمعیتی از جمله باروری، مرگ‌ومیر و مهاجرت به عنوان متغیر وابسته و عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به عنوان متغیر مستقل مؤثر بر کاهش رشد جمعیت باید سعی شود ابعاد غیرمستقیم کرونا کنترل شود. مسائل حمایتی مربوط به ازدواج، کاهش میزان طلاق و تقویت فرزند آوری توجه ویژه نیاز دارند. اجرای برنامه‌هایی در جهت تحکیم بنیان خانواده‌ها و فضای اقتصادی که زمینه برای افزایش طلاق مهیاتر می‌کند، توجه ویژه‌ای را می‌طلبد. در نظر گرفتن تسهیلات اقتصادی برای خانواده‌هایی که در انتظار تولد فرزندشان هستند، حمایت و توانمندسازی زوج‌های جوان در تأمین هزینه‌های زندگی پیشنهاد می‌شود. باید ایمن‌سازی و مناسب‌سازی محیط مراقبت و زایمان مادران باردار در اولویت برنامه‌ها قرار گیرد چراکه ممکن است برخی خانواده‌ها و به خصوص مادران از ترس شرایط کرونایی از فرزندآوری اجتناب و اقدام به سقط جنین کنند.
همچنین لازم است کیفیت و کمیت بستر مراجعه غیرحضوری مادران باردار افزایش یابد. بنابراین آگاه‌سازی خانواده‌ها از تأثیرات کرونا بر سلامتی مادر و فرزند، اجرای برنامه‌های خود مراقبتی و ایجاد سبک نوین زندگی پیشنهاد می‌شود.
در این خصوص فرهنگ‌سازی لازم است چراکه ارزش‌ها و گرایش‌های فردگرایانه موجب شده افراد علایق فردی و شخصی خود را بر داشتن فرزند اولویت بخشیده و فرزند آوری را در اولویت‌های آخر قرار دهند.
