دکتر الهام اکبری؛ جراح و متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی پیشرفته
تقریباً اکثر خانم‌هایی که به فرزندان خود شیر می‌دهند با مشکلاتی در پستان خود روبه‌رو می‌شوند که با درد و ناخوشی همراه بوده و گاه باعث نگرانی و یا وقفه و توقف در شیردهی می‌شوند.
هر خانمی باید با تکنیک‌های صحیح شیردهی که مهم‌ترین امر در پیشگیری از بروز این مشکلات است، آشنا باشد.
بیشترین مشکلات شیردهی زمانی به‌وجود می‌آید که سینه‌ها به طور موثری از شیر خالی نشوند.
کنترل و درمان این اختلالات بسیار مهم است، چون اگر درمان نشود و بارها و بارها این مشکلات پیش آید، سبب از شیر گرفتن زودرس می‌شود.
به علاوه حمایت عاطفی مادر توسط همسر و اطرافیان زمینه شیردهی موفق و راحت مادر را فراهم می‌کند.
مشکلات نوک پستان ممکن است به علل زیر ایجاد گردد
* قرار گیری کودک در وضعیت نامناسب در هنگام شیر دادن.
* تکنیک‌های نامناسب شیردهی.
* مراقبت نادرست و نامناسب از نوک پستان.
شیردهی راحت و موفق نیاز به زمان و تجربه دارد. برای انتقال یک تجربه راحت و موفق ابتدا باید از بیمارستان شروع کرد.
در این زمینه باید از مشاور شیردهی یا پرستار مربوطه جهت آموزش وضعیت‌های صحیح و مراقبت از پستان کمک گرفته شود.
تب شیردهی
در 24 ساعت اول بعد از شروع شیردهی، ممکن است پستان دچار احتقان، تورم و سفتی به علت تجمع شیر داخل مجاری شیری و پرخونی پستان شود که این حالت معمولاً با تب کوتاه مدت مادر (برطرف شدن ظرف 16 ساعت) همراه است.
درمان شامل استفاده از کیسه یخ و تخلیه پستان از شیر با دست یا پمپ و استفاده از مسکن می‌باشد. ماساژ ملایم زیر دوش آب گرم نیز توصیه شده است.
احتقان پستان
احتقان خون در رگ‌های پستان باعث احتقان پستان می‌گردد. در این حالت پستان‌ها متورم، سفت و دردناک می‌شوند.
نوک پستان نمی‌تواند برجسته شود و به این ترتیب به کودک اجازه مکیدن صحیح را نمی‌دهد و شیردهی دچار مشکل می‌شود.
احتقان پستان با پری پستان متفاوت است. پری پستان تجمع تدریجی خون و شیر در پستان در چند روز پس از تولد می‌باشد و علامت جریان یافتن شیر در پستان است.
پری پستان جهت شیردهی مؤثر مضر نمی‌باشد، زیرا بافت پستان با دهان کودک تحت فشار قرار می‌گیرد.
برای پیشگیری از احتقان پستان شیردهی باید 8 بار یا بیشتر در هر 24 ساعت و هر بار حداقل به مدت 15 دقیقه انجام گیرد.
برای رفع احتقان پستان باید شیر را با دست یا پمپ تخلیه کرد. پمپ‌های الکتریکی بهتر عمل می‌کنند.
روش آب گرم به طور مکرر و استفاده از کمپرس سرد جهت رفع این ناراحتی‌ها کمک کننده است.
بسته شدن مجاری شیر
عدم تغذیه مناسب کودک، بی‌توجهی و تسریع تغذیه کودک توسط مادر و استفاده از کرست محکم و تنگ توسط مادر می‌تواند باعث بسته شدن مجرای شیر شود.
علائم بسته شدن مجرای شیر شامل حساسیت، گرمی، قرمزی در قسمتی از پستان و ایجاد توده‌ای قابل لمس در زیر پوست می‌باشد.
گاهی نیز نقطه‌ای کوچک و سفید رنگ در آغاز مجرای شیر بر روی نوک پستان دیده می‌شود. ماساژ ناحیه و فشار ملایم می‌تواند باعث باز شدن مجرای شیر گردد.
شقاق پستان
بسیاری از خانم‌ها در اوایل شیردهی دچار زخم نوک پستان می‌گردند.
برای اکثریت درد خفیفی است که خود به خود از بین می‌رود، اما باید قبل از آنکه درد، شدید شود و یا زخم، تبدیل به ترک یا شقاق نوک سینه گردد آن را کنترل نمایید.
دلیل اصلی زخم نوک سینه می‌تواند جویده شدن آن توسط لثه‌های نوزاد باشد. در صورتی که هاله در دهان نوزاد به طور کامل گذاشته نشود نوزاد شروع به جویدن نوک پستان می‌کند.
همچنین شیردهی اشتباه، مکیدن نوک پستان پس از خالی شدن سینه، جدا کردن نادرست نوزاد از پستان و شستن نوک پستان با صابون می‌توانند علل دیگری برای این مشکل باشند.
توصیه‌هایی جهت پیشگیری
وضعیت شیردهی خود را بررسی کنید. تمام قسمت نوک سینه و آرئول باید در دهان نوزاد قرار گیرد.
سعی کنید با هر بار شیردهی وضعیت نوزاد را تغییر دهید.
دفعات شیردهی را افزایش و زمان را هر بار کوتاه‌تر کنید تا از گرسنگی نوزاد که باعث مک زدن شدید می‌گردد جلوگیری شود.
قبل از شروع شیردهی کمی شیر با دست از سینه خارج سازید. این اقدام به جاری شدن شیر کمک می‌کند.
از مصرف مواد شیمیایی محرک یا صابون‌ها بر روی نوک سینه خودداری کنید.
بعد از پایان شیردهی اجازه دهید سینه با جریان هوا خشک شود و نوک سینه‌های خود را پاک نکنید.
در صورتی که از لایه‌هایی برای جذب شیر چکه شده از سینه‌های‌تان استفاده میکنید، به محض مرطوب شدن، آن را عوض نمایید.
چندین بار در روز نوک سینه‌ها را کمپرس گرم (نه داغ) و خشک (نه مرطوب) نمایید. یک بطری آب ولرم می‌تواند برای این کار مناسب باشد.
نوک سینه را در معرض هوا قرار دهید، تا پوست آن سفت گردد و از تماس و سایش آن با لباس‌ها جلوگیری نمایید.
توصیه‌هایی جهت درمان
از سینه‌ای که زخم شده شیر بدهید، حتی برای چند دقیقه، تا نوک سینه به شیردهی عادت کند.
بهتر است ابتدا با نوک سینه‌ای که کمتر زخم است شروع کنید، زیرا در این زمان مکیدن نوزاد قوی‌تر است.
اگر اجازه دهید نوک سینه به طور کامل بهبود یابد با شروع شیردهی، مجدداً زخم می‌گردد.
روی نوک‌های زخم شده را با ویتامین E، روغن زیتون یا لانولین ماساژ دهید و سپس در معرض هوا گذاشته تا خشک شود.
برفک
برفک یک عفونت قارچی است که در طی شیردهی از مادر به کودک و بالعکس منتقل می‌شود.
قارچ در شرایط گرم و مرطوب رشد می‌نماید، لذا دهان کودک و نوک پستان مادر محل‌های مناسبی جهت رشد این قارچ می‌باشند.
درمان عفونت قارچی مشکل است، اما خوشبختانه عفونت شایعی نیست. عفونت‌های قارچی به طور مکرر در حین یا پس از آنتی‌بیوتیک‌تراپی ایجاد می‌گردند.
نوک پستان تو رفته و صورتی رنگ و حساس و دردناک در حین یا بلافاصله پس از شیردهی علائم عفونت قارچی در مادر و تکه‌های سفید رنگ و افزایش قرمزی در دهان علائم برفک در کودک می‌باشد.
همچنین کودک ممکن است دچار ادرار سوختگی و تغییر در خلق و خو گردد و تمایل مکرر به شیر خوردن داشته باشد. در صورت تشخیص جهت دیگر اعضای درگیر خانواده نیز باید داروی ضد قارچ تجویز گردد.
عفونت پستان
عفونت پستان (ماستیت) باعث ایجاد درد عضلانی (احساسی شبیه به آنفولانزا)، تب، ایجاد ناحیه قرمز و گرم و حساس بر روی یکی از پستان‌ها (محل تجمع عفونت) می‌گردد که در صورت پیشرفت علائم ذکر شده باید درمان دارویی صورت گیرد.
عفونت پستان بیشتر هنگام استرس و خستگی، نوک پستان ترک خورده، مجرای شیر بسته، احتقان پستان، بی‌توجهی هنگام تغذیه کودک و پوشیدن کرست محکم و تنگ دیده می‌شود.
درمان شامل آنتی بیوتیک تراپی، کمپرس مرطوب و گرم نواحی عفونی، استراحت و پوشیدن کرست راحت می‌باشد.
آبسه پستان
در صورت بهبود پیدا نکردن ماستیت، در مجاری شیر میکروب هم اضافه می‌شود و باعث به وجود آمدن آبسه می‌شود.
آبسه، نوعی توده چرکی در سینه است و اگر مادر به آن مبتلا شود، چاره‌ای جز قطع کردن موقتی شیر دادن نخواهد داشت.
درمان آبسه به سادگی ماستیت نیست. گاهی برای خلاص شدن از آن باید به عمل جراحی روی بیاورید و اگر با وجود جراحی هم مشکل‌تان برطرف نشد، سینه در یک عمل جراحی باید تخلیه شود.
توصیه‌های مفید برای شیردهی
شست و شوی بیش از اندازه ممنوع!: این ایده که سینه را به صورت مداوم بشوییم یا از محلول‌های مختلف تمیز کننده استفاده کنیم خودش مضر است و باعث شقاق نوک سینه می‌شود.
استحمام برای پاکیزگی سینه مادر کافی است و اگر احساس تعریق یا آلودگی کردید سینه را با آب تنها بشویید.
ذکر این نکته ضروری است که قبل از شیردهی حتماً دست‌ها با آب و صابون شسته شود و در همه روش‌ها در هنگام شیردهی بیشتر هاله قهوه‌ای رنگ دور نوک سینه باید در دهان شیر‌خوار قرار گیرد.
بعد از زایمان و در دوران شیردهی ممکن است حجمی از شیر توسط نوزاد مصرف نشود و در سینه باقی بماند.
اگر نوزاد به حد کافی و لازم شیر خورد و باز هم مادر احساس کرد سینه‌اش سنگین است و شیر دارد، باید به وسیله شیردوش شیر اضافی را بدوشد.
اگر شما هم نیاز به دوشیدن شیر دارید، بهتر است شیر دوشیده شده را دور نریزید و در فریزر بگذارید تا در زمان نبودن‌تان نوزادتان بتواند از آن تغذیه کند.
روش معمول روش بغل کردن نوزاد است. در این حالت با یک دست پستان را گرفته بطوری که انگشت شست در بالا و سایر انگشتان در زیر قرار گیرد.
در این حالت باید لبه تحتانی هاله پستان هم سطح لب پایین نوزاد و قسمت بیشتری از هاله در بالا قابل رؤیت باشد. دهان نوزاد هم کاملاً باز باشد و چانه به پستان بچسبد.
روش دوم حالت خوابیده به پهلو است و بیشتر در خانم‌های سزارین شده که در ابتدا نشستن برای آنها دشوار است کاربرد دارد.
روش سوم روش زیر بازو است. در وضعیت نشسته با یک دست نوزاد را نگه داشته و بدن و پای او در زیر بغل و بازوی مادر قرار می‌گیرد.
