دکترعمار صالحی - دکتری تخصصی تغذیه بالینی و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : خانم‌های باردار در سه ماهه دوم بارداری، به ویژه از ماه پنجم به بعد، گاهی با حالات و مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند که شاید تا حدی برای‌شان ناآشنا یا غیرمعمول باشد. در کنار این حالات که به صورت طبیعی وجود دارند، گاهی توصیه‌های اشتباه اطرافیان نیز سبب به وجود آمدن ناراحتی‌های دیگر می‌شود. شاید اولین گله خانم‌ها در سه ماهه دوم بارداری مشکل یبوست آنها باشد. یبوست از جمله ناراحتی‌هایی است که هر چه به انتهای بارداری نزدیک‌تر می‌شویم، شایع‌تر می‌شود و حتی می‌تواند به همورویید (بواسیر) هم بینجامد. از این رو، به خانم‌های باردار توصیه می‌شود سبزیجات بیشتری مصرف کنند، اما شاید کمتر فردی باشد که به این موضوع دقت کند. وقتی می‌گوییم مصرف سبزیجات را بالا ببرید، باید در کنار آن مصرف آب را هم افزایش داد؛ یعنی مصرف سبزیجات بدون مایعات کافی، یبوست را تشدید خواهد کرد. یکی از عوامل اصلی بروز یبوست در بارداری، بزرگ شدن رحم و فشار آوردن روی روده و کند کردن حرکات آن و ترشح هورمون پروژسترون است که حرکات روده را کم کرده و سبب بروز یبوست می‌شود. مصرف سبزیجات و مایعات در کنار هم و خیساندن آلو و انجیر در آب و مصرف روزانه آن می‌تواند از این مشکل پیشگیری کند. بسیاری از خانم‌های باردار احساس می‌کنند قلب درد دارند، اما واقعیت این است که با نزدیک شدن به انتهای بارداری چون حجم رحم بزرگ‌تر می‌شود، رحم به معده و محتویات شکم فشار آورده و مشکل ریفلاکس یا برگشت غذا از معده به مری را خواهیم داشت؛ یعنی اسید معده ترشح شده و بعد به مری برگشته و انتهای مری احساس سوزش پیدا می‌کند که گاهی با درد و سوزش قلب اشتباه گرفته می‌شود. برای پیشگیری از این موضوع توصیه می‌کنم تا حد امکان از مصرف غذاهای پرادویه، کافئین‌دار مانند نسکافه و قهوه و غذاهای پرچرب و سرخ شده پرهیز کنند. باور اشتباهی بین مردم وجود دارد که خانم باردار باید به اندازه دو نفر غذا بخورد که این خود مشکل ریفلاکس را تشدید می‌کند. توصیه می‌شود خانم باردار بر حسب نیاز غذا خورده و توجه داشته باشد که اضافه وزن دوران بارداری می‌تواند چه در زایمان و چه بعد از آن مشکل‌ساز باشد. خانم‌هایی که اضافه وزن زیاد پیدا می‌کنند، به دیابت دوران بارداری مبتلا می‌شوند و به ویژه از ماه 5 به بعد قند خون‌شان بالا می‌رود. علت آن هم افزایش نیاز به هورمون انسولین برای ساخت بافت‌های جنین است. از آنجا که 7 درصد از خانم‌ها نمی‌توانند این مازاد نیاز انسولین را بسازند و در نتیجه انسولین کافی نبوده و قند مادر بالا رفته و معمولا نوزادان این مادران بیش از 4 کیلو وزن خواهند داشت. کم‌خونی هم از دیگر مشکلات شایع در دوران بارداری است. حتما دیده‌اید که خیلی از خانم‌های باردار می‌گویند مصرف جگر در بارداری به دلیل آهن بالایی که دارد خوب است. اگرچه جگر میزان آهن بالایی دارد، اما نباید فراموش کرد که جگر همان کبد است که کار آن سمیت‌زدایی در بدن است و مواد آلوده را در خون ذخیره می‌کند. به همین دلیل مصرف جگر به ویژه در خانم‌های باردار، به هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود، چون محل آلودگی، تجمع هورمون و داروی تزریق شده به دام است و می‌تواند برای جنین بسیار مشکل‌ساز باشد. به جای جگر می‌توان از دیگر منابع آهن مانند گوشت قرمز و انواع آجیل استفاده کرد. مصرف اسید فولیک از سه ماه قبل از بارداری تا پایان ماه چهارم و مصرف مکمل آهن از ماه چهارم تا سه ماه بعد از زایمان توصیه می‌شود.
بیشتربخوانید:
تغذیه ایمن در دوران بارداری
دلــیل گـرفتگی‌های مکرر ساق پا در حاملگی چیست؟
گرفتگی ساق پا معمولا در شب ایجاد می‌شود و دلیل آن کمبود منیزیم است. توصیه می‌کنم برای پیشگیری از کمبود این ماده مغذی در بدن، مصرف سبزیجات برگ سبز تیره مانند کاهو، اسفناج و جعفری را افزایش دهید. ورم دوران بارداری از ماه پنجم به بعد ایجاد می‌شود، اما اگر ناگهانی باشد و گوده‌گذار باشد (یعنی وقتی قسمتی را فشار می‌دهید، جای ورم چند ثانیه‌ای گود می‌ماند)، مشکل‌ساز خواهد بود و حتما اگر همراه با فشار خون و دفع پروتئین از ادرار است، می‌تواند نشانه مسمومیت دوران بارداری باشد و باید به پزشک مراجعه کرد. در حالت عادی محدود کردن مصرف نمک می‌تواند از ورم پیشگیری کند، اما باید توجه کرد که مصرف نمک به زیر 3 گرم در روز نرسد، زیرا مصرف یک قاشق چای‌خوری نمک به دلیل داشتن سدیم برای رشد جنین لازم بوده و اگر نباشد مشکل‌ساز خواهد بود.
رژیم غذایی در سه ماهه دوم بارداری
رشد جنين از اولين مراحل تكامل بستگي به مواد غذايي دارد كه از مادر كسب مي‌شود. غذاي مصرفي توسط مادر ابتدا به اشكال ذخيره‌اي درآمده و سپس به طور مدام و منظم نيازهاي انرژي، ترميم بافتي و رشد را برطرف مي‌كند. رژيم غذايي تنظيم شده يكي از مهم‌ترين عواملي است كه سلامت آينده مادر و بچه را تضمين مي‌كند و با وزن كردن متوالي بايد مطمئن شد كه مادر اضافه وزن مطلوب را دارد يا نه. هر خانم باردار احتياجات غذايي خود را بايد از همه گروه‌هاي مواد غذايي (نان و غلات، گوشت، لبنیات،میوه و سبزی) فراهم كند.
بیشتربخوانید:
مواد غذایی ممنوعه برای زنان باردار
گروه نان و غلات
خانم‌هاي باردار تقريبا بيشترين نياز خود را از اين گروه فراهم مي‌كنند، البته اين نكته قابل توجه است كه بين نياز و رفع احتياج تفاوت قايل شويم. هر خانم در طول حاملگي، روزانه به 300 كيلوكالري انرژي بيشتر نياز دارد. اگر انرژي به ميزان كافي نباشد، پروتئين به جاي آن كه جهت نقش حياتي خود در رشد و تكامل ذخيره شود، به عنوان منبع انرژي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. غذاهاي اين گروه داراي مقادير بالاي كربوهيدرات هستند كه منبع اوليه انرژي مي‌باشند. حبوبات يك منبع خوب براي پروتئين هستند كه به عنوان سازنده بافت‌هاي بدن براي مادر و بچه مي‌باشد. در طي 6 ماهه آخر حدود يك كيلوگرم پروتئين توسط مادر ذخيره مي‌شود، البته قسمت عمده پروتئين از منابع حيواني مثل گوشت و مرغ مي‌باشد. بسياري ازحبوبات غني از آهن و ويتامين B هستند. نياز به آهن در جريان حاملگي زياد مي‌شود و از آنجايي كه نياز به آهن درطي 4 ماهه اول بارداري كم است، در اين مدت تجويز آهن اضافي ضرورتي ندارد، ولي بعد از اين بايد علاوه بر رعايت رژيم غذايي، قرص آهن نيز مصرف شود.
سبزيجات
سبزيجات مي‌توانند مقدار زيادي از ويتامين‌ها از جمله A و C و مواد معدني و فيبر را فراهم كنند. يكي از مشكلات خانم‌هاي باردار در دوران بارداري يبوست است كه با مصرف سبزي‌ها اين مشكل برطرف مي‌شود. نياز به ويتامين C در حاملگي 70 درصد بيشتر از زمان غيرحاملگي است كه يك رژيم معمولي خوب به راحتي اين مقدار را در اختيار مادر قرار مي‌دهد. كلم، حبوبات، سيب‌زميني، اسفناج، دانه‌هاي سبز و گوجه‌فرنگي غني از ويتامين C هستند و به جذب آهن موجود در غذاها كمك مي‌كنند. بدن ما ذخيره ويتامين C ندارد و با مصرف درست مواد غذايي احتياج به اين ويتامين به راحتي فراهم مي‌شود. سبزيجات سبز تيره و زرد تيره مانند هويج يا زردك، سيب‌زميني، فلفل سبز و كلم بروكلي سرشار از ويتامين A هستند كه براي رشد و سلامت بدن مادر و جنين لازم است.
بیشتر بخوانید:
ميوه‌ها
ميوه‌هايي مثل پرتقال، گريپ‌فروت، نارنگي، ليمو و انگور منشا بسيار خوبي براي ويتامين C هستند. هر خانم بارداری مي‌تواند در روز چندين بار از اين گروه استفاده كرده و نياز خود را به ويتامين‌هايي مثل A و C برآورده كند. به طورمثال آب‌ميوه يا ميوه تازه را با صبحانه يا بين غذا، ميوه تازه يا خشك يا سالاد ميوه را به همراه ناهار و كمپوت ميوه را براي دسر و شام مصرف كند.
گوشت
پروتئين كه يك ماده اصلي براي مادر و نوزادش مي‌باشد، به طور مشخص در اين گروه وجود دارد. ويتاميني كه تنها در اين گروه وجود دارد، ويتامين B12 است. در مادراني كه گياهخوار هستند، ذخاير ويتامين B12 نوزادان آنها پايين است. اين گروه جزو گروه‌هاي اصلي غذايي براي مادران باردار به حساب مي‌آيد كه بايد در وعده‌هاي غذايي آنها گنجانده شود.
بیشتربخوانید:
بهترین رژیم غذایی برای مبارزه با کم خونی
این مواد غذایی باعث کم خونی می شود
شير و لبنیات
محصولات لبني ميزان زيادي از احتياجات غذايي را برآورده مي‌كنند، به خصوص كلسيم و پروتئين كه در اين مواد مي‌باشد. در طول حاملگي حدود 30 گرم كلسيم در مادر تجمع مي‌يابد كه اكثر آن در اواخر حاملگي در جنين ذخيره مي‌شود. كلسيم ماده اصلي در تشكيل استخوان و دندان است. اگر جذب كلسيم مادر كافي نباشد، جنين از كلسيم استخوان‌هاي مادر استفاده مي‌كند كه اين باعث مي‌شود مادر در آينده دچار استئوپروز يا پوكي‌استخوان شود. هر خانم باردار بايد سعي كند در روز حداقل يك ليوان شير مصرف كند. اگر مادري از مزه شير راضي نيست، بايد آن را با اضافه كردن موادي مانند كاكائو و امثال آن براي خود قابل قبول سازد يا با اضافه كردن آن در سوپ يا پنير رنده شده يا سالاد و يا هر طريقي ديگر آن را مصرف كند، البته اين شامل آن دسته از افراد كه مشكل گوارش داشته قادر به تحمل شير نيستند، نمي‌باشد كه در اين صورت به جاي آن مي‌توانند معادل آن يك فنجان ماست يا پنير استفاده كنند و يا از روش درمان اين مشكل بهره ببرند. اگر چه بستني به علت شير موجود در آن كلسيم دارد، ولي براي تامين كلسيم لازم يك خانم باردار بايد يك فنجان و نيم از اين مواد مصرف شود، زيرا در بستني علاوه بر شير مقدار زيادي شكر و هوا هست كه اين باعث كاهش ميزان شير و كلسيم لازم مي‌شود، البته منابع غيرلبني كلسيم مانند ماهي ساردين و ماهي آزاد نيز مي‌باشند. بايد توجه داشت كه چربي‌ها، روغن و شكر با احتياط مصرف شوند.
