دکتر محمد رادفر : دکترای عمومی داروسازی - دانشجوی دکترای تخصصی تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : یکی از مسائل مهمی که مادران همواره با آن توجه می‌‌کنند استفاده از داروها و مکمل‌‌ها و... در دوران شیردهی است زیرا اکثر مادران شیرده از بابت ترشح داروها و مواد شیمیایی و گیاهی در شیر خود و تاثیر آن بر طفل شیرخوار نگران و مضطرب هستند. در این مقاله به بررسی اثر داروها و مکمل‌‌ها بر شیر مادر میپردازیم تا از این رهگذر بتوانیم اطلاعات مفیدی را در اختیار خانواده‌ها و مادران شیرده قرار دهیم. در رابطه با تاثیر داروها در شیردهی باید به این نکته توجه کرد که مقدار دارو یا مکملی که از طریق شیر به نوزاد میرسد بسیار کمتر از مقدار دارویی است که در دوران بارداری از طریق جفت به جنین منتقل می‌‌شود. اکثر داروها به مقدار‌‌های متفاوتی (از مقدار جزیی تا زیاد) در شیر ترشح می‌‌شوند که ارتباط مستقیمی به دوز داروها، دوره درمان و مدت استفاده از دارو توسط مادر و نیز راه مصرف دارو دارد. راه مصرف دارو خیلی مهم است. بسیاری از داروهایی که در شیر ترشح می‌‌شوند و از طریق خوردن شیر توسط نوزاد وارد دستگاه گوارش می‌‌شوند ممکن است در بدن نوزاد جذب نشوند که از این دسته می‌‌توان به داروهایی مانند انسولین، هپارین، آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزیدی، سولفات منیزیم و... اشاره کرد. با افزایش سن نوزاد شیرخوار تاثیر داروهای مترشحه در شیر بر آنها کمتر می‌‌شود. هر دارویی که در دوران شیردهی تجویز و مصرف می‌‌شود باید توسط پزشک معالج از نظر ضررها و فواید آن کاملا بررسی شود و تنها در صورتی که فواید مصرف به ضررهای احتمالی برتری داشته باشد تجویز شود و در صورتی که این عوارض زیاد باشد باید شیردهی برای مدتی قطع شود.
بیشتربخوانید:
گیاهان افزایش دهنده و کاهش دهنده شیر مادر
مصرف برخی از داروها در دوران شیردهی بلامانع است و اثرات سوئی بر شیرخوار نخواهد داشت که تقریبا بیشتر داروهای بیماری‌‌های غیرکشنده و مهلک در این دسته قرار می‌گیرند. از این داروها می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آنتی بیوتیک‌‌هایی مانند اریترومایسین، آموکسی سیلین، پنی سیلین وی و سایرسفالوسپورین‌‌ها مانند سفازولین....، مسکن و ضد التهاب‌‌هایی مانند استامینوفن و ایبوپروفن، داروهای آنتی اسید مانند آلومینیوم ام جی، داروهای تیرویید مانند لووتیروکسین، داروهای میلین و نرم کننده مدفوع مانند روغن‌‌ها و...، آنتی هیستامین‌‌ها مانند دیفن هیدرامین و فکسوفنادین و هیدروکسی زین و سیتریزین و...، داروهای قلبی عروقی مانند متیل دوپا، پروپرانولول، لابتالول و متوپرولول ....،
برخی دیگر از داروها جهت مصرف در دوران شیردهی احتیاط مصرف دارند چون گزارشاتی پراکنده مبنی بر ایجاد عوارض در نوزادان شیرخوار گزارش شده است. در این موارد حتما دستور پزشک را باید لحاظ کرده و خودسرانه مصرف صورت نگیرید. از این داروها می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
برخی از داروهای ضد ویروس مانند آسیکلوویر و والاسیکلوویر، داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (آمی تریپتیلین، ایمی‌پرامین، نورتریپتیلین)، فنوتیازین‌‌ها مانند کلرپرومازین، فلوفنازین، تیوریدازین، تری فلوپرازین و پرومتازین، داروهای آرام بخش و خواب آور مانند اگزازپام و لورازپام، داروهای ضد تهوع مانند متوکلوپرامید، داروهای ضد فشارخون مانند انالاپریل و کاپتوپریل و وراپامیل و...، فلوکونارول، کینیدین، سوماتریپتان، سرترالین، ضد احتقان‌‌ها، گادولینیوم، داروهای ضد تشنج مانند والپروات سدیم و کاربامازپین و فنی توئین و...، مهار کننده‌‌های اسید معده مانند سایمتیدین، رانیتیدین، امپرازول، فاموتیدین.
برخی از داروهای این دسته ممکن است باعث کاهش ترشح شیر مادر شوند مانند داروهای دیورتیک (ادرار آور) مانند هیدروکلروتیازید و فورازماید و...، متیل ارگونوین، و یا باعث ایجاد اثرات گیجی و خواب آلودگی در شیرخوار شوند.
بیشتر بخوانید:
آشنایی با خواص و مضرات رازیانه
این "عرق" را فقط خانم‌ها بنوشند!
مصرف برخی دیگر از داروها در شیردهی ممنوع است و قطعا بر نوزاد شیرخوار تاثیر منفی به همراه خواهد داشت و در صورتیکه به هر دلیل مصرف آنها ضروری باشد بسته به مدت مصرف دارو شیردهی باید بطور موقتی یا دائمی قطع شود. از این داروها می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
داروهای ضد سرطان، برموکریپتین و کابرگولین (باعث کاهش ترشح پرولاکتین و در نتیجه کاهش ترشح شیر مادر می‌‌شوند)، ید رادیواکتیو، لیتیوم، ترکیبات طلا، آمیودارون، آمانتادین، کلوزاپین، و ...
در دوران شیردهی به علت تامین ترکیبات شیر از بدن مادر، توجهات ویژه‌ای در مورد رژیم غذایی متناسب با این دوران و مصرف برخی مکمل‌‌ها ضروری به نظر میرسد.
در برخی از مادران ترشح و تولید شیر متناسب با نیازهای نوزاد نیست و این خود موجب ایجاد نگرانی برای مادران می‌گردد که برای کاهش یا رفع این مشکل ترکیبات دارویی صناعی یا گیاهی متفاوتی وجود دارد که می‌‌توان از داروهای شیمیایی، متوکلوپرامید و از داروهای گیاهی، داروهای حاوی رازیانه، بادام، شبدر، جوی دوسر، خارمریم، یونجه، گالگا، رازک، تمشک، ریحان، سیاهدانه، زیره سیاه، شوید، تخم ترب، زنجبیل، فندوق، زردچوبه، گزنه و شنبلیله را نام برد.
برخی از ترکیبات گیاهی باعث کاهش ترشح شیر مادر می‌‌شوند مانند نوشیدنی‌‌های حاوی الکل، جعفری، برگ سنا، قهوه و نسکافه، بابونه، روغن کرچک، کنگر فرنگی و... .
مکمل‌‌ها در دوران شیردهی می‌‌توانند به سلامت نوزاد و مادر کمک کرده و کمبودهای بدن مادر را تامین و باعث بهتر شدن ترکیبات شیر شوند. در دوران شیردهی نیاز به ویتامین‌‌ها و املاح بیشتر از زنان غیر شیرده است. حجم شیر مادر رابطه مستقیم با تكرر شیردهى دارد.
تغذیه مكرر نوزاد با شیر مادر سبب مى شود شیر بیشترى تولید شود. با شروع مصرف غذاهاى كمكى و كاهش دفعات شیردهى، حجم شیر تولیدشده نیز كاهش مى یابد و بالطبع نیاز افزایش یافته مادر به مواد مغذى نیز تعدیل
مى‌شود.
بیشتربخوانید:
رابطه هورمون اکسی‌توسین با شیردهی و ارگاسم
ذخایر آهن مادر در دوران بارداری برای تامین آهن مورد نیاز جنین مصرف می‌‌شود و خونریزی هنگام زایمان نیز موجب از دست دهی آهن بیشتر می‌‌شود بنابراین برای تکمیل ذخایر آهن بدن لازم است مادران شیرده از مکمل آهن به میزان روزانه یک عدد قرص فروسولفات مطابق با توصیه‌‌های وزارت بهداشت (تا 3 ماه بعد از زایمان) استفاده نمایند.
براساس دستورالعمل‌های وزارت بهداشت در مورد تغذیه مادران شیرده، وجود مواد معدنى نظیر كلسیم، آهن، روى، مس، فسفر و ید در تغذیه مادر شیرده ضرورى است. با این حال برخى از مواد معدنى مانند كلسیم، فسفر، آهن و روى، بدون توجه به دریافت غذا، مى تواند از ذخایر بدن مادر به شیر وارد شوند، اما وجود برخى مواد معدنى همچون ید در شیر مادر ارتباط مستقیمى با تغذیه او دارد. بنابراین تغذیه مناسب مادر شیرده جهت تأمین انواع مواد معدنى ضرورى مخصوصاً كلسیم، آهن و ید براى سلامتى مادر و شیرخوار ضرورى است.
توصیه مى شود مادران شیرده همچون دوران باردارى از منابع كلسیم و سایر مواد معدنى استفاده كنند. همچنین مصرف نمک یددار تصفیه شده به مقدار كم و رعایت شرایط نگهدارى مناسب آن مهم است؛ یعنى با نگهدارى نمک یددار در ظروف در بسته و دور از نور، ید موجود در نمك را حفظ كنند. همچنین توصیه مى‌شود براى پایدار ماندن ید در غذاها، نمك در انتهاى پخت به غذا اضافه شود.
مصرف مکمل‌‌های امگا 3، ویتامین E، ویتامین C، مولتی ویتامین‌‌ها، آهن، روی، کلسیم، اسید فولیک و ویتامین B12 و نیز سایر مکمل‌‌ها تنها در صورتی نیاز است که رژیم غذایی مادر کفایت لازم را جهت تامین این مواد ضروری نداشته باشد و براساس نظر متخصصین تغذیه و پزشکی این مواد مغذی در رژیم غذایی مادران شیرده وارد می‌‌شوند.
