بهاره عسگری؛ كارشناس تغذیه و رژیم درمانی
هفت سین
یكی از آداب نوروزی چیدن سفره هفت سین است كه برای ساعت تحویل آ‌ماده می شود و در گذشته همانند امروزه به آ‌ن اهمیت زیادی می دادند و عقیده بر این بود كه نچیدن آ‌ن، خرابی روزگارو نگونساری كار و بار را به همراه می اورد. و بدین صورت انجام می گرفت كه دو تا سه ساعت جلوتر، سفره ای از جنس چلوار یا هر نوع پارچه سفید و تمیز را گسترده و هفت نوع خوردنی از جمله: سیر، سركه، سماق، سمنو، سبزی، سنجد و سیب در آ‌ن قرار می دادند. اما هفت سین واقعی را سنتی ها و دولتمردان می گستراندند و عبارت بود از سفره ای بسیار زیبا از گرانبهاترین پارچه ها مانند: ترمه، متقال و قلمكار و در بالا ترین نقطه اتاق یا تالا ر با اشیاء زیر مزین می ساختند:
قرآ‌ن باز كرده كه در لا به لا یش سكه های طلا و نقره برای دشت اول سال گذاشته بودند و آ‌ن را وسط سفره می گذاشتند. كاسه ای آ‌ب و شیشه ای گلا ب، در دو طرف قرآ‌ن و بشقابی آ‌رد و ظرفی حاوی نان بریده در دو سمت دیگرش قرار می دادند. چهار لا له یا شمعدان یا چراغ یک شكل روشن كرده چهارگوشه سفره قرار می دادند. در حقیقت اینها اساس اصلی سفره كه رحمت، روشنایی، خیر و بركت را به همراه می آ‌ورد، بود و به جزء اینها اشیاء زیر، هفت سین را كامل كرده و به آ‌ن رونق می بخشید: ابتدا مواد اصلی هفت سین كه بشقابی سیر خشک، تنگی سركه، بشقابی سماق، كاسه ای سمنو، بشقاب یا كوزه ای سبزی سبز كرده، نعلبكی سنجد، ظرفی سیب سرخ و بشقاب هایی از آ‌ب، شیر، آ‌رد و نان بود را قرار می دادند.
كاسه ای پر آ‌ب كه در آ‌ن تخم مرغ نپخته برای مشخص شدن لحظه تحویل سال۲ انداخته بودند، گذاشته، همچنین تنگ یا كاسه ای آ‌ب كه چند ماهی قرمز در آ‌ن انداخته بودند به این خاطر كه جانداری در سر سفره شان جنب و جوش كند، بشقاب اسفند كه رفع قضا و بلا نماید، بشقاب تخم مرغ رنگ كرده كه رزق و روزی را زیاد نماید، بشقاب رشته پلو، بشقاب پنیر كه مایه كار بوده و یک كاسه ماست و یک بشقاب خرما و در صورتی كه تحویل سال در بعدازظهر و شب بود، كاسه آ‌ش رشته كه طبق رسوم در آ‌ن روز پخته بودند تا نقصانی در سر رشته به دست آ‌مدن كارها ایجاد نشود.
بشقابی نقل و نبات كه شیرین كام باشند و گلدان گل سنبل كه بعضی به جای سیب می گذاشتند و سینی نمک كوبیده كه بركت بیاورد و به تعداد افراد خانواده در آ‌ن شمع گچی می افروختند. كاسه آ‌بی كه در آ‌ن نارنج انداخته بودند با تعبیر (نا رنج) یعنی بدون رنج و این برداشت كه تا سال آ‌ینده از هر رنج و بلا به دور خواهند ماند و دیگر، دسته ای سنبله ی خشک گندم به جهت رزق و روزی و معیشت نیكو و در آ‌خر، آ‌ینه و شمعدان كه سفره را تكمیل كرده و با بهترین لباس های خود كه عمدتا نو بود دور سفره نشسته و منتظر تحویل سال و ورود عمو نوروز می شدند.
خواص خوراكی های هفت سین
بعد از روبوسی ها و مبارک بادگویی های تحویل سال، نظرات درباره تحویل سال كه در آ‌ن می توان طبیعت مزاج۳ را تغییر داد به این صورت بود كه: اگر كسی طبیعت گرم داشت و جوش می زد از شیر یا ماست سفره هفت سین جهت رفع گرمی مزاج به او می دادند و برعكس اگر كسی طبیعت سرد داشت، از خرما، كشمش و توت آ‌جیل شب چهارشنبه سوری كه در سر سفره هفت سین بود استفاده می كرد یا اگر یبوست داشت از آ‌ب كاسه ماهی چند جرعه می نوشید یا به جهت درمان پا درد و استخوان درد از سیر سفره استفاده می كرد یا به جهت چاقی و اضافه وزن از سمنوی سفره و از بادام پوست دار داخل سمنو برای بركت مال استفاده می كردند.
سیزده بدر و خوردنی های متداول
روز سیزدهم نوروز، آ‌خرین روز تعطیلا ت نوروزی به حساب می آ‌مد و روز چهاردهم، با بسم الله هر كس به سر كار خود می رفت. به همین جهت یكی دو روز مانده به سیزده، خانم ها بساط خریدن و شستن كاهو و جوشاندن سركه شیره یا سكنجبین و اسباب فراهم ساختن غذا (برنج، روغن، نان و چای و...) جهت رفتن در خارج از شهر را مهیا می كردند و دلیل این بیرون رفتن از خانه را در آ‌ن می دانستند كه هر سیزدهی شومی دارد و برای اینكه شومی روز سیزده را به خانه راه ندهیم باید به خارج از منزل برویم.
و اما غذای روز سیزده بدر به دو صورت تهیه می گردید:
یک نوع كه از شب قبل پخته و آ‌ماده می بردند و نوعی كه وسایل پخت آ‌ن را به صحرا موكول می كردند از قبیل دمی یا دمپخت باقلا ی اعلا (یک نوع غذا كه با پیاز داغ، برنج، باقلا ، روغن، نمک و زردچوبه به صورت كته تهیه می شد) یا دمی بلغور (شبیه دمپخت یا دمی باقلا می باشد با این تفاوت كه به جای نصف برنج آ‌ن از بلغور گندم استفاده می شد) یا آ‌ش رشته كه اغلب حبوبات آ‌ن را در خانه پخته و مابقی مواد از قبیل سبزی و رشته و... را در صحرا به آ‌ن اضافه می كردند.
در حقیقت این غذاها از بهترین و مطلوب ترین غذاهای روز سیزده بدر بود كه هنگام كشیدن و خوردن از آ‌ن، برای اطرافیان نیز به خصوص اگر بچه كوچک یا خانم بارداری داشتند، حتی به اندازه یک نعلبكی كوچک تعارف می كردند.
هر روزتان نوروز، نوروزتان پیروز
پاورقی
۱– برگرفته از كتاب طهران قدیم تالیف جعفر شهری
۲– بر این اعتقاد كه دنیا روی شاخ گاو و گاو بر پشت ماهی و ماهی در دریا باشد و سالی یک مرتبه گاو برای خستگی در كردن دنیا را این شاخ آ‌ن شاخ می كند و در همین وقت است كه زمین حركت كرده و تخم مرغ میان كاسه به جنبش درمی آ‌ید.
۳– موارد عنوان شده فقط به منظور اطلا ع از عقاید و سنت های قدیم بوده و به معنای تصدیق نظرات اشاره شده نیست.
سنت‌های نوروز در تهران قدیم- قسمت اول
