زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

نفقه عبارت است از تأمین هزینه زندگی زن که شامل خانه، اثاثیه منزل، غذا، دارو و درمان از زمان عقد دائم که بر عهده زوج می‌باشد.

تعریف نفقه در قانون مدنی

مطابق قانون مدنی ایران: نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت از قبیل مسکن، البسه، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.

 چگونگی محاسبه میزان نفقه

ضابطه موجود در تعیین میزان نفقه، بر مبنای شئونات خانوادگی زن عرف و عادت ساکنان هر منطقه و وضع مالی مرد، می‌باشد و در صورت عدم توافق زوجین در میزان نفقه، دادگاه به تعیین میزان آن اقدام می‌نماید.

 شرایط پرداخت نفقه

به محض این که عقد ازدواج صورت پذیرفت و زوجین زندگی زناشویی خود را آغاز نمودند، شوهر مکلف به پرداخت نفقه است. البته زوجه در صورتی مستحق نفقه است که از همسر خود تمکین نماید. تمکین به معنای اطاعت زن از شوهر در ادای وظایف زوجیت، حسن معاشرت و سکونت در منزل شوهر است. به زنی که از همسرش در مفهوم خاص و عام اطاعت ننماید «ناشزه» گویند. ماده 1108 قانون مدنی: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.

ترک منزل از ناحیه زوجه و تعلیق نفقه

 زوج وظیفه دارد که در حد توانش منزلی مستقل و متناسب با شئونات زوجه فراهم نماید، حال اگر این منزل از جنبه شئونات اجتماعی مال زن باشد ولی به سر بردن در آن منزل موجب شود که احتمال ضرر و زیان شرافتی یا بدنی (آزار و اذیت) زوجه برود، خروج وی از منزل نشوز و عدم اطاعت محسوب نمی‌گردد و نفقه تا زمان برطرف شدن مشکل به وی تعلق خواهد گرفت. ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی: زن باید در منزلی که شوهر تعیین می‌کند سکونت نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.  ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی: اگر بودن با شوهر در یک منزل متضمن ضرر جسمی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می‌تواند مسکن علیحده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.

ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه

زنی که همسرش از پرداخت نفقه به وی خودداری می‌کند، هم می‌تواند شکایت کیفری کند و هم می‌تواند دادخواست حقوقی ارائه نماید.

شکایت کیفری:

 زن در یک برگ عادی شکایت خود را نوشته و آن را به دادگاه ارائه می‌دهد. در این صورت به شکایت وی خیلی سریع رسیدگی می‌شود و در صورت اثبات ادعا مرد به مجازات تعزیری محکوم خواهد شد. ماده ۶۴۲: هرکس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید، دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می‌نماید.

جرم مستمر:

 نفقه از جمله جرائم مستمر به شمار می‌رود یعنی از آن گونه جرایمی است که در صورت عدم پرداخت، به دفعات قابل شکایت کیفری می‌باشد. مثلاً اگر نفقه مرداد ماه پس از شکایت کیفری از شوهر اخذ گردید ولی او از پرداخت نفقه ماه بعد خودداری کرد، زن می‌تواند مجدداً شکایت ترک انفاق نماید. به همین لحاظ بزه «ترک انفاق» جرم مستمر محسوب می‌گردد و با گذشت شاکی، پرونده بسته می‌شود.

 دادخواست حقوقی مطالبه نفقه:

زنی بخواهد نفقه ایام گذشته خود را طلب کند، فقط با ارائه دادخواست حقوقی می‌تواند آن را دریافت نماید.

 نحوه ارائه دادخواست حقوقی:

زوجه پس از خرید دو نسخه دادخواست، می‌بایست خواسته خود را در آنها قید کند و چون دعوای نفقه مالی است به میزان مبلغ مورد مطالبه تمبر الصاق و آن را به دادگاه خانواده تقدیم نماید. وی می‌تواند در دادخواست خود هزینه دادرسی را نیز مطالبه کند. در صورت عدم توانایی مرد به پرداخت نفقه و یا اینکه به هیچ طریق نتوان مرد را مجبور به پرداخت نفقه نمود و یا مالی هم از او بدست نیاید که از آن محل نفقه زن پرداخت گردد زن می‌تواند دادخواست طلاق تنظیم نماید.

 نحوه محاسبه میزان تمبر:

اگر مثلاً میزان نفقه مورد مطالبه ۱۰۰ هزار تومان باشد، هزینه تمبر آن ۱۵۰۰ تومان می‌باشد یعنی 5/1 درصد از کل مبلغ نفقه. بنابراین روش محاسبه هزینه تمبر به این صورت است که: خواسته × 5/1‌درصد حاصل میزان مبلغ لازم برای ابطال تمبر می‌باشد

1500=5/1 درصد × 1000

 عجز از پرداخت هزینه تمبر:

اگر زنی توان پرداخت هزینه تمبر را نداشت، می‌تواند ضمن دادخواست مطالبه نفقه، دادخواست اعسار (دادخواست عجز از پرداخت نفقه) را ارائه دهد و شهود خود را معرفی نماید که در صورت اثبات، از پرداخت هزینه دادرسی معاف می‌گردد.

 نفقه در مدت عقد و قبل از ازدواج

 در مدت فاصل میان عقد و انجام ازدواج، نفقه‌ای به زن تعلق نمی‌گیرد مگر اینکه زن جهت شروع زندگی مشترک اعلام آمادگی کرده باشد، ولی مرد از بردن همسرش خودداری نماید که در این صورت زن مستحق دریافت نفقه می‌باشد. در این صورت زوجه باید بتواند ادعای خود را ثابت نماید. یعنی یا باید به نزدیک‌ترین مجتمع قضایی محل سکونت خود مراجعه، سه برگ اظهارنامه دریافت و آمادگی خود را اعلام نماید یا اینکه چند نفر را به شهادت بگیرد و استشهادیه‌ای تنظیم نماید.

نفقه زوجه در زمانی که وی تمکین را منوط به پرداخت مهریه نموده است: به زنی که بعد از عقد، شروع زندگی زناشویی و رفتن به خانه شوهر را منوط به پرداخت مهریه نماید، نفقه تعلق می‌گیرد و مرد مکلف است نفقه وی را بپردازد.

ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی: زن می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده، از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.

 نحوه پرداخت نفقه پس از طلاق

در طلاق رجعی در زمان عده (سه ماه و ۱۰ روز پس از ثبت طلاق)، مرد باید به همسرش نفقه بپردازد و اگر طلاق به لحاظ عدم تمکین و عدم اطاعت زوجه صادر شده باشد، نفقه‌ای به وی تعلق نمی‌گیرد. در طلاق بائن و در فسخ نکاح نیز نفقه‌ای به زن پرداخت نمی‌شود.

ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی: نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است، مگر اینکه طلاق در حال نشوز واقع شده باشد. لیکن اگر عده از جهت منع نکاح یا طلاق بائن باشد، زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت.

 نفقه در عده وفات

 به موجب اصلاحی سال ۱۳۸۹ قانون مدنی در عده وفات نفقه زن در صورت مطالبه از اموال کسانی‌که پرداخت نفقه به عهده آنها است تأمین می‌گردد.

 نفقه زوجه در صورت صغیر بودن زوج

با توجه به اینکه طفل صغیر تحت ولایت پدر و پدربزرگ پدری خود می‌باشد، پرداخت نفقه به عهده پدر است. در صورت فوت پدر یا حجر او، ولایتش ساقط می‌شود و به عهده پدر بزرگ پدری خواهد بود. اگر صغیر ولی خاص نداشته باشد، برای وی نصب قیم می‌شود و نفقه زوجه وی را ولی خاص و در صورت نبودن او، قیمی که دادگاه تعیین می‌کند نفقه را پرداخت خواهد کرد.

نفقه زوجه در صورت مجنون بودن زوج

این مورد نیز همان شرایط مورد قبلی را دارد یعنی در صورت نبودن ولی خاص برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آن‌ها متصل به زمان اصغر آنها بوده و ولی خاص نداشته باشند، دادگاه نصب قیم می‌نماید تا اداره اموال او را بر عهده بگیرند.

نفقه زوجه در صورت غایب مفقودالاثر بودن زوج

در این خصوص زوجه به دادگاه مراجعه کرده و حاکم شرع نیز از اموال غایب به قدر نفقه در اختیار زوجه قرار خواهد داد.

نفقه در عقد موقت (صیغه)

 در صورتی که زنی به عقد موقت مردی در آید و به زبان عامیانه صیغه وی گردد، نفقه به وی تعلق نمی‌گیرد مگر اینکه آنان توافق به پرداخت نفقه کرده باشند. ماده ۱۱۱۳ در عقد انقطاع، زن حق نفقه ندارد مگر این که شرط شده یا آن که عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.

 نفقه زوجه در صورت مجنون بودن زوج

این مورد نیز همان شرایط مورد قبلی را دارد یعنی در صورت نبودن ولی خاص برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آن‌ها متصل به زمان اصغر آنها بوده و ولی خاص نداشته باشند، دادگاه نصب قیم می‌نماید تا اداره اموال او را بر عهده بگیرند.

 نفقه زوجه در صورت غایب مفقودالاثر بودن زوج

در این خصوص زوجه به دادگاه مراجعه کرده و حاکم شرع نیز از اموال غایب به قدر نفقه در اختیار زوجه قرار خواهد داد.

 نفقه در عقد موقت (صیغه)

 در صورتی که زنی به عقد موقت مردی در آید و به زبان عامیانه صیغه وی گردد، نفقه به وی تعلق نمی‌گیرد مگر اینکه آنان توافق به پرداخت نفقه کرده باشند. ماده ۱۱۱۳ در عقد انقطاع، زن حق نفقه ندارد مگر این که شرط شده یا آن که عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.