زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سید امیر محمود مجابی - سهند دبیری

تحریریه زندگی آنلاین : بوم‌گردی، یک مسافرت مسئولانه به مناطق طبیعی است که محیط زیست را حفظ و زندگی راحت مردم محلی را تثبیت می‌نماید. به عبارتی، بوم‌گردی با اهداف چند جانبه یعنی حفاظت از محیط زیست، احترام به جوامع محلی و ارتقای مؤلفه ‌های فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی جامعه میزبان سروکار دارد که این اهداف هم‌خوان با مفهوم توسعه پایدار است؛ از طرف دیگر، بوم‌گردی یکی از مؤلفه‌های اصلی در شکل گیری و توسعه اقتصاد پایدار به‌شمار می‌آید.

هر کاری قاعده دارد،  بوم گردی هم!

هر نوع سفری از اصول اولیه ای برخوردار است ، در زمینه بوم گری نیز نه اصل اساسی وجود دارد :

    حداقل اثرات منفي بر طبيعت و فرهنگ

    آموزش و تفسير اهميت حفاظت براي مخاطبان

     تأكيد بر تجارت مسئولانه ، با همكاري مردم محلي ، با تكيه بر توانايي هاي بومي

    منافع مستقيم براي مديريت و حفاظت مناطق

    تأكيد بر زون بندي مناطق براي توريسم ، تهيه طرحهاي

سفر به خنک ترین مناطق ایران در گرم ترین فصل سال

سفر به همدان

زنجان تاریخی

مديريت بازديد کنندگان و تعيين مقاصد مناسب بوم گردی

    تأكيد به انجام مطالعات زيست محيطي و اجتماعي و برنامه هاي پايش بلند مدت براي ارزيابي فعاليت و كاهش اثرات منفي 

     تلاش براي افزايش منافع اقتصادي كشور ميزبان ، جوامع بومي و تجارت هاي محلي 

     جستجوي يك تضمين ، كه توسعه گردشگری، از حدود قابل قبول تغييرات  اجتماعي و زيست محيطي كه بوسيله محققين با مشاركت ساكنان بومي تعيين شده است ، به هيچ وجه فراتر نرود

     تكيه بر زيربنايي كه در هماهنگي با محيط ، استفاده كم از سوخت هاي فسيلي، حفظ گياهان و حيات وحش بومي ، و آميزه اي از محيط زيست طبيعي و فرهنگي ، توسعه يافته است.

بوم گردی در پهنه مینیاتوری ایران

ایران به لحاظ موقعیت ویژه جغرافیایی (پل ارتباطی میان غرب و شرق) ، تنوع اقلیمی (کشور چهار فصل) ، غنای تنوع زیستی و داشتن چشم انداز های بی بدیل طبیعی و ساختار خاص زمین شناسی در کنار آثار تاریخی و فرهنگی دارای بهترین زمینه برای جذب بوم گردها در سطوح ملی و بین المللی می باشد .

کشور ایران از لحاظ غنای تنوع زیستی بر اساس سیزدهمین نشست اعضای متعاهد کنوانسیون تنوع زیستی در سال 2016 که در مکزیک برگزار شد به عنوان یکی از بیست کشور برتر تنوع زیستی (Megadiverse) معرفی گردید . از آنجا که تنوع زیستی بستر اصلی توسعه بوم گردی می باشد با توجه به کم نظیر بودن تنوع زیستی ، ایران قابلیت های بالقوه ای برای توسعه بوم گردی دارد.

بوم گردی یا همان گردشگری در طبیعت از گونه های مهم صنعت گردشگری است که بیشترین سازگاری را با توسعه پایدار دارد. همچنین این صنعت از رشد بالایی برخوردار می باشد و در حال حاضر اغلب کشور های جهان در رقابتی تنگاتنگ و نزدیک ، در پی بهره گیری از توانمندی های کشور خود هستند تا بتوانند سهم بیشتری از درآمد ناشی از صنعت گردشگری را به خود اختصاص دهند و با ساده ترین شکل ممکن به اشتغال زایی بپردازند.

 در ایران نیز  با استفاده پایدار از منابع طبیعی (منابع درآمد غیر نفتی) می توان با توجه به کم هزینه و متناسب تر بودن سطح سرمایه گزاری در بهره گیری از تسهیلات و امکانات این بخش در مقایسه با دیگر شاخه های این صنعت (گردشگری) و سایر صنایع دیگر به ایجاد درآمد و اشتغال زایی پرداخت . هم چنین به دلیل وجود ملاحظات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در کشور شاید بتوان اذعان نمود که بوم گردی مناسب ترین نوع گردشگری بوده که می تواند در تمام مناطق ایران توسعه یابد.

 کاشان و دیدنی هایش

سفر به کرمان تاریخی

فسا؛ شهر بهار نارنج

چی داریم؟ کجا بریم؟

برخی از پتانسیل های بالقوه بوم گردی که می تواند بستر مناسبی برای توسعه بوم گردی در ایران باشد شامل اکوسیستم های جنگلی، کوهستانی، بیابانی و آبی ( که شامل مناطق ساحلی- دریایی، تالاب ها و رودخانه ها) و تنوع گونه های گیاهی و جانوری است. اجازه بدهید مروری بر این ظرفیت ها داشته باشیم.

اکوسیستم های جنگلی، از سکوت سی سنگان تا اوهام جنگل ابر

مساحت جنگل های ایران 3/14 میلیون هکتار بوده که 8/8 درصد کل مساحت کشور را در بر می گیرد. هر چند مساحت جنگل ها در ایران نسبت به بسیاری از کشور ها کمتر می باشد و ایران از لحاظ جنگلی فقیر محسوب می شود ولیکن جنگل های بسیار با ارزشی در ایران وجود دارد ، مانند جنگل های هیرکانی،جنگل های ارسباران ، جنگل های زاگرس و جنگل های مانگرو (حرا). به طور مثال جنگل های انبوه و سرسبز هیرکانی که بصورت نوار باریکی در حاشیه جنوبی دریای خزر قرار دارد که قدمت آن به دوران سوم زمین شناسی بر می گردد . این جنگل ها در زمره ی قدیمی ترین جنگل های جهان محسوب می شوند و از ارزشمند ترین جنگل های ایران و جهان می باشند ( در حال حاضر ثبت در میراث طبیعی جهانی است ) که می تواند در توسعه گردشگری نقش بسزایی ایفا نماید ( دومین گزارش ارزیابی راهبردی محیط زیست ، 1399 )   همچنین پارک های جنگلی طبیعی مانند : سی سنگان، رویان، سراوان، گیسوم، قرق و دلند از عمده ترین کانون های جلب گردشگران هستند .  از معروف ترین و بکرترین گردشگاه های جنگلی کشور می توان  " جنگل ابر شاهرود" را نام برد. در حال حاضر برداشت بی رویه از این جنگل ها به منظور تهیه چوب، تغییر کاربری به زمین های کشاورزی و یا تبدیل آن ها به شهرک های ویلایی و احداث جاده های متعدد موجب تخریب جبران ناپذیر آن ها می شود . از سایر جنگل های کشور که از ارزش بوم گردی بالایی برخوردارند، می توان به جنگل های بلوط غرب در منطقه زاگرس اشاره کرد .

اکوسیستم های کوهستانی، از دیو دربند تا ساحت سبلان

کوه ها حدود 55 درصد سطح کشور را فراگرفته اند. کوه های ایران به چهار رشته کوه شمالی (تالش، البرز و خراسان)، زاگرس، مرکزی و شرقی تقسیم می شوند. امروزه کوه ها یکی از پر تقاضاترین کانون های گذران اوقات فراغت محسوب

 می شوند. در ایران حدود 40 قله با ارتفاع بیش از 4000 متر وجود دارد که قله آتشفشان دماوند با ارتفاع 5671 متر به عنوان مرتفع ترین قله ایران می باشد. قلل سبلان (وجود دریاچه ای زیبا بر فراز قله) و علم کوه (دارای دیواره ای 450 متری) از معروفیت جهانی برخوردارند.

علاوه بر قلل رفیع، غارها (مانند غار قوری قلعه با 3140 متر طول به عنوان طویل ترین غار و بزرگ ترین غار آبی آسیا)، آبشار ها (لوه در گلستان، شوی در لرستان، مارگون در فارس، شاهاندشت در مازندران)، از دیگر جاذبه های مناطق کوهستانی به شمار می آیند. گردشگری کوهستان به ساختار زمین شناسی و توپوگرافی یک سرزمین وابسته است و خود زمینه ساز شاخه ای از گردشگری به نام ژئوتوریسم است. در ایران تنها ژئوپارک ثبت شده، ژئوپارک قشم است. البته محدوده های قله های سهند و سبلان، غار کتله خور زنجان از جمله پیشنهادات ایران به یونسکو برای ثبت در شبکه جهانی ژئوپارک می باشند.

پیش به سوی تبریز

گشتی در مازندران شرقی

گردنه حیران و ما حیران در آن

 اکوسیتم بیابانی، از رمل های اسرارآمیز تا رصد ستارگان

بیش از یک سوم وسعت کشور در سلطه بیابان ها است. بیابان های ایران به طور عمده ناشی از تأثیر کمربند پر فشار جنب حاره بوده و بخشی از کمربند بیایانی کره زمین محسوب می شود. بیایان های ایران را به دو بخش عمده دشت کویر و کویر لوت تقسیم می کنند . بیابان گردی، به ویژه برای بسیاری از ساکنان کشورهای اروپایی که از نعمت این بیوم طبیعی جهان بی بهره اند،یکی  از زمینه های گردشگری پر جاذبه محسوب می شود. امروزه برخی از کشورها مانند تونس تنها از راه گردشگری در بیابان های خود سالانه حدود 3 میلیارد دلار درآمد کسب می نمایند. این در حالی است که گذشته از وسعت کم نظیر بیابان های ایران که سبب شده این

گستره های طبیعی کشور در شمار چهار بیابان نخست جهان قرار گیرد، عوامل جغرافیایی متعددی موجب شده است بیایان های ایران به عنوان جاذبه های گردشگری از موقعیت ویژه ای نسبت به همتاهای طبیعی خود در جهان برخوردار شوند. تپه های شنی، رمل ها، کلوت ها، استپ ها و دریاچه های نمک از جمله مهم ترین  پدیده های شگفت انگیز در مناطق بیابانی ایران هستند. هم چنین یکی از منطقه های عاری از حیات و قطب های حرارتی کره ی زمین در کویر لوت می باشد.کویر لوت به عنوان دومین میراث طبیعی ایران در جهان پس از جنگل های هیرکانی در یونسکو به ثبت رسیده است. در صورتی که در منطقه ی دشت کویر مانند پارک ملی کویر و پارک ملی خارتوران پوشش گیاهی و حیات جانوری منحصر بفردی وجود دارد . علاوه بر موارد فوق جاذبه های دیگری مانند رصد ستارگان و اجرام سماوی ، کاروانسرا ها و ابنیه هایی با معماری خاص و شیوه ی زیست سنتی مردم مناطق بیابانی می تواند جزء جاذبه های این مناطق محسوب شود.

اکوسیستم آبی، از جنگل های حرا تا آب سنگ های مرجانی

اکوسیستم های آبی که خود متشکل از اکوسیستم های دریایی، ساحلی- دریایی، دریاچه ای، تالابی و رودخانه ای می باشد از مهم ترین اکوسیستم ها در جهان به حساب می آیند. کشور ایران با وجود اینکه در زمره ی کشور های کم آب جهان قرار دارد، دارای اشکال متفاوتی از این اکوسیستم هاست. بطوری که دریای مازندران (بزرگ ترین دریاچه ی جهان) با حدود 873 کیلومتر خط ساحلی در شمال کشور و خلیج فارس و دریای عمان در حدود 4644 کیلومتر (با احتساب جزایر)  خط ساحلی در جنوب کشور گواه این مدعاست. وجود 25 تالاب بین المللی ثبت شده در کنوانسیون رامسر(این کنوانسیون به پیشنهاد ایران شکل گرفت و در شهر رامسر به امضاء رسید) نشان دهنده ی این است که ایران دارای چنین اکوسیستم ارزشمندی می باشد.

پهنه های آبی مانند دریا ها، سواحل و دریاچه ها پرتقاضاترین زمینه های گردشگری بازار گردشگری محسوب می شوند. به طوری که یکی از شاخه های اصلی گردشگری که توسط سازمان جهانی گردشگری تعیین شده، گردشگری ساحلی می باشد که محور های مشترک زیادی با طبیعت گردی دارد. امروزه به تازگی شاخه ای از گردشگری به نام گردشگری دریایی نیز تعریف گردیده است. سواحل نیز هم به عنوان پس کرانه ی فعالیت های گردشگری دریایی و هم خود به سبب ظرفیت های گردشگری مستقل به یکی از کانون های توسعه فعالیت های تفرجی در تمام کشورهایی که به پهنه های آبی وسیع مرتبط هستند تبدیل شده است.

خلیج فارس ، دریای عمان و دریای مازندران دارای پتانسیل های بالفعلی در زمینه ی گردشگری ساحلی- دریایی است . بعلاوه تمام جزایر ایرانی خلیج فارس را می توان در ردیف گردشگاه های بالقوه ساحلی و دریایی کشور برشمرد . وجود جنگل های دریایی حرا از خلیج گواتر تا نایبند بوشهر (قسمت اعظم این جنگل ها میان جزیره قشم و سرزمین مادر است) و آب سنگ های مرجانی در منطقه ی خلیج فارس (قشم، کیش، لارک، هندورابی) از جاذبه های طبیعی بوم گردی بسیار ارزشمند محسوب می شوند.

کلکسیون کم نظیر گونه های گیاهی و جانوری

طبیعت و اقلیم های متنوع ایران در خود گیاهان و جانوران فراوانی را جای داده است که هم از نظر تعداد و هم از نظر تنوع در مقایسه با سایر نقاط جهان شگفت انگیز است.

گیاهان ایران به دلیل وسعت کشور و حاکم بودن شرایط اقلیمی و اکولوژیکی متفاوت در آن بسیار متنوع اند. وجود بیش از 8000 گونه ی گیاهی که در بین آن ها حدود 2000 گونه اندمیک ایران می باشند ، نشان می دهد با اینکه ایران دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک می باشد از چه غنای گیاهی بالایی برخوردار است. در میان این گونه ها برخی برای جلب گردشگران از اهمیت بیشتری برخوردارند مانند گل سوسن چلچراغ (گونه ای اندمیک و منحصربفرد در داماش گیلان)، لاله واژگون (در منطقه زاگرس)، دشت های شقایق، زنبق ها، درخت های کهنسال سرو (سرو 3000 ساله ی هرزویل در ماسوله و سرو4500 ساله ی ابرکوه در یزد)، گونه های بیابانی گز و تاغ و جنگل های دریایی حرا از آن جمله اند. شاید گونه های جانوری نسبت به گونه های گیاهی از جذابیت بیشتری نزد گردشگران برخوردار است. به طوری که دسته بندی های متفاوتی در فعالیت های بوم گردی را به خود اختصاص داده است. فعالیت هایی هم چون پرنده نگری، تماشای آبزیان ( دلفین ها، نهنگ ها، کوسه ها)، تورهای سافاری و ...

کشور ایران با داشتن حدود 545 گونه پرنده (به این دلیل که ایران در سه مسیر مهاجرت پرندگان واقع شده است دارای گونه هایی از اروپا، آفریقا و آسیا می باشد) که این تنوع بیش از تمامی گونه های پرندگان اروپا می باشد ،لذا ایران به عنوان بهشت پرندگان برای پرنده نگر ها در جهان به حساب می آید. زاغ بور به عنوان تنها پرنده ی اندمیک ایران که در کویر های ایران (پارک ملی کویر) زیست می کند، در این بین شاخص   می باشد. از سایر جاذبه های حیات وحش ایران که می تواند به عنوان هدف طبیعت گردان قرار گیرد می توان به گورخر ایرانی، گوزن زرد ایرانی، یوزپلنگ آسیایی (بندرت دیده

 می شود)، سنجاب ایرانی، دلفین بینی بطری، دلفین گوژپشت، پورپویز، لاکپشت های دریایی، کروکودیل پوزه کوتاه (گاندو) و انواع ماهیان وابسته به آبسنگ های مرجانی اشاره نمود. هم چنین 93 درصد ذخیره ماهیان خاویاری جهان در دریای خزر (سواحل جنوبی یعنی مناطق متعلق به ایران) قرار دارد که می تواند برای گردشگران خارجی بسیار جالب باشند( دومین گزارش ارزیابی راهبردی محیط زیست ، 1399 ) .

نسخه توسعه با طعم طبیعت

صنعت گردشگری که امروزه یکی از متنوع ترین و بزرگترین صنایع در جهان به شمار می آید دارای اثرات سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و زیست محیطی بر کشور ها می باشد . به طور مثال ایجاد صلح ، تبادلات فرهنگی ، کسب درامد ، اشتغال زایی در کنار پاک و سبز بودن این صنعت را می توان از ویژگی های آن بر شمرد.

در میان شاخه های مختلف صنعت گردشگری ، شاخه بوم گردی که بر پایه طبیعت می باشد و هدف آن حفاظت از محیط زیست و بهبود معیشت مردم محلی است از اهمیت بسزایی در توسعه پایدار برخوردار است . از آن جا که کشور ایران کشوری در حال توسعه می باشد و باید اصول توسعه پایدار را در برنامه توسعه خود مد نظر قراردهد ، از میان شاخه های صنعت گردشگری توسعه ی بوم گردی به دلیل این که کشور ایران از لحاظ غنای تنوع زیستی جز بیست کشور برتر جهان معرفی شده از یک سو و همچنین ملاحظات اجتماعی و فرهنگی از سوی دیگر و هم خوانی بوم گردی با توسعه پایدار به نظر می رسد بهتر است بر روی این شاخه از صنعت گردشگری متمرکز شود .