این روز‌ها کلماتی مثل «ارگانیک» و «محصولات سالم» از واژه‌های پرتکرار مکالمات روزمره ما شده‌اند، چون همه می‌دانند مصرف سموم علیه آفات و بیماری‌ها آن‌قدر بالا گرفته که کمتر محصولی را می‌توان عاری از آن‌ها دانست.
متاسفانه سال به سال مصرف سموم نیز رو به افزایش است و این خود باعث مقاومت آفات شده و نسل به نسل قوی‌تر می‌شوند حتی. آمار نشان می‌دهد ۵۰۰ نوع حشره آفت نسبت به یک یا چند سم آفت‌کش مقاومت نشان داده‌اند.
علاوه بر این مصرف سموم عوارض دیگری هم دارد. مثلا آلودگی محیط‌زیست به مواد شیمایی ماندگار، آلودگی آب و منابع غذایی دام‌ها، آلودگی آب‌های زیر زمینی، طغیان کردن جمعیت حشرات به دلیل نابود کردن دشمنان طبیعی شان و انتقال باقیمانده سموم به مصرف‌کننده نهایی که ما هستیم.
پرمصرف و کم‌مصرف‌های کشور
میزان مصرف سالانه سموم دفع آفات کشاورزی در ایران حدود ۲۴۰۰۰ تن است که از این میزان حشره‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها و علف‌کش‌ها به ترتیب از میزان بالای مصرف برخوردار است. استان گیلان دارای بالاترین میزان مصرف و استان سیستان و بلوچستان دارای کمترین میزان مصرف هستند.
اثرات مصرف مواد شیمیایی در محصولات کشاورزی
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی هر سال در کشور‌های در حال توسعه سه میلیون نفر در اثر آفت‌کش‌های شیمیایی مسموم می‌شوند. از این تعداد ۲۲ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند، ۵۳۷ هزار نفر دچار بیماری‌های مزمن می‌شوند و ۷۳ هزار نفر به بیماری‌های کشنده‌ای مثل سرطان مبتلا می‌شوند. بیماری‌های پوستی دومین رتبه بیماری‌های معمول مربوط به مشاغل مرتبط با سموم است.
همچنین دلیل طعم نامناسب بعضی میوه‌جات و سبزیجات باقی ماندن سموم و کود‌های شیمیایی در آنهاست. چون با افزایش مصرف این مواد شیمیایی، آنتی‌اکسیدان‌ها کاهش یافته و این محصولات بدون طعم شده و ارزش غذایی شان پایین می‌آید. تحقیقات نشان داده بین افزایش مصرف این مواد و ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان رابطه مستقیمی وجود دارد. حالا راه‌حل چیست؟ استفاده از روش‌های سازگار با محیط‌زیست.
روش‌های سازگار با محیط‌زیست
این روش‌ها را به دو دسته می‌توان تقسیم کرد:
مبارزه بیولوژیک: در این روش از حشراتی که به طور طبیعی در طبیعت وجود دارند برای کنترل آفات استفاده می‌شود. مثلا کفشدوزک‌ها به طور طبیعی شته‌ها را شکار می‌کنند. در سال‌های اخیر به دلیل مصرف بی‌رویه سموم این حشرات شکارگر طبیعی جمعیت‌شان رو به کاهش است؛ بنابراین با پرورش آن‌ها در محیط‌های تحقیقاتی و آزمایشگاهی و رها‌سازی‌شان در طبیعت می‌توان باعث کاهش مصرف سموم شد.
استفاده از نسل جدیدی از آفت‌کش‌ها به نام آفت‌کش‌های گیاهی: گیاهان به طور طبیعی دارای ترکیباتی هستند که می‌توانند به‌عنوان حشره‌کش طبیعی مورد استفاده قرار گیرند. کشور ما هم که دارای تنوع گیاهی زیادی است، خاستگاه بسیاری از این گیاهان آفت‌کش است. جالب است بدانید در بسیاری از کشور‌های دنیا به کشت این گیاهان و استخراج و مصرف مستقیم عصاره آن‌ها جهت مبارزه با آفات اقدام می‌کنند.
ویژگی آفت‌کش‌های گیاهی
۱- برای انسان و سایر موجودات زنده بی‌خطر هستند و محیط‌زیست را آلوده نمی‌کنند.
۲ - به صورت انتخابی عمل می‌کنند. یعنی فقط آفت را از بین می‌برند و کاری به دیگر حشرات مثل شکارگر‌های طبیعی که مفید هستند، ندارند.
۳- دوره کارنس ندارند. چون هنگام مصرف سموم شیمیایی، باید یک دوره زمانی کوتاه یا بلند بسته به نوع سم طی شود تا اثر بقایای سم در محصول کشاورزی از بین برود. ولی در آفت‌کش‌های گیاهی این محدودیت وجود ندارد.
۴ - از نظر اقتصادی مقرون به صرفه هستند.
نمونه‌هایی از آفت‌کش‌های ارگانیک خانگی و طرز تهیه آن‌ها
حشره‌کش فلفلی
در یک مخلوط‌کن دو عدد فلفل قرمز، یک پیاز بزرگ، یک بوته سیر و کمی آب بریزید تا یک مخلوط خمیری به دست آید. بعد یک گالن آب روی آن بریزید و بگذارید یک روز در این حالت باقی بماند. بعد از گذشت این مدت آن را از صافی عبور دهید. حشره‌کش به دست آمده قابل استفاده برای گل‌های رز، آزالیا و سبزیجات است. همچنین می‌توانید در همان حالت خمیری گلوله‌هایی را در خاک گلدان یا باغچه قرار دهید تا آفات را از بین ببرد.
حشره‌کش پرتقالی
یک پرتقال را پوست بکنید. دو فنجان آب جوش روی آن بریزید و بگذارید چند ساعت بماند. بعدآن را صاف کنید. به این محلول چند قطره صابون مایع اضافه کنید و برای دفع آفات استفاده کنید. این حشره‌کش برای اسپری در لانه مورچه هم مناسب است.
حشره‌کش ریواسی
نیم کیلو برگ ریواس را با چهار لیوان آب به مدت ۲۰ دقیقه بجوشانید. بعد از این‌که سرد شد از صافی بگذرانید و در یک ظرف شیشه‌ای بریزید. چند قطره صابون مایع یا مایع ظرفشویی به آن اضافه کنید و برای انواع حشرات استفاده کنید.
آفت‌کش‌های ارگانیک موجود در بازار
پالیزین
معروف‌ترین حشره‌کش گیاهی پالیزین یا بیوژل است که مخلوطی از صابون‌های غلیظ، روغن‌های گیاهی، عصاره اکالیپتوس و نعنا، صمغ‌های گیاهی و... است.
از آن برای مبارزه با آفاتی مثل شته، سفید بالک‌ها، مگس‌ها و کنه‌ها استفاده می‌شود و هم برای شست‌وشوی درختان موجود در پارک‌ها و فضای سبز.
این صابون می‌تواند چربی، دوده و گرد و غبار سطح برگ‌ها را از بین ببرد و تا دو هفته مؤثر است.
این حشره‌کش دوره ماندگاری بسیار کمی دارد و آلوده‌کننده محیط‌زیست نیست و پس از نابودی آفات هیچ اثر سمی روی گیاه سمپاشی شده باقی نمی‌گذارد.
این صابون یک ژل غلیظ خوشبو است که باید در آب گرم حل شود. حلالیت آن در آب سرد کند است.
مقدار مصرف آن را طبق دستور‌المعل درج شده روی آن رعایت کنید.
این آفت‌کش یک آفت‌کش تماسی است یعنی باید محلول ژل طوری روی آفت پاشیده شود که تمام بدن آن را پوشش دهد.
توصیه می‌شود محلول بیوژل با غلظت توصیه‌شده فنی، به مدت سه بار و با فاصله سه روز یک بار تکرار شود تا آفت به‌طور کامل کنترل شود.
اگر در مزرعه می‌خواهید پالیزین را مصرف کنید می‌توانید آن را همراه کود‌های شیمیایی استفاده کنید تا ضمن صرفه‌جویی در هزینه و زمان باعث افزایش کارایی در اثر پوشش کامل برگ باشد.
گارلیکول
این حشره‌کش حاوی عصاره سیر، روغن‌های گیاهی و سایر مواد غلظت‌دهنده است.
برای دفع آفاتی مثل کنه، مگس سفید، سن و... موثر است.
این حشره‌کش هم مثل پالیزین دوره کارنس بسیار کمی دارد و آلوده‌کننده محیط‌زیست نیست و پس از نابودی آفات هیچ اثر سمی روی گیاه سمپاشی‌شده باقی نمی‌گذارد.
شکل ظاهری آن یک مایع غلیظ سبز‌رنگ با بوی سیر است.
توصیه می‌شود این محلول سه نوبت و با فاصله زمانی سه چهار روز یک بار تکرار شود.
کالیبان
یک نوع قارچ‌کش است که برای از بین بردن سفیدک‌ها استفاده می‌شود.
پودر سبز‌رنگی است که به‌راحتی در آب حل می‌شود.
مواد تشکیل‌دهنده آن نمک‌های پتاسیم، گیاهان دارویی و ترکیبات معدنی است.
چون دارای ترکیبات قلیایی است موقع مصرف حتما از دستکش استفاده کنید.
به دلیل به کاربردن گیاهان دارویی در ساختف برای انسان و سایر موجودات زنده و محیط‌زیست بی‌خطر است.
برگرفته از نشریه آفت‌کش‌های بی‌خطر، ارگانیک و سازگار
با محیط‌زیست سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی
منبع: روزنامه جام جم
