وقتی صحبت از جاذبه‌های گردشگری کشور ایران می‌شود اماکن مختلفی مثل تخت جمشید، چهل ستون و... در ذهنمان تداعی می‌گردند. یکی از مشهورترین و زیباترین جاذبه‌های گردشگری و اماکن تاریخی ایران سی و سه پل یا همان پل الله وردی خان است که در شهر اصفهان قرار دارد. این پل با نام‌های دیگری اعم از پل جفا، پل چهل چشمه و یا پل سی و سه چشمه نیز شناخته می‌شود. در این مطلب تصمیم داریم به معماری سی و سه پل بپردازیم و حقایق جالبی را در رابطه با این مکان تاریخی مطرح کنیم.
بررسی سی و سه پل از نظر تاریخی
تاریخچه سی و سه پل به دوره صفویه باز می‌گردد، یعنی دقیقاً زمانی که شهر اصفهان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شده و در اوج قدرت خود قرار دارد. با اینکه ایده اولیه ساخت این بنا در سال ۱۰۰۸ مطرح گشت، اما سی و سه پل در سال ۱۰۱۱ هجری قمری زیر نظر الله وردی خان اوندیلادزه و با معماری فردی به نام استاد حسین بنا اصفهانی ساخته شد. استاد اصفهانی اولین کسی بود که ایده ساخت پلی عریض را برای معماری سی و سه پل بنا کرد. ساخت این بنا همزمان با پادشاهی و حکومت شاه عباس صفوی بود و از آن به عنوان محل برگزاری مراسم جشن آب پاشان و خاج شویان ارامنه اصفهان استفاده می‌شده است.
مراسم خاج شویان از جشن‌های مسیحی است که به مناسبت غسل تعمید حضرت مسیح بوده و پیروان او به درون آب‌های جاری می‌روند، در آن شنا می‌کنند و بر یکدیگر آب و گلاب می‌پاشند. این مراسم در دوره صفویان در روز بیست و چهارم دی ماه برگزار می‌شد و ارامنه در این روز می‌توانستند به میدانی که در ابتدای پل بود بیایند و کالا‌های خود را با اصفهانی‌ها به تبادل بگذارند، این در صورتی است که اجازه عبور از پل را نداشتند.
این بنا در نهایت در پانزدهم دی ماه سال ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۰ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
حقایق جالب در رابطه با معماری سی و سه پل
در رابطه با معماری سی و سه پل نظریه‌های بسیاری مطرح شده است که هر کدام به نوعی نشان‌دهنده وجود بنایی ویژه و برجسته هستند. یکی از این نظریه‌ها بازگوکننده ارتباط مستقیم سی و سه دهانه پل و تبار گرجی الله وردی خان است. از آنجایی که الفبای گرجی ۳۳ حرف دارد و الله وردی خان هم از تبار گرجی بوده، برخی معتقدند که سی و سه دهانه پل برگرفته از این عدد است. با این حال از آنجایی که سی و سه پل اصفهان در ابتدا دارای ۴۰ دهانه بوده، بسیاری از افراد این نظریه را مردود دانسته‌اند.
در رابطه با عدد ۳۳ در این مکان تاریخی نظریه‌های دیگری نیز مطرح شده‌اند، برای مثال بسیاری از کارشناسان معتقدند که عدد ۳۳ نشان‌دهنده آناهیتا یا همان الهه آب است و با توجه به این مسئله سی و سه پل را نمادی از آناهیتا می‌دانند.
همان‌طور که پیش از این نیز اشاره شد سی و سه پل در ابتدا دارای ۴۰ دهانه بود که بر اثر مرور زمان و با کشت درخت و انحراف آب تعدادی از آن‌ها متروک گشته است. اهمیت این مکان از ابتدا بسیار زیاد بود، تا جایی که در دنیای آرای عباسی چنین آمده است:
«حدود چهل چشمه بوده است که از هر چشمه آب بیرون می‌آید، پلى بسیار پهنادار و مرتفع و طویل، اساس آن با سنگ و آهک ریخته شده و با آجر و گچ بالا رفته و دو سمت پل غرفات و غلام گردش‌هاى بلند فوقانى بنا شده است و چشمه هاى پایینی زیاد با پهنا و ارتفاع و طول آن ۳۵۰ قدم و پهنای بیست قدم و شش معبر بدین حال است».
یکی از کاربرد‌های سی و سه پل اتصال خیابان چهار باغ بالا و باغ هزار جریب و عباس آباد است که به همین دلیل نیز مجدداً بر اهمیت آن افزوده می‌گردد.
نکته جالب و قابل ذکر در رابطه با معماری سی و سه پل آن است که بسیاری از کارشناسان زمین‌شناسی و میراث فرهنگی معتقدند مصالح و پایه سی و سه پل به شکلی طراحی شده است که تنها در رطوبت استحکام بالایی از خود نشان می‌دهد، این یعنی در صورت خشکی این محدوده در دراز مدت، امکان بروز خطرات احتمالی در آن بسیار افزایش می‌یابد.
سی و سه پل در نظر افراد معروف
افراد مشهور زیادی در طول تاریخ به توصیف و شرح سی و سه پل پرداخته‌اند، برای مثال پرسی سایکس در سفرنامه خود به توصیف سی و سه پل پرداخته و آن را یکی از پل‌های درجه اول جهان نامیده است. علاوه بر این شاردن این پل تاریخی را شاهکار معماری دانسته و دن گارسیا نیز آن را از بهترین آثار معماری ایران نامیده است، اما یکی از بهترین توصیفات در رابطه با سی و سه پل که توسط جهانگردی به نام پیترو دلاواله صورت گرفته اینگونه است:
«روی این رودخانه پلی وجود دارد که تماماْ از آجر ساخته شده و عرض آن از تمام پل‌های رم بیشتر است و طول آن حداقل سه الی چهار برابر آن پل‌ها است. معماری این پل به طرز عجیبی انجام گرفته و دو طرف آن طاق‌نما‌هایی وجود دارد که مردم از زیر و بالای آن عبور می‌کنند».
اسکندر بیک در عالم آرا در رابطه با وقایع سال ۱۰۱۱ که سال ساخت سی و سه پل است اینگونه نوشته که:
«در انتهاى خیابان باغى بزرگ و وسیع، پست و بلند، نه طبقه جهت خاص پادشاهى طرح انداخته به باغ عباس آباد موسوم گردانیدند و پل عالى مشتمل بر چهل چشمه به طرز خاص، میان گشاده که در هنگام طغیان آب در کل، یک چشمه به نظر در مىآید، قرار دادند که بر زاینده رود بسته شده هر دو خیابان به یکدیگر اتصال یابد».
منبع : برترینها
