گفت‌وگو: مریم محقق‌فداه
بانوانی که سابقه حضور در جبهه حق علیه باطل در دوران دفاع مقدس را داشته‌اند کم نیستند اما شاید فاطمه آجرلو از این نظر استثنا باشد که جزو نخستین زنانی است که در تاریخ انقلاب برای تصدی منصب وزارت معرفی شده است و سابقه دو دوره نمایندگی مردم کرج در مجلس شورای اسلامی را دارد.
در گفت‌و‌گویی با وی، به بررسی موانع و پتانسیل‌های پیش روی زنان ایرانی برای حضور در جامعه و بروز توانایی‌های خود پرداختیم.
این گفت‌وگو در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
خانم آجرلو با توجه به اینکه شما سابقه عضویت در مجلس شورای اسلامی را دارید و در سطح کلان سیاست‌گذاری کشور بوده‌اید نگاهتان به «زن» چگونه است؟
زنان که شاید نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند ظرفیت بالای تاثیرگذاری در جامعه را دارا هستند؛ چرا که هر مردی از یک مادر متولد شده و در دامان او بزرگ می‌شود و به بالندگی و رشد و تعالی می‌رسد، همان مرد در ادامه مسیر زندگی خود برای کامل شدن با بانویی ازدواج می‌کند و تشکیل خانواده می‌دهد، خانواده‌ای که منشأ آرامش، درخشش و حضور موفق یک مرد در جامعه است.
بنابراین می‌توان وجود یک جامعه سالم را در گرو سلامت و آسایش خاطر جامعه زنان دانست که تأثیر بسیار مهمی در تربیت و نهادینه‌سازی مسائل دارد.
با توجه به تاکید شما بر ظرفیت بالای تاثیرگذاری بانوان ایرانی، پذیرش این اثرگذاری نیازمند خودباوری است. آن‌ها این برنامه خودباوری را چگونه کسب کنند؟
اگر زن خود را باور کرده و به توانایی‌هایی که دارد اعتقاد یابد و در کنار آن به سلامت زندگی کند، می‌تواند خانواده‌ای زیبا، سلامت و کم‌آسیب را به نتیجه و ثمر برساند که این رویکردها در ادامه به کاهش آسیب‌های متعدد در جامعه منجر شود.
یعنی اگر زنان جامعه آگاهی‌های مطلوب را در جامعه کسب کنند، بهتر، راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌توانند مانع از بروز برخی از آسیب‌های اجتماعی شوند که متاسفانه در جامعه وجود دارد.
پس از پیروزی انقلاب این فرصت برای زنان بیشتر شده و آن‌ها می‌توانند در سرنوشت جامعه تاثیرگذار باشند؛ حضرت امام (ره) در دوران آغازین انقلاب اسلامی، نقش زنان و حضور آن‌ها را به این قشر ارزشمند جامعه نشان دادند حتی در اوج تظاهرات در زمان آغازین انقلاب و با وجود برخورد خشن نیروهایی نظامی، امام راحل از زنان درخواست می‌کردند که در خیابان‌ها و برای تعیین سرنوشت خود حضور داشته باشند.
کسب دانش و قدرت علمی از دیگر دستاوردهای زنان ایرانی در دوران پس از انقلاب بوده است و آن‌ها در عرصه‌های حساس و سرنوشت‌سازی همچون دفاع مقدس حضور داشتند و با صبوری در کنار پدران، همسران و یا فرزندان خود در آن دوران ایستادگی می‌کردند و به آن‌ها روحیه می‌دادند که این امر نیز یکی از رمزهای پیروزی دفاع مقدس قلمداد می‌شود.
زنان ایرانی هم‌چنین در عرصه تولید، خودکفایی و کارآفرینی هم خوش درخشیده‌اند و نشان داده‌اند که بسیار پرتوان هستند و حرف‌های زیادی در عرصه‌های مختلفی همچون پژوهش، تحقیقات و یا فناوری‌های نوین برای گفتن دارند و در کنار آن در حوزه اجرا نیز می‌توانند بسیار پرتوان ظاهر شوند.
با همه پیشرفت‌ها، برخی معتقدند موانعی هم برای حضور مؤثر زنان وجود دارد.
یعنی هنوز موانع جنسیتی برای حضور در عرصه‌های مدیریتی و سیاست‌گذاری به‌طور کامل برطرف نشده است.
این افراد عدم حضور پررنگ زنان در کابینه دولت یا سمت‌های مدیریتی را شاهد مدعای خود می‌آورند.
نظر شما در این رابطه چیست؟
متاسفانه به‌دلیل آنکه هنوز تفاوت جنسیتی در کشور ما حاکم است، فرصت کافی برای ظهور توانمندی‌های بانوان به آن‌ها داده نشده و مانند گذشته موانع زیادی بر سر راه نمایش توانمندی‌های بانوان ایرانی در عرصه‌های حساس، تاثیرگذار و پست‌های کلیدی وجود دارد و گاهی با دید جنسیتی به این مسائل نگاه می‌شود؛ در حالی که مقام معظم رهبری نیز بارها در سخنان خود تاکید کرده‌اند که باید از حضور زنان در جامعه و استفاده از توانمندی‌های بانوان برای تعالی جامعه بهره‌برداری کرد.
از طرف دیگر در جامعه‌ای که قرار است به تعالی برسد باید از تمامی ظرفیت‌های موجود در آن جامعه بهره‌برداری کرد، به‌عنوان نمونه ظرفیت بالایی از ورودی‌های دانشگاه‌های کشورمان را زنان تشکیل می‌دهند و این یک افتخار و سربلندی است چون نشان می‌دهد که بانوان ایرانی به دنبال سربلندی و کسب علم و اقتدار هستند اما در ادامه باید از این توانمندی‌ها استفاده کرد نه اینکه پست‌های کلیدی را به دیگرانی سپرد که از دانش کافی آن بانوی عالم برخوردار نیستند.
خانم آجرلو چرا هنوز با گذشت چهل سال از انقلاب شکوهمند اسلامی و مطالعه تجربیات بسیاری از کشورهای دیگر که در این زمینه موفقیت‌های بسیاری نیز کسب کرده‌اند، باز هم این دیدگاه جنسیتی وجود دارد؟
ببینید زمانی که توانایی‌های زنان مورد غفلت واقع شود به مرور زمان این قشر از جامعه دچار افت در بالندگی می‌شوند به همین دلیل باید این موضوع آسیب‌شناسی شود که چرا عده‌ای نمی‌خواهند توانمندی‌های زنان در جامعه بروز یابد. در جاهایی که نگاه تبعیضی و جنسیتی نبوده و زنان عهده‌دار مسئولیت شدند با سلامت و موفق کار کرده‌اند و آزمون و خطا در حوزه کاری آن‌ها خیلی کمتر از بخش‌هایی بوده که مردان کار می‌کنند اما در مقابل زمانی که فرصت‌های کار و خدمتگزاری و بالندگی در اختیار زنان قرار داده نمی‌شود، به افت و عدم پویایی بانوان می‌رسیم.
به‌نظر شما در چنین شرایطی که مسئولیت‌ها به‌طور عادلانه بین جنس مرد و زن تقسیم نشده است، چگونه می‌توان به عدالت در سپردن مسئولیت به زنان دست یافت؟
در خصوص فراهم کردن زمینه‌ای وسیع‌تر برای درخشش بانوان در جامعه طالب یک دیدگاه عدالت‌محوری هستیم که نگاه اسلام نیز همین است، به‌گونه‌ای که یک بانوی متخصص، فرصتی برابر با یک مرد متخصص برای ظهور و نمایش توانمندی‌های خود داشته باشد و اگر این دیدگاه وجود داشته باشد انگیزه‌ها در جامعه به مرور تقویت می‌شود.
همان‌طور که اشاره شد در حال حاضر حجم زیادی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را بانوان تشکیل می‌دهند که خود این امر، یک پدیده خوب و فرصت مطلوب است و باید جایگاه ویژه‌ای برای نمایش توانمندی‌های آن‌ها و خودباوری علمی داشته باشند.
فکر میکنید اصلاح در قوانین کشور تا چه حد می‌تواند راهگشا باشد تا از بانوان برای بروز توانمندی‌های خود حمایت قانونی شود؟
در دوره‌های هفتم و هشتم مجلس شورای اسلامی و زمانی که در این عرصه حضور داشتم به هنگام برگزاری جلسات بین‌المللی با پرسش‌هایی مواجهه بودیم از جمله اینکه چرا بی‌عدالتی جنسیتی در ایران وجود دارد، در حالی که چنین نبود و نیازمند اصلاح قانون بودیم به‌همین دلیل این موضوع در آن زمان در مجلس مطرح شد و چالش‌های مرتبط به آن مطرح و برای حل آن برنامه‌ریزی شد و پیرو آن اصلاح شد که خانم‌هایی که همسری غیر‌ایرانی دارند می‌توانند برای فرزندان خود شناسنامه ایرانی دریافت کنند.
در رابطه با قانون ارث نیز اصلاحاتی انجام شده و پیرو آن اقداماتی انجام شده تا خانم‌های متأهل بعد از فوت همسرشان برای گذران اقتصادی زندگی دچار مشکل نشوند، از طرفی برای افزایش دوران مرخصی پس از زایمان بانوان شاغل نیز تمهیدات مهمی اندیشیده شد تا در راستای استحکام بنیان خانواده قدم مهمی برداشته شود.
در خصوص اصلاح قانون دیه نیز اقداماتی دنبال شد، به‌گونه‌ای که اگر جنس مونثی توسط مردی به قتل برسد برای انجام قصاص قاتل، دولت صندوقی را تعبیه کرده تا برای پرداخت نصف دیه مردی که قتل را انجام داده کمک کند چون خانواده مقتول باید کل دیه مردی که قتل را انجام داده است پرداخت کند تا قصاص آن انجام شود و این اصلاحات در قانون دیه محقق شد.
قانون دیگر مرتبط با بانوانی است که طلاق گرفته‌اند و از سویی پدرشان که بیمه بوده فوت کرده است در این صورت آن بانوی مطلقه می‌تواند از حق بیمه پدر خود استفاده کرده و حتی فرزندان خود را نیز تحت پوشش بیمه قرار دهد و این قانون خیلی از بانوان را از شرایط سخت اقتصادی که داشتند نجات داد و این موارد در واقع حمایت از حقوق زنان است.
یک موضوعی که در مورد حضور زنان در سیاست یا احقاق حقوق آن‌ها مانند شمشیر دو لبه عمل می‌کند استفاده ابزاری از زنان است.
برای پیشگیری از این سوء استفاده‌ها چه باید کرد؟
حوزه مرتبط با فعالیت زنان گاهی دستخوش بازی‌های سیاسی شده و برخی به‌عنوان دفاع از حقوق زنان اهداف سیاسی خود را پیش می‌برند و موج‌سواری می‌کنند.
مردان و زنان در جامعه باید بر اساس ساختار خود دیده شوند و با نوع سختی‌هایی که در زندگی دارند سنجیده شوند به‌همین دلیل مطرح کردن مواردی از جمله تساوی حقوق زن و مرد صحیح نیست بلکه مسئله مهم رسیدن به عدالت در این رابطه است.
خیلی از کاندیداهای ریاست جمهوری به هنگام حضور در این عرصه شعارهای انتخاباتی در حوزه زنان و حمایت از آن‌ها سر می‌دهند اما زمانی که در جایگاه و پست خود حضور پیدا می‌کنند این وعده‌ها و عهدهایی که با قشر فرهیخته جامعه بسته‌اند را فراموش می‌کنند و این قبیل شعار سردادن‌ها تنها مختص کاندیدهای این پست نیست.
اما به نظر نمی‌رسد نگاه اسلام به حضور زنان در جامعه این‌گونه باشد یعنی قائل به عدم حضور زنان باشد. موافقید؟
اگر بخواهیم در حوزه مرتبط بانوان واقع‌نگر باشیم در ابتدا نیازمند انجام یک پژوهش عمیق هستیم به‌عنوان نمونه با نگاه به اسلام می‌بینیم که زنان شاخص صدر اسلام حضور همه‌جانبه و فعال در جامعه داشته‌اند از جمله این بانوان مطرح، حضرت خدیجه (س) است که تاجری موفق بوده‌اند و تمامی سرمایه خود را در راستای تعالی اسلام در اختیار پیامبر اکرم (ص) قراردادند یا حضرت زهرا (س) و زینب (س) دیگر بانوان ارزشمند اسلامی نیز در راستای دفاع از ولایت گام‌های مؤثری برداشته‌اند.
نگاه اسلام به زنان بسیار وسیع است اما زنان جامعه این نگاه را به‌خوبی نمی‌شناسند و این موضوعی است که موجب ضعف ما شده است، به‌عنوان نمونه مهریه را اسلام برای زنان فراهم کرده است و در هیچ جای دیگر چنین قدرت و مالکیتی به زنان داده نشده است.
پدیده‌ای که این روزها بیشتر در مورد آن می‌شنویم کودک همسری و خلأهای قانونی در مورد برخورد با آن است برای حل آن و حمایت از کودکان چه باید کرد؟
این مبحث باید از چند جنبه بررسی شود نخست اینکه ازنظر قومیتی باید بررسی شود چون در بسیاری از اقوام ازدواج در سنین پایین یک نرم و هنجار است به‌عنوان نمونه یک دختر 11 ساله با پسر 15 ساله ازدواج می‌کند که با این موضوعات باید مقابله شود.
گام بعدی توجه به ساختار کودکان و بررسی میزان پختگی آن‌ها است به‌گونه‌ای که باید بررسی شود آیا یک دختربچه می‌داند پدیده ازدواج چیست، آیا آگاه است که می‌خواهد عهده‌دار چه مسئولیتی باشد؟ و یا چه تعریفی از شریک زندگی که قرار است به‌عنوان همسر وی انتخاب شود دارد.
در گام سوم باید قانون ورود کند و سلامت روانی زوجین را بررسی کند. قانون‌گذاران باید با نگاه تخصصی به این موضوع نگاه کنند و اگر خلأهایی وجود دارد هرچه زودتر آن را پوشش داده و به‌صورت قانونی تصویب کنند و اجازه ندهند که ازدواج دختران و پسران زیر 15 سال را داشته باشیم و از طرفی اختلاف سنی زیاد میان همسران نیز وجود نداشته باشد.
