زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

رشد روزافزون جمعیت شهری و به تبع آن افزایش دخالت‌های بشر در محیط زیست و به مخاطره انداختن آن، انسان را وامی‌دارد تا نسبت به حفظ آن و اقداماتی در زمینه بازگشت مواد انجام دهد که امروزه نظر بسیاری از کارشناسان و مدیران شهری را به خود معطوف کرده است.
در این مقاله به بررسی راهکارهای انجام شده در خصوص طرح تفکیک از مبدا و مشکلات و تنگناهای پیش روی مدیریت پسماندها پرداخته می‌شود. در حال حاضر در شهر مشهد به‌صورت میانگین حدود 1600 تن زباله در روز تولید می‌گردد که نیاز به توجه خاص در امر تفکیک از مبدا، مشارکت شهروندان و اتخاذ راهکار مناسب مدیریتی می‌باشد. سازمان بازیافت و تبدیل مواد در زمینه‌های ساختار مدیریتی، مشارکت و آموزش شهروندان، مشارکت بخش خصوصی، هماهنگی بین بخشی، احداث کارخانجات بازیافت، اشتغال‌زایی و سایر طرح‌های مرتبط، اقدامات مؤثری انجام داده است که از این رهگذر با مشکلات متعدد برخورد داشته و راه طولانی را برای موفقیت کامل طرح دارد که پیشنهادهایی نیز از این تجربه ارائه شده است.
امروزه دفع مواد زائد جامد در شهرهای بزرگ به معضلی با پیامدهای روزافزون تبدیل شده است. گذشته از هزینه بسیار بالایی که جمع‌آوری، حمل و نقل و دفع مواد زائد شهری به کشور تحمیل می‌کند، مخاطرات زیست‌محیطی آن نیز بس جدی است. نگرانی‌های حاصل از ادامه این وضعیت باید همه اقشار جامعه و به‌ویژه مدیران شهرداری را به تفکر و عمل به منظور مقابله با این مخاطرات وادارد.
در این چالش پیش رو، استفاده از تجربه سایر کشورها و یا مدل‌های اجرایی موفق در شهرهای مختلف کشورمان لازم و ضروری به نظر می‌رسد.
اصل 50 قانون اساسي مي‌گويد: «در جمهوری اسلامی حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن كه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است».
«محيط زيست» وقتي محيط «زيست» است که آدمی در آن زندگی کند، از مواهب آن بهره‌مند شود و به آسايش دست یابد. البته برای همین بهره‌مندی هم که شده در محافظت از آن بکوشد. اینکه چگونه می‌توان از آن حفاظت کرد، از آن پرسش‌های سخت است که هر محیطی شیوه حفاظتی خاص خود را می‌طلبد.
با توجه به قانون مدیریت پسماندها، مدیران شهری می‌بایست روش‌هایی را بکار گیرند تا عناصر موظف در مدیریت مواد زائد به نتیجه رسیده و باعث جلوگیری از دفع غیراصولی و بازگشت سرمایه به اقتصاد ملی، کمک به حفظ محیط زیست، کمک به اقتصاد جامعه، ایجاد اشتغال، مشارکت شهروندان و بخش خصوصی گردد. تولید روزانه حدود 1600 تن و در ایام حضور زائران بارگاه ملکوتی امام رضا(ع)، 2000 تن زباله در شهر مقدس مشهد نیاز به برنامه زمان‌بندی منسجم در امر مدیریت پسماندها داشته که سازمان بازیافت و تبدیل مواد شهرداری مشهد در سال‌های اخیر اقدامات موثری در این زمینه داشته و نیازمند استمرار فعالیت‌ها و بهره گیری از روش‌های جدید می‌باشد. لذا در این مجال به اقدامات انجام شده در شهر مشهد در زمینه تفکیک زباله از مبدا و مشکلات طرح‌ها و پیشنهادهایی در این خصوص خواهیم پرداخت.
اقدامات سازمان بازیافت و تبدیل مواد در شهر مشهد
این سازمان اقدامات خود را بر مبنای مولفه‌های سیستم مدیریت مواد زائد بنا نهاده است:
1- کاهش از مبدا
2- تولید مواد زائد
3- تفکیک و نگهداری زباله
4- جمع‌آوری و حمل و نقل
5- بازیافت
6-‌ دفن
7- مراقبت‌های پس از دفن
بدیهی است که مدیریت زباله‌های شهری دارای ماهیتی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و سازمانی است و رفتار مدیریتی در این سیستم و نیز رفتار شهروندان به‌طور متقابل در این سیستم تأثیرگذار خواهند بود. بر این اساس در مقوله تفکیک زباله از مبدأ در نمونه شهر مشهد به آیتم‌های زیر پرداخته شده و تاثیر این آیتم‌ها بر رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده مورد بررسی قرار گرفته است.
1- تشکیل ستاد اجرايی تفکیک از مبدا و گسترش طرح
2- آموزش مشارکت شهروندان
3-‌ مبادله کاغذهای باطله با بن کتاب
4-‌ همکاری بین بخشی
5-‌ استفاده از بخش خصوصی
6-‌ احداث کارخانجات مرتبط با پسماندها
7-‌ ساماندهی دوره‌گردها
8-‌ ایجاد ایستگاه مبادله پسماندهای خشک بصورت مستقیم.
9-‌ بودجه و اشتغالزایی
10- ساماندهی پرسنل و افزایش نظارت
11-آنالیز فیزیکی پسماندهای خشک و برنامه‌ریزی مجزا برای آن
12-‌تشکیل ستاد اجرائی تفکیک از مبدا و گسترش طرح
این سازمان در راستای بهبود توسعه ساختار سازمان و تشکیلاتی سیستم و امور پرسنلی در این بخش اقدام به تشکیل ستاد اجرايی تفکیک از مبدا نمود و پس از بررسی و مطالعات اولیه، محدوده‌ای را با 1300 خانوار شناسایی و به صورت پایلوت طرح تفکیک از مبدا را آغاز نمود و در کنار این فعالیت، اقدامات مؤثر دیگری که در ذیل توضیح داده خواهد شد، انجام داد. سپس با مطالعه نتایج به دست آمده، شروع به گسترش طرح به صورت هر 14 روز یکبار در هر محله و با ادامه آن به هفته‌ای یکبار اقدام نمود که در حال حاضر اکثر محدوده شهری و قریب به «000/400» خانوار تحت پوشش طرح قرار گرفته است.

سال    تعداد خانوار تحت پوشش    میزان پسماندهای خشک جمع‌آوری شده
77    534/41    159/133
78    413/90    483/811
79    126/160    694/990/3
80    375/239    422/042/5
81    174/305    031/288/5
82    157/342    256/479/5
83    157/342    309/225/7
84    163/357    000/170/9
85    000/406    982/193/10


لازم به ذکر است در ازای پسماندهای خشک تحویلی توسط شهروندان، پلاستیک مخصوص زباله تر و خشک، نمک تصفیه‌شده، کود گرانوله و کارت‌های امتیاز و قرعه‌کشی داده می‌شود که کارت‌های قرعه‌کشی بصورت دور‌ه‌ای و هر سه ماه یکبار در یک همایش 5 تا 6 هزار نفری قرعه‌کشی شده و جوایز نفیسی به شهروندان اهدا می‌گردد و همچنین به‌صورت ماهانه در بین آنها قرعه کشی و حداقل به 50 نفر هدایایی داده می‌شود.

آموزش و مشارکت شهروندان
همزمان با شروع جمع‌آوری پسماندهای قابل بازیافت از مبدا، اقدام به آموزش‌رسانی به شهروندان به شرح ذیل گردید:
1-‌ ‌استفاده از رسانه‌های گروهی محلی (رادیو و تلویزیون)
2-‌ آموزش چهره به چهره با استفاده از نیروهای آموزش‌دیده در طول مدت فعالیت‌ها که حدود 180 هزار خانوار در سال 84 آموزش داده شده و نظرسنجی نیز از نحوه انجام کار و رضایت‌مندی شهروندان و پیشنهادات آنها صورت پذیرفت.
3-‌ استفاده از برچسب‌های اطلاع‌رسانی بر روی آیفون یا درب منازل، جهت در جریان قرارگرفتن شهروندان از روز و زمان جمع‌آوری.
4-‌ استفاده از جراید محلی، جهت اطلاع‌رسانی خصوصاً هفته‌نامه شهرآرا که با تیراژ 300 هزار به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌گیرد.
5-‌ تهیه بروشور و کاتالوگ تبلیغاتی و برگزاری مسابقات نقاشی.
6- شعارنویسی برروی خودروهای طرح تفکیک و صندوق‌های منصوب در حاشیه معابر سطح شهر
7- برگزاری جشن‌های دوره‌ای بازیافت و شرکت شهروندان فعال در طرح و انجام قرعه‌کشی
8-‌ آموزشی چهره به چهره در ابتدای تحت پوشش قراردادن محدوده‌های شهری و توزیع بروشور با مشخص بودن روز جمع‌آوری
9-‌ راه‌اندازی اتوبوس بازیافت و مراجعه آن به مجتمع‌های آپارتمانی، مهدکودک‌ها و پارک‌ها
10-‌ برگزاری ایستگاه زائر در مبادی ورودی و خروجی شهر و توزیع بروشور و برگزاری مسابقه نقاشی
اقدامات انجام‌گرفته سازمان به‌دلیل حساسیت موضوع و مرکزیت مشارکت شهروندان در امر تفکیک از مبدا می‌باشد.
مشارکت شهروندان و تعهدی که از این رهگذر حاصل می‌شود و رشد عضویت شهری، موضوع‌های اصلی هستند. نقطه‌نظرات و پیشنهادهای شهروندان در روند امور تاثیر بسزایی دارد. ضمن اینکه تعهد شهروندان به یک سازمان، بستگی به میزان رضایت و اعتماد آنها دارد.
تصمیم‌هایی که به‌وسیله مقامات گرفته می‌شود می‌بایست منطبق برخواست شهروندان بوده و خدمات مورد نیاز آنها فراهم گردد. اخذ نقطه نظرات مردم در خصوص پیشنهادهای عملی شرط تحقق‌پذیری آن است و جلب حمایت عمومی در هنگام تهیه و بررسی برنامه، اجرای آن را تضمین می‌کند.
لذا در مدیریت پسماندها گوش فرادادن به مردم و عمل به آن در روند تهیه و بررسی برنامه‌ها اندک بهایی است که مسؤولین محلی به منظور تضمین اجرای برنامه‌های توسعه شهری می‌پردازند و تهیه طرح جهت توسعه، می‌بایست براساس امکانات واقعی جامعه بوده تا میزان تحقق‌پذیری آن را افزایش دهد.
ضمن اینکه زمانی شهروندان نقش فعالی در اجرای برنامه‌ها خواهند داشت که آموزش و اطلاع‌رسانی صحیح انجام و قدرت درک و فهم مردم از آن موضوع ارتقاء یافته باشد.
در شهر مقدس مشهد با انجام فعالیت‌های متناسب با تفکیک از مبدا، اقبال عمومی از اجرای برنامه‌ها بیشتر شده و خود در گسترش طرح پیش‌قدم می‌باشند و بالطبع این گونه همکاری‌ها، باعث توسعه و رشد شخصیت و احساس مسئولیت شهروندان شده و کارآیی را بالا می‌برد.
در این راستا علاوه بر مراجعه حضوری مربیان به درب منازل، حدود 5000 نفر رابطین محلات در نظر گرفته شده است تا به صورت ماهانه فرم‌های مرتبط با نحوه عملکرد سازمان در زمینه تفکیک از مبدا را گزارش نمایند و همچنین شهروندان از طریق تلفن‌های ثبت شده بر روی خودروهای طرح تفکیک از مبدا و کارت‌های امتیاز ارائه شده به شهروندان در قبال تحویل ضایعات خشک بصورت روزانه، پیشنهادات و انتقادات خود را اعلام و در همان روز یا روز بعد، از طریق ستاد اجرايی تفکیک از مبدا به آنها رسیدگی می‌شود.
در جهت افزایش مشارکت و رضایت‌مندی شهروندان، خودروهای ویژه‌ای در نظر گرفته شده است تا در صورت عدم حضور شهروند در هنگام مراجعه، طبق برنامه سرویس‌دهی صورت پذیرد.

مبادله کاغذهای باطله با بن کتاب
با توجه به اینکه قسمت اعظم از پسماندهای قابل بازیافت را کاغذ و مقوا تشکیل می‌دهد (حدود 41/14%) اين سازمان برنامه‌های متعددی را در این خصوص داشته است که یکی از آنها مبادله کاغذهای باطله شهروندان با بن کتاب می‌باشد.
این امر توسط بخش خصوصی که متصدیان دکه‌های مطبوعات و کتابفروشی‌ها هستند صورت می‌پذیرد (86 ایستگاه). در این طرح در ازای هر کیلو کاغذ باطله به شهروندان 300 ریال بن کتاب و لوازم‌التحریر داده می‌شود. و به متصدیان، معادل 5 درصد هزینه بن‌های توزیع‌شده به‌عنوان حق‌الزحمه پرداخت می‌گردد.

همکاری بین‌بخشی
برنامه‌های توسعه شهری باید براساس کلیه امکانات موجود شهر و استفاده از قوانین تهیه شود و عمل به این موضوع نشانه واقع‌گرایی تهیه‌کنندگان برنامه می‌باشد. گرچه ممکن است مقاومت‌هایی از سوی مسئولین سایر ارگان‌ها در سایه نبود مدیریت واحد شهری و یا عدم اطلاع و اهمیت دادن به برنامه‌ها یا دیدگاه منفی نسبت به آن در حوزه فعالیت وجود داشته باشد اما با اتخاذ راهکار مناسب امکان مشارکت وجود خواهد داشت.
سازمان بازیافت و تبدیل مواد شهرداری مشهد در طی سال‌های فعالیت نسبت به برگزاری جلسات متعدد و توجیه مسؤولین به شرح ذیل اقداماتی انجام داده است:
الف. همکاری با ادارات آموزش و پرورش
از ابتدای سال 1383 در 50 آموزشگاه از نواحی هفت‌گانه آموزش و پرورش، طرح مشارکت دانش آموزان شروع و در حال حاضر به 251 آموزشگاه افزایش یافته است. در زمینه اجرای طرح نيز تعدادی از مربیان دوره‌های آموزشی را گذرانده‌اند و طبق برنامه به مدارس مراجعه و نسبت به آموزش دانش‌آموزان اقدام و پس از طی چند جلسه، دانش‌آموزان پسماندهای خشک را تحویل داده و در ازای آن جوایزی داده می‌شود و امر جمع‌آوری ضایعات روزانه از 42 مدرسه صورت می‌پذیرد.
اهداف این طرح
1-‌ آموزش و شناخت دانش‌آموزان با مواد زائد قابل بازیافت
2-‌ مشارکت دانش‌آموزان در امر حفاظت از محیط زیست و حفظ سرمایه‌های ملی
3-‌ فراگیری دانش‌آموزان از طرح تفکیک از مبدا و انتقال آن به خانواده و سایرین
4-‌ تشویق دانش‌آموزان با اهداء جوایز در قبال این همکاری
ب) همکاری با ادارات و شرکت‌ها
در این زمینه طی تبلیغات و مکاتبات و هماهنگی بین بخشی انجام‌شده، ظروفی مخصوص از جنس کارتن پلاست جهت جمع‌آوری کاغذهای باطله ادارات تهیه گردیده که تاکنون حدود 20000 عدد از این ظروف در بین 400 اداره و شرکت‌های خصوصی توزیع گردیده است.
همچنین تعدادی از شرکت‌ها نسبت به ایجاد جایگاه مخصوص در این زمینه نموده‌اند و این ظروف به صورت هفته‌ای یکبار توسط پیمانکار جمع‌آوری می‌گردد و بابت هر کیلو کاغذ جمع‌آوری شده، مبلغ 300 ریال به آنها بن کتاب تحویل می‌گردد.
ضمن اینکه در سال 1384 بابت هزینه جمع‌آوری هر کیلوگرم کاغذ باطله ادارات 300 ریال به پیمانکار پرداخت می‌گردید که با گسترش طرح در سال 1385 این رقم به 245 ریال کاهش یافته است و میزان کاغذ باطله جمع‌آوری شده از این بخش به بیش از 400 تن در سال رسیده است.

5- استفاده از بخش خصوصی
یکی از مسائل مهم در مدیریت مواد زائد جامد، مشارکت دادن بخش خصوصی و کاهش تصدی‌گری سازمان می‌باشد.
با توجه به نوع فعالیت و عدم شناخت و تجربه و تخصص بخش خصوصی از آن و ترس از سرمایه‌گذاری و یا ترس از عدم برآورده شدن نیازهای مالی و همچنین نبود مقررات شفاف، عمده مشکلات پیش روی مشارکت بخش خصوصی در طرح‌های تفکیک از مبدا می‌باشد. سازمان بازیافت و تبدیل مواد شهرداری مشهد پس از اجرا و گسترش طرح توسط پرسنل و امکانات خود، اقدام به اطلاع‌رسانی مناسب در بین فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط با محیط زیست نسبت به واگذاری اجرای امور به آنها نموده است. گرچه در ابتدا مشکلاتی پیش روی آنها قرار داشت و آن به‌علت عدم تجربه کافی بود. علیهذا از این گذر تعدادی از افراد حقیقی با طرح آشنا شده و اقدام به عقد قرارداد با سازمان نمودند و این طرح در ابتدا برای سازمان درآمدی نداشته و سعی در همکاری با پیمانکار در اجرای برنامه بود. به مرور زمان با استقبال بیش از حد بخش خصوصی مواجه و هر محدوده با رقم قابل توجهی به‌عنوان حق‌الامتیاز به پیمانکاران به‌مدت 3 سال واگذار می‌گردد.
لازم به ذكر است در حال حاضر تعداد «23 محدوده» از شهر با حدو د«259142 خانوار» به پيمانكار واگذار و آنها نسبت به تهیه 30 دستگاه ماشین‌آلات مکانیزه با آرم و شعارنویسی و اتاق‌های متحدالشکل اقدام و فعالیت می‌نمایند.
عمده فعالیت بخش خصوصی در سازمان بازیافت و تبدیل مواد شهرداری مشهد عبارتند از:
1- جمع‌آوری پسماندهای خشک شهروندان از مبدا (23 پیمانکار)
2-‌ احداث انبار مکانیزه تفکیک از مبدا جهت خرید پسماندهای خشک جمع‌آوری شده توسط (3پیمانکار)
3- احداث انبار مکانیزه برای تفکیک پسماندهای خشک بخش پیمانی (7 انبار)
4- جمع‌آوری کاغذ باطله ادارات و شرکت‌ها
5- جمع‌آوری کاغذهای باطله کیوسک‌های روزنامه و کتابفروشی‌ها
6-‌ جمع‌آوری پسماندهای خشک جمع‌آوری شده در مدارس
7-‌ جمع‌آوری و تخلیه صندوق‌های چهارقلوی منصوب در حاشیه معابر
8- جمع‌آوري «Pet» از مراکز عمده تولید
9- کاغذ، پلاستیکpet  مشارکت در احداث کارخانجات بازیافت مشاركت در احداث كارخانجات ازيافت «pet، كاغذ، پلاستيك»
10- مبادله کاغذ باطله با بن کتاب (86 پیمانکار)

6- احداث کارخانجات مرتبط با پسماندهای قابل بازیافت
با توجه به اهمیت موضوع و لزوم استفاده از پسماندهای خشک جمع‌آوری شده فعالیت گسترده‌ای در این بخش صورت گرفت که موارد ذیل از جمله فعالیت‌های سازمان با مشارکت بخش خصوصی می‌باشد.
1-‌ احداث کارخانه تولید پلاستیک که از پلاستیک‌های بازیافت شده مجدد استفاده و پلاستیک‌های زباله مورد نیاز پیمانکاران و سازمان تامین می‌گردد.
2-‌ احداث کارخانه تولید کاغذ
3-‌ احداث کارخانه بازیافت پت
4-‌ احداث کارخانه تولید کود گرانوله جهت توزیع بین شهروندان در ازای پسماندهای خشک تحویلی
 در ادامه سازمان مطالعات گسترده‌ای در زمینه کارخانه بازیافت لاستیک و شیشه انجام داده است که به‌زودی عملیات اجرای آن آغاز خواهد شد.
7-‌ ساماندهی بخش سنتی و دوره‌گردها
با توجه به اینکه بازیافت غیر اصولی توسط دوره‌گردها مشکلات اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و فرهنگی را در پی دارد. لذا این سازمان با هماهنگی کلیه ادارات مرتبط (استانداری، فرمانداری، مراکز بهداشت، محیط زیست، اداره کار، اداره امور اتباع خارجی، دادگستری) تصمیم به ساماندهی دوره‌گردها گرفت و از سال 79 محدوده‌هایی که تحت پوشش طرح نمی باشد کدبندی و به پیمانکاران واگذار می‌گردد و آنها نسبت به هماهنگی و تحویل مجوز در خیابان‌های مشخص شده می‌نمایند و در قسمت‌های عمده‌ای از شهر اجازه فعالیت به آنها داده نشده و در صورت مشاهده، توسط مامورین این بخش برخورد می‌گردد.
8-‌ ایجاد ایستگاه مبادله پسماندهای خشک به‌صورت مستقیم
یکی از اهداف مهم سازمان، ایجاد ایستگاه‌های (wastebank)است که شهروندان مستقیماً به آنجا مراجعه  و پسماندهای خشک خود را تحویل دهند و در این نقاط ظروف مخصوص با اتاقک مناسب در نظر گرفته شده است تا پسماندها بصورت مجزا جمع‌آوری گردند و در حال حاضر بصورت پایلوت در چند نقطه شهر طرح اجرا شده و با ارزیابی و بررسی مشکلات در کل سطح شهر توسعه پیدا خواهد کرد.
9-  بودجه و اشتغال‌زایی
با توجه به تاسیس ستاد اجرايی تفکیک از مبدا در سال 1377 بودجه‌ای معادل 3/21 ميليون ريال اختصاص داده شده بود و در این زمینه فقط تعداد 9 نفر فعالیت می‌کردند در حالی که در سال 1385 بودجه ستاد مذکور بالغ بر 4500 میلیون ریال رسیده و حداقل برای تعداد 300 نفر، کارگر ساده تا سطوح کارشناسی به صورت مستقیم شغل ایجاد شده است.
10-‌‌ ساماندهی پرسنل و افزایش نظارت
ساختار پرسنلی و تشکیلاتی سیستم یکی از ابزار مهم مدیریت می‌باشد که این سازمان سعی نموده است در این راستا از نیروهای با تجربه و مرتبط با فعالیت از جمله بهداشت محیط، محیط زیست و علوم اجتماعی استفاده نماید و در امر نظارت، دارای تشکیلات دستگاه نظارت می‌باشد و ناظرین براساس فرم‌هایی که با مشخصات کار پیمانکاران تعریف شده است امور اجرايی را کنترل و در پایان دوره‌ای 3 ماهه کلیه پیمانکاران ارزیابی، رتبه‌بندی و تشویق‌ها و تنبیهاتی برای آنها منظور می‌گردد. به‌عنوان مثال بخشودگی درصدی از حق امتیاز محدوده پیمان واگذار شده از آن جمله می‌باشد. ضمن اینکه به صورت روزانه به کلیه شکایات، پیشنهادات و خواسته‌های شهروندان رسیدگی می‌گردد.
11-‌ آنالیز فیزیکی پسماندهای خشک و برنامه‌ریزی مجزا برای آن
یکی از اصول مهم در مدیریت پسماندها، نظام اطلاعاتی در سطوح مختلف از جمله شهر، منطقه، ناحیه، محله، میزان زباله و جزئیات آن می‌باشد. با توجه به سابقه فعالیت در امر تفکیک از مبدا و آنالیز فیزیکی پسماندهای خشک، نتایجي بدست آمده است (جدول1)
در حال حاضر با توجه به ارزیابی به عمل آمده و آنالیز مواد، ظروف پت (pet) به صورت مجزا جمع‌آوري و به كارخانه بازیافت پت و کاغذ و کارتن از طریق ادارات، دکه‌های مطبوعات، کتابفروشی‌ها جداگانه جمع‌آوری و به کارخانه تولید کاغذ منتقل می‌گردد. طرح‌های جدید نیز در زمینه جمع‌آوری مجزای باتری و لاستیک نیز مطالعه، بررسی و به‌زودی آغاز خواهد شد.

مشکلات و تنگناها در امر مدیریت پسماندهای خشک
با توجه به اقدامات انجام‌گرفته در شهر مشهد و تجربیات بدست آمده که با صرف هزینه در بخش‌های مختلف اعم از آموزش، نیروی انسانی، تجهیزات، هماهنگی‌ها و پیگیری‌ها همراه بوده است.
مشکلات پیش روی مدیران شهری به شرح ذیل و در چند بخش می‌توان اشاره کرد:
الف) مشکلات مربوط به مدیریت پسماندهای خشک
 فقدان مدیریت صحیح در دفع پسماندها و نبود تخصص کافی در این بخش و یا مشکلات ساختاری
 عدم شناخت کافی مسئولین اجرایی از موقعیت محله‌های شهر و فرهنگ شهروندی
 فقدان هماهنگی بین بخشی و موانع اجرايی پیش روی طرح‌ها در این بخش
 عدم اجرا و شروع طرح تفکیک از مبدا به خاطر عدم شناخت و یا هزینه‌های ابتدايی طرح
 نداشتن اطلاعات کافی از کمیت و کیفیت انواع پسماندها
 نبود کارخانجات و کارگاه‌های مرتبط با پسماندهای تفکیک شده شهری و ترس از بازاریابی
 مشکلات مالی موجود در اجرا و توسعه طرح و عدم حمایت مدیران کلانشهرها از آن
 نبود برنامه مشخص برای اجرای طرح‌های کاهش زباله از مبدأ
 بازیافت‌کنندگان غیررسمی (دوره‌گردها) در کنار فعالیت‌های رسمی و نبود قانون مشخص در برخورد با آنها با توجه به معضلات اجتماعی
ب) مشکلات مربوط به مشارکت شهروندی
 عدم آگاهی شهروندان از مزایای اجرايی و اهداف طرح
 عدم مشارکت شهروندان در امر تفکیک از مبدا به‌علت نبود برنامه‌های منسجم
 عدم احساس مسئولیت شهروندان در همکاری با طرح به علت نبود قانون متناسب و مرتبط
 دیدگاه اقتصادی شهروندان به اقدامات انجام گرفته در تفکیک پسماندها در منزل
 سطوح مختلف فرهنگی در شهر
 عدم مشارکت دادن شهروندان در اجرای برنامه‌های اجرايی
 هزینه‌های بالا در امر اطلاع‌رسانی به شهروندان
ج) مشکلات موجود در همکاری بخش خصوصی و کاهش تصدی‌گری سازمان
 ترس از سرمایه‌گذاری به‌علت نامشخص بودن موفقیت طرح
 دیدگاه اقتصادی و ترس از بازگشت سرمایه
 مشخص نبودن نحوه ارتباط و همکاری با سازمان‌ها
 تغییرات در سطوح مدیریتی
 عدم داشتن تخصص و تجربه کاری در این بخش
 نبود بازار متناسب با فعالیت و تغییرات مکرر قیمت اقلام توسط افراد سودجو که احاطه کامل به بازار دارند
 عدم صرف هزینه در اجرای برنامه‌هایی که مستلزم حمایت مالی مدیران را می‌باشد.
پیشنهادات در خصوص مدیریت پسماندهای خشک
با نگاهی به عناصر موظف در مدیریت پسماندها، پیشنهادهایی در راهبرد اهداف تفکیک از مبدا ارائه می‌گردد که مستلزم برنامه‌ریزی دقیق در انجام آنها می‌باشد.
الف) کاهش در مبدا
علی‌رغم فعالیت‌های مختلف سازمان بازیافت و تبدیل مواد در زمینه کاهش زباله از مبدا که به‌عنوان مثال برگزاری جلسات مختلف در فرمانداری در زمینه بهینه‌سازی تهیه نان و جلوگیری از ضایعات آن و تجهیز کتابخانه‌ها توسط کتاب‌های تحویلی جهت بازیافت، فعالیت‌های گسترده‌ای را در این بخش می‌طلبد که به تعدادی از آنها در ذیل اشاره می‌گردد:
1-‌ برگزاری جلسات با اتحادیه صنوف و فروشندگان و ارائه راهکار در جایگزینی ظروف و بسته‌بندی قابل بازیافت
2-‌ اخذ هزینه مضاعف از تولیدکنندگان ظروف غیر قابل بازیافت یا حجیم
3- ترغیب مصرف‌کنندگان به خرید اجناس با بسته‌بندی که قابلیت استفاده مجدد بوده یا حجم کم و قابل بازیافت باشد (به‌عنوان مثال استفاده از باطری‌های قابل شارژ)
4-‌ آموزش شهروندی در زمینه نحوه استفاده مجدد از محصولات
5-‌ الزام به توليدكنندگان اجناس بازيافتي مبني بر حك آرم «recycle» بر روي بسته‌بندي
6-‌ آموزش مردم به خرید اجناس به‌صورت فله‌ای و استفاده از آن به‌صورت جزء به جزء
ب) بهبود روش‌های ساختاری و مدیریتی
1-‌ تعریف اصول و ساختار مدیریت پسماندها بر اساس تشکیلات موجود مدیریتی و تعیین اهداف
2-‌ تغییر در ساختارهای پرسنلی موجود و استفاده از تخصص‌های مرتبط
3-‌ افزایش آگاهی و اطلاعات مدیران
4-‌ استفاده از تجربیات موفق سایر کشورها و یا شهرهای ایران
5-‌افزایش ارتباطات بین‌بخشی با استفاده از ابزارهای موجود
6-‌ مطالعه و تجزیه و تحلیل شرایط موجود، نقشه‌ها، اطلاعات و گزارش‌ها
7-‌ ایجاد بانک اطلاعاتی از کمیت و جزئیات زباله‌های تولیدی
8-‌ برنامه‌ریزی منسجم در اجرای طرح‌های تفکیک از مبدا
9-‌ تعریف طرح‌های مرتبط و قابل توجیه و استفاده از امکانات پشتیبانی کشوری و بین‌المللی
10-‌ ‌احداث کارخانجات مرتبط و بازاریابی مواد
11- بهبود ساختار مالی و ایجاد ابزار مناسب جهت سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه
12-‌ برنامه‌ریزی جهت نظارت و کنترل و پایش در حین عملیات
ج) مشارکت شهروندان
1-‌ شناسایی امکانات جامعه شهری و تهیه برنامه براساس آن
2-‌ ارائه برنامه‌هایی با زبان قابل فهم برای شهروندان
3-‌ مشارکت دادن شهروندان در روند بررسی برنامه‌ها و شناخت مشکلات و نیازها
4-‌ گوش فرادادن به خواسته‌های شهروندان و عمل به آن
5-‌ پرهیز از اجرای برنامه‌هایی که در طولانی‌مدت تحقق می‌یابد
6-‌ استفاده از قوانین و یا تدوین قوانین جدید در زمینه اخذ عوارض تولید زباله و بخشودگی عوارضی در صورت همکاری شهروندان با تفکیک از مبدأ
7-‌ ایجاد پایگاه اطلاعاتی برای شناسایی شهروندان فعال در طرح
8-‌ سازماندهی گروه‌ها و نیروهای اجتماعی و غیردولتی
9- ارائه خدمات متناسب با تقاضای گروه‌های هدف و اولویت‌های آنها
10-‌ افزایش قابلیت پاسخگویی تصمیم گیرندگان
د) توسعه بخش خصوصی و کاهش تصدی‌گری
1-‌ تعریف زمینه‌های همکاری و شفاف نمودن آن
2-‌ حمایت مالی سازمان از طرح‌هایی که ممکن است سوددهی نداشته باشند
3- عقد قراردادهای قابل اعتماد تا تغییرات سطوح مدیریتی خللی در آن ایجاد ننماید
4- ایجاد بازار مناسب برای مواد تفکیکی جمع‌آوری شده
5- مشارکت سازمان‌ها در احداث کارخانجات مرتبط با طرح توسط بخشی خصوصی
6- تقویت سیستم ساختار پرسنلی و راهبری مناسب بخش خصوصی
نتیجه‌گیری
به سبب نوپایی سیستم‌های مدیریت پسماندها در ایران و نبود سیستم مدیریتی مدون و کلاسیک در این خصوص، نیاز به مشارکت کلیه مدیریت‌ها در کشور و استفاده از تجربیات یکدیگر با استفاده از طرح‌های موفق سایر کشورها که تناسبی با کشور ما را دارند، می‌باشد. از آنجایی که کنترل و دخالت شهروندی عالی‌ترین سطح مشارکت می‌باشد و باعث فرهنگ‌سازی و افزایش حس مشارکت و احساس مسئولیت می‌گردد، مدیران شهری بايد با دید خاصی به این موضوع نگریسته و برنامه‌ریزی نمایند. در کنار مشارکت شهروندان، مدیران می‌بایست برنامه‌ریزی در خصوص اصلاح ساختار مدیریتی و مشارکت بخش خصوصی و ایجاد بازار مناسب برای خروجی‌های طرح که به تعدادی از آنها اشاره گردید اقدامات موثری را انجام دهند.

منبع: سازمان مديريت پسماند شهرداري تهران