به قلم : زهرا رومی ، کارشناس ارشد علوم تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : ژن‌ها ساختار‌های بسیار پیچیده و کاربردی هستند که تمام ویژگی‌های ما (به همراه عملکرد‌های بدن‌مان) به آنها بستگی دارد. رنگ چشم‌ها، رنگ پوست، مو و خلاصه تمام ویژگی‌های ما را ژن‌ها تعیین می‌کنند، اما در این میان همیشه یک سوال پرتکرار وجود داشته و آن سوال این است که آیا ژن‌ها علاوه بر ویژگی‌های زیستی و ظاهری، روی چاقی نیز تاثیر می‌گذارند؟ آیا چاقی ارثی و یا چاقی ژنتیکی داریم؟ اگر پاسخ «آری» است، پس آیا ژن چاقی خاصی وجود دارد؟
آیا ژنتیک می‌تواند باعث چاقی شود؟
پاسخ کوتاه «بله» است. چاقی ارثی یا چاقی ژنتیکی واقعیت دارد. در واقع تحقیقات انجام شده در این خصوص نشان می‌دهند که تفاوت در ژن‌های شما می‌تواند منجر به مشکلات وزن (شامل اضافه وزن و چاقی) شود.
بیشتربخوانید:
تاثیر ژنتیک بر چاقی کودکان
آیا چیزی به نام ژن چاقی وجود دارد که باعث چاقی ارثی می‌شود؟
اینکه برخی از افراد استعداد چاقی دارند، مربوط به ژن‌ها می‌شود، یعنی ژن‌ها می‌توانند باعث تغییراتی در بدن شوند که در نهایت موجبات اضافه وزن و چاقی را فراهم می‌کنند.
به عنوان مثال در همین زمینه ژنی وجود دارد که بسیار مورد توجه قرار گرفته است. نام این ژن FTO است. این ژن در حدود ۴۳ درصد مردم وجود دارد.
دانشمندان با انجام تحقیقات گسترده‌ای دریافتند افرادی که تفاوت خاصی در این ژن دارند، ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از دیگران احتمال چاقی دارند. در واقع تغییرات در این ژن اگر اتفاق بیفتد می‌توان FTO را ژن چاقی و عامل اصلی چاقی ژنتیکی دانست.
در واقع ایجاد جهش یا تغییراتی در این ژن در برخی افراد می‌تواند موجب چاقی و اضافه وزن شود و به نظر می‌رسد که حتی بروز چنین تفاوت‌ها و تغییراتی در سطح این ژن طبیعی است.
ژن‌ها چطور باعث چاقی ارثی می‌شوند؟
ده‌ها ژن دیگر مانند FTO وجود دارند که به نوعی با تغییرات وزنی و مشخصا چاقی مرتبط هستند. به عنوان مثال، بعضی از آنها باعث می‌شوند که افراد به طور طبیعی بیشتر چربی ذخیره کنند، بنابراین چاقی ارثی را می‌توان تا حدی با وجود تغییرات در این ژن‌ها توجیه کرد.
وجود این ژن و سایر ژن‌های مرتبط با چاقی می‌تواند باعث بروز موارد زیر شود:
افزایش سطح گرسنگی افزایش مصرف کالری کاهش میزان سیری کاهش کنترل غذا خوردن افزایش تمایل به کم‌تحرکی افزایش تمایل به ذخیره چربی بدن
آیا ژن چاقی به تنهایی می‌تواند باعث چاق شدن افراد شود؟
چاقی یک بیماری بسیار پیچیده است و عوامل زیادی می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند. این یعنی ژنتیک تنها عامل چاقی نیست و به تنهایی نمی‌تواند باعث افزایش وزن زیاد شود. در عوض ژنتیک همراه با عواملی مانند سبک زندگی و رفتار و محیط دست در دست هم باعث چاقی می‌شوند.
بیشتربخوانید:
ژنی که سبب چاقی می‌شود
اگر شما ژن چاقی دارید، یعنی شما بیشتر از هر کسی استعداد چاقی دارید...
محققان معتقدند چاقی ارثی تنها بخشی از ماجرا است. کسانی که در خانواده ظاهر سابقه چاقی دارند نه فقط در نتیجه ژنتیک بلکه بیشتر تحت تاثیر عوامل محیطی چاق می‌شوند.
آنها به واسطه ژن‌ها به خودی خود مستعد چاقی هستند و با داشتن سبک زندگی مضر و مصرف رژیم‌های غذایی نامتعادل و ناسالم وزن می‌گیرند.
در همین خصوص محققان متوجه شده‌اند در کشوری مانند آمریکا طی ۵ سال گذشته میزان چاقی به شدت افزایش یافته و آنها نمی‌توانند ایجاد تغییرات ژنتیکی که باعث چاقی شده است را طی این مدت کوتاه توجیه کنند، زیرا ایجاد تغییرات چشمگیر ژنی نیازمند گذشت مدت زمان طولانی است.
در عوض دانشمندان معتقدند که با صنعتی شدن جوامع، بی‌تحرکی و رژیم غذایی پر از چربی، چاقی در سراسر جهان افزایش یافته است، بنابراین عوامل محیطی بیشتر در چاق شدن نقش دارند.
رابطه بین چاقی مفرط (شدید) و ژنتیک چیست؟
نقص‌های نادر تک‌ژنی باعث چاقی شدید از اوایل کودکی می‌شوند و با گرسنگی بسیار بالا همراه هستند. افرادی که قبل از ۲ سالگی به چاقی شدید مبتلا شده‌اند، باید در مورد غربالگری با یک متخصص لاغری در خصوص موارد زیر صحبت کنند:
کمبود لپتین کمبود POMC کمبود MC4R
چرا وراثت نمی‌تواند سرنوشت انسان را تعیین کند؟
احتمال اینکه علت گسترش روز افزون چاقی در دنیا تغییرات ژنتیکی باشد، بسیار کم است، زیرا ژن‌ها مانع تکرار تنوع ژنی در طول یک نسل شده و ژنتیک اغلب برای چند نسل ثابت باقی می‌ماند. ایجاد جهش‌ها و چند شکلی‌های (پلی‌مورفیسم) جدید سال‌های سال طول می‌کشد.
اگر ژن‌ها امروزه نقش کمتری در چاقی دارند، پس مقصر اصلی چیست؟
پس در صورتی که ژن‌ها مانند گذشته دست‌نخورده و بدون تغییر باقی بمانند، چه چیزی طی ۴۰ سال گذشته توانسته آمار چاقی را تا این اندازه افزایش دهد؟ پاسخ مشخص است: محیط.
شرایط فیزیکی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی محیط اطراف انسان می‌تواند بر میزان غذا و فعالیت‌های فرد اثر بگذارد. تغییرات محیطی که پرخوری را برای افراد آسان‌تر، و انجام فعالیت‌های فیزیکی را دشوار‌تر کرده است، در افزایش اخیر چاقی و اضافه وزن نقش کلیدی ایفا می‌کند. تحقیق بر روی تعاملات محیط با ژن‌های مربوط به چاقی، هنوز در مراحل اولیه قرار دارد. شواهد نشان می‌دهند که ژنتیک نمی‌تواند سرنوشت انسان‌ها را مشخص کند. بسیاری از افرادی که ژن‌های چاقی ارثی دارند، دچار اضافه وزن نمی‌شوند. در عوض داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش کافی می‌تواند احتمال چاقی ارثی را خنثی کند. فعالیت‌های فیزیکی تاثیر ژن چاقی (نوعی پروتئین FTO) را خنثی می‌کنند. طی این مطالعه مشخص شد افراد بی‌تحرکی که ژن چاقی دارند، از افراد بی‌تحرکی که ژن را ندارند، BMI بیشتری دارند، اما BMI افرادی که دارای ژن چاقی
بودند و ورزش می‌کردند، مانند افرادی بود که فاقد این ژن بودند. به طور کلی افرادی که دارای ژن چاقی هستند، ۲۳ درصد بیشتر از افرادی که فاقد این ژن هستند، مستعد چاقی و اضافه‌وزن می‌باشند، اما ورزش و فعالیت فیزیکی این احتمال را کاهش می‌دهد. اشخاصی که دارای ژن چاقی بودند، اما ورزش می‌کردند، ۳۰ درصد کمتر از افرادی که دارای این ژن بودند، اما تحرکی نداشتند، مستعد چاقی بودند.
عوامل محیطی که باعث افزایش وزن و چاقی می‌شوند کدامند؟
اکثر مردم ممکن است بر اساس پیشینه خانوادگی یا ویژگی‌های نژادی خود ژن چاقی را داشته باشند. به طور کلی، امروزه چاقی و اضافه وزن ناشی از تغییرات رژیم غذایی و رویه زندگی یا عوامل محیطی دیگر می‌باشد. برخی از این تغییرات عبارتند از:
1- آماده بودن غذا در تمام ساعات روز و مکان‌هایی که در گذشته مواد غذایی نمی‌فروختند، مانند پمپ‌بنزین‌ها و تمام مکان‌هایی که امروزه دارای بوفه هستند.
2- کاهش قابل‌توجه فعالیت‌های فیزیکی در طول کارهای درون و بیرون منزل و اوقات فراغت، که عامل اصلی چاقی کودکان می‌باشد.
3- افزایش زمان تماشای تلویزیون، استفاده از کامپیوتر و انجام کارهایی که نیاز به تحرک ندارند.
4- ورود غذاهای فرآوری شده، فست‌فود‌ها و نوشیدنی‌های پر شکر در کنار تبلیغات این مواد که در همه جا حضور دارند و افراد را تشویق به مصرف آنها می‌کنند.
