زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

معمولاً وقتی ارثیّه گفته می‌شود، می‌روند سراغ مال! حال اینکه اگر امر دائر بشود به اینکه در دست فرزند چیزی بماند، باقی باشد بهتر است یا مثل مال فانی؟ در اینکه اگر ارث فانی شود به درد نمی‌خورد، شبهه‌ای نیست. باقی باشد بهتر است. بقاء هم، نه به این معنا که تا در دنیاست باقی بماند؛ بلکه در دنیا و آخرت باقی باشد. چیزی به او ارث بدهی و برای او بگذاری که وسیله رشد او باشد. حضرت امام صادق (علیه‌السلام) در باب آنچه که برای فرزند به ارث گذاشته می‌شود فرمودند: «إِنَّ خَیرَ ما وَرَّثَ الآباءُ لِأَبنائِهِم الأَدَب لَا المال فَإِنَّ المالَ یَذهَبُ وَ الأَدَبُ یَبقَی» «همانا بهترین چیزی که پدران برای فرزندان به ارث می‌گذارند، ادب است نه مال. چرا که مال از بین می‌رود و ادب باقی می‌ماند.» امام صادق (علیه‌السلام) فرق می‌گذارد بین مال و ادب. بهترین چیزی که پدران برای فرزندان به ارث می‌گذارند ادب است نه مال، بعد علّت را هم خیلی روشن بیان می‌فرمایند: مال از بین رفتنی است، امّا ادب از بین نمی‌رود. همانا بهترین چیزی که پدران برای فرزندان به ارث می‌گذارند، ادب است نه مال. چرا که مال از بین می‌رود و ادب باقی می‌ماند.
 

ادب، سازنده شاکله وجودی هر شخص
چرا مال از بین‌رفتنی است و ادب باقی می‌ماند؟ زیرا ادب شاکله وجودی و روحی انسان را می‌سازد و به آن شکل می‌دهد. شاکله وجودی هر فردی که ظاهراً شبیه انسان است، ممکن است انسان نباشد. باطن او را که تو نمی‌بینی! چشم برزخی تو باز نشده است تا بفهمی در باطن او چه هست! باطن هرکس شکل خاصّ خودش را دارد. ممکن است باطن انسان یک گرگ درنده‌ای باشد. البتّه با مرگ چشم برزخی آدمی باز می‌شود: «فَبَصَرُکَ الیَومَ حَدیِدٌ» امروز چشمت تیزبین شده است یعنی حقیقت همه چیز را می‌بینی. پس ادب شاکله وجودی هر انسانی را می‌سازد. بهتر است بگویم هر شخص. این ادب است که موجب می‌شود شخصی به شکل انسانی الهی بشود. یعنی ملکات الهی پیدا کند.

نقش پدر و مادر در تربیت دینی فرزند
در اینجا این مسأله مطرح می‌شود که: نقش پدر و مادر در این مسأله چیست؟ آن کسانی که پرورش‌دهنده انسان هستند- یعنی والدین- چه نقشی در رابطه با الهی شدن فرزند دارند؟ چون اولین محیط که می‌خواهد انسان را بسازد اینجاست. اگر والدین می‌خواهند فرزند از نظر باطن، صورتی الهی و انسانی پیدا کند، بدانند این امر از همان تربیتی که آنها می‌کنند، تحقق می‌یابد. درباره نقش والدین تعبیراتی وجود دارد که همه اینها برگرفته از معارف ماست مانند اینکه نقش والدین مانند نقش زارع و دهقان است. امّا با تفاوت‌هایی! زارع هم باید زمین را شخم بزند و آماده کند، هم بذر بپاشد یا نِشا کند و بعد هم آبیاری بکند تا آرام‌آرام، محصول برسد و ثمر دهد. تربیت فرزند از زراعت آسان‌تر است. والدین هم نقش زارع و دهقان را دارند امّا به یک معنا خیلی آسان‌تر. شاید این تعبیر را تا به حال نشنیده باشید که تربیت برای والدین خیلی آسان‌تر است نسبت به کاری که زارع و دهقان برای محصولش انجام می‌دهد، نه سخت‌تر!
زارع باید سه کار بکند: هم باید زمین را شخم بزند و آماده‌ کند، هم بذر را بپاشد، هم آبیاری کند. بعد بنشیند دستش را روی هم بگذارد ببیند ثمری می‌گیرد یا نه. ولی در مورد تربیت طفل لازم نیست دو کارِ اوّل را بکنی، یک کار بکن. چون از نظر زمین، زمینِ آن طفل آماده است، هیچ شخم زدن نمی‌خواهد. بذر هم لازم نیست تو بپاشی، بذر آن را خدا پاشیده است. بذرش همان عقلِ عملی است. تمام اموری که از دیدگاه عقل ما خوب یا بد است، را می‌داند. امّا به‌صورت بالقوّه است، استعداد است. تو فقط این را در طفل به فعلیّت برسان. یعنی اینکه تو فقط باید آبیاری بکنی. زمین آماده است، نِشا را خدا کاشته است، بذر را پاشیده است. تو می‌توانی خیانت نکنی؟!!
ادب، آب حیات تربیت انسان است
اِی پدر و مادر! فقط آب بده! حال می‌گویم که آب دادن یعنی چه. علی (علیه‌السلام) فرمودند: «إِنَّ بِذَوی العُقول مِنَ الحاجَة اِلی الأَدَب کَما یَظمَأُ الزَّرع اِلَی المَطَر» «نیاز ذوی العقول به ادب مانند نیاز زرع است به باران.»
همه انسان‌ها احتیاج به ادب دارند، اما می‌دانی ادب برای آنها مثل چه می‌ماند؟ احتیاج شان مثل این است که زرع احتیاج به باران داشته باشد، نقش ادب مانند نقش باران و آب است. والدین باید فقط کاری کنند که عقل عملی طفل، به فعلیّت برسد. به فعلیّت برسد یعنی چه؟ یعنی عقل عملی را که جنبه استعدادی دارد و به صورت بالقوّه است، شکوفا کنند.
تربیت از دو طریق سمعی و بصری است
تربیت از دو طریق سمعی و بصری است. صفات اخلاقی خوب بر اثر تکرار ایجاد می‌شود. هنگامی که بچّه به دنیا می‌آید، از نظر درونی اینگونه است که یک قوه حافظه دارد (اتاق بایگانی). هر چه به او بگویی و هر چه ببیند، سریع می‌برد و در اتاق بایگانی‌اش می‌گذارد. سرعت گیرندگی‌اش زیاد و عمیق است. وقتی هم رفت آنجا، به این زودی بیرون نمی‌آید. وقتی که این کار تکرار شد، به صورت ملکه در می‌آید و شاکله او را تشکیل می‌دهد.
پدر
ما در روایاتمان داریم که بچّه وقتی به دنیا آمد، مستحبّ است همان روز اوّل، در گوش راست او اذان گفته شود و در گوش چپ او اقامه. یعنی اوّلین صوت و آهنگی که از راه سمع و گوش به او می‌رسد، توحید و نبوت و... باشد. این در روز اوّل مستحب است. می‌گویند تا قبل از اینکه ناف او بیفتد که معمولاً حدود ده روز طول می‌کشد این کار مستحب است و این از طریق سمع است.
روایتی از امام باقر (علیه‌السلام) است و هم از امام صادق (صلوات‌ا... علیه) است که فرمودند: «إِذا بَلَغَ الغُلام ثَلاث سِنین یُقالُ لَهُ سَبع مَرَّات قُل: لاإِله الا ا... ثُمَّ یَترُک». «بچه وقتی به سه سالگی رسید به او هفت مرتبه اینگونه گفته شود که: «بگو: لا اله الا ا...» سپس رها ‌شود.»
وقتی بچّه به سن سه سالگی رسید یعنی دو سالش تمام شد، می‌خواست وارد سه سال بشود و معمولاً بچه زبان باز می‌کند که می‌تواند کلمات را بگیرد و ادا کند- «بَلَغَ» یعنی می‌رسد به اینجا- به او کلمه توحید را بگو و هفت بار هم بگو. چرا هفت بار؟ برای اینکه این کلام با تکرار ملکه‌ او بشود، یادش نرود.

لقمه حرام و قلب کودک ما
آغوش مادر
فرزندان ما برای مان از ارزش فوق‌العاده‌ای برخوردارند و هر کاری برای آنها انجام می‌دهیم تا به بهترین نحو تربیت شوند و بهترین زندگی را داشته باشند. اما به نظر می‌آید که یک عامل بسیار مهم در نگاه برخی از والدین مظلوم شناخته شده و آن طور که باید نسبت به آن توجه ویژه نمی‌شود.
اسلام نوع شیر را در کیفیت پرورش کودک مؤثر می‌داند. از این رو توصیه می‌کند که در موقع انتخاب همسر که مادر آینده فرزندتان خواهد بود، زن عاقل و زیبا و خوش‌اخلاق و سالم و نیرومند را انتخاب کنید تا فرزندانی زیبا و نیرومند و هوشمند و خوش‌اخلاق داشته باشید. و ثانیاً تأکید می‌کند که تا حد امکان کودک از شیر مادر تغذیه شود و ثالثاً می‌گوید اگر ناچار شدید برای فرزندتان دایه بگیرید دقت کنید عاقل و زیبا و خوش‌اخلاق و سالم باشد، چون شیر به هر حال، در کیفیت پرورش کودک تأثیر دارد.
علاوه بر آثار تغذیه بعد از تولد می‌توان به تاثیرات آن در دوران بارداری و حتی پیش از بارداری نیز اشاره نمود. و نه تنها باید به تغذیه کودک دقت نمود بلکه نوع تغذیه پدر ومادر نیز در این امر دخیل است. چنانچه زمان ارتباط پدر و مادر و تولیدمثل نیز می‌تواند در چگونگی احوال فرزند به وجود آمده تاثیرگذار باشد. از این رو اسلام تاکید دارد که هنگام شیر دادن به نوزاد، مادر با آرامش و به دور از اضطراب و استرس و در شرایط مناسب قرار گیرد. امروزه ثابت شده که هورمون‌های حاصل از استرس در بدن مادر می‌تواند بر محتوای شیر مادر تاثیرگذار باشد. بنابراین بهتر است که در هنگام شیر دادن، موارد زیر رعایت شود:
حضرت علی علیه‏السلام فرمود: «دقت کنید که چه کسی فرزندان شما را شیر می‏دهد زیرا کودک با همین وضع پرورش می‏یابد.»
1)‌ مادر رو به قبله باشد.
2) در مکان غصبی نباشد.
3) با طهارت و وضو باشد تا فرزند سعادتمند دنیا و آخرت قرار گیرد.
شیخ مرتضی انصاری دزفولی، صاحب کتاب‏های «رسائل» و «مکاسب» که جزء درس‏های حوزه‏های علمیه می‏باشند، از علما و مراجع برجسته‏ شیعه بود و مادرش دانشمند و اهل زهد و تقوی بود. روزی به مادرش گفتند: فرزندت به درجه‏ عالی از علم و تقوی رسیده است. مادرش در پاسخ گفت: من در انتظار آن بودم که فرزندم ترقّی بیشتری داشته باشد زیرا من به او شیر ندادم مگر آنکه با وضو بودم و حتی در شب‏های سرد زمستان، بدون وضو او را شیر ندادم.

کودک و مادر
4)‌ زبانش مدام در حال ذکر و تلاوت قرآن و دعا باشد و از سخن‏چینی و غیبت به‌طور جدّی پرهیز و دوری کند.
5) شیر مادر باید از راه پاک و حلال باشد و هر لقمه‏ای را نخورد. به‌طور مثال، اسب، حیوان باهوشی است. این حیوان هنگامی که در حالت گرسنگی در چراگاه رها می‏شود یا علوفه‏های سبز و تازه جلوی او گذاشته می‏شود، اول آنها را بو می‏کند، اگر سالم، بی‏ضرر و بی‏خطر بود و دارای سمّ نبود آنها را می‏خورد و گرنه هرگز فریب ظاهر غذا را نمی‏خورد و این عمل برای هر لقمه‏ای تکرار می‏شود. لذا رسالت پدران در این زمینه سنگین است و زن و فرزند امانت الهی هستند که باید به سلامت روحی و معنوی آنان توجه جدّی شود و پدران دقت کنند که در قیامت، از کسانی نباشند که به عنوان خیانت در امانت معرفی شده و در عذاب الهی گرفتار آیند. پدران باید در کسب حلال دقت کنند و از مال حرام یا مخلوط به حرام پرهیز کنند و برای پاک نمودن اموال‏شان، یک روز را به عنوان «سال خمسی» تعیین نمایند. مادران هرگز به شوهران خود اجازه ندهند که لقمه‏ حرام وارد زندگی‏شان شود زیرا لقمه حرام، سبب انحراف انسان از مسیر رسیدن به خداوند می‏گردد. از همین‏رو، حضرت امام حسین علیه‏السلام در کربلا فرمود: «زینب جان! علت اینکه دشمنان حرف‏هایم را نمی‏پذیرند آن است که شکم‏هایشان پر از حرام شده است.» از این کلام نورانی معلوم می‏شود که خوردن حرام، انسان را تا سر حدّ کشتن اولیاء ا... پیش می‏برد. بنابراین مواظب لقمه‏های خود و فرزندان خود باشیم.
امام باقر علیه‌السلام فرمود: برای شیر دادن فرزندتان از زنان پاکیزه (دایم‌الوضو) استفاده کنید، زیرا شیر سرایت‌دهنده است.
قرآن کریم نیز سفارش نموده: ای کسانی که ایمان آورده‏اید از رزق و روزی پاک و حلال بخورید. بقره، 168.
اگر لقمه، حلال و پاکیزه باشد، ثمره و نتیجه‏اش لطافت قلب و تقویت آثار روحانی، معنوی و الهی است ولی اگر لقمه‏ انسان از حرام باشد، نتیجه و ثمره‏اش قساوت قلب و میل و گرایش به دنیا، شهوات، امور پست و شیطانی و محرومیت از معنویات و سعادت اخروی خواهد بود.