نگار بلورفروشان؛ كارشناس ارشد تغذیه از آمریكا
پروبیوتیك‌ها، میكروارگانیسم‌های مفیدی به شكل خوراكی می‌باشند كه در سال 1989 توسط «فولر» به عنوان مكمل‌های غذایی حاوی میكروب زنده سودمند و غیرسمی برای انسان معرفی گردید.
پروبیوتیك‌ها، بیفیدوباكتری‌ها و لاكتوباسیل‌هایی هستند كه گرم مثبت، بدون اسپور و بی‌هوازی اختیاری می‌باشند، به اسیدهای معده و آنزیم‌های پانكراس مقاوم می‌باشند و اثر سینرژیسمی با آنتی‌بیوتیك نشان می‌دهند و برعكس آنتی‌بیوتیك‌ها، در بدن ایجاد مقاومت نمی‌كنند.
پروبیوتیك‌ها از نظر بیوشیمیایی جزء فروكتوالیگوساكاریدها هستند (FOS) كه تركیبی از اسید چرب كوتاه زنجیر و قند گلوكز و فروكتوز می‌باشد و به تازگی به عنوان مكمل، به مواد غذایی به خصوص لبنیات اضافه می‌شوند.
مكانیسم عمل
1- تولید مواد پیشگیری‌كننده
پروبیوتیك‌ها با تولید موادی از قبیل اسیدهای آلی، پراكسیدهیدروژن (H2O2) و باكتریوسین بر روی متابولیسم و عملكرد باكتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها اثر كرده و از بیماری‌زایی جلوگیری می‌كنند. انواع اسیدهای چرب آزاد اسیدلاكتیك، اسید استیك، اسید لینولنیك و... PH مخاطی دستگاه گوارش و واژن را پایین آورده و شرایط را برای سالمونلا، شیگلا و E-Coli نامساعد می‌كنند. این اسیدهای آلی می‌توانند به داخل میكروب نفوذ نمایند و در PH بالاتر از PH داخل سلول نیز كاهش می‌یابند.
اسید بوتیریك، سرطان حاصل از رژیم غذایی با نیتروزآمین‌ها را كاهش می‌دهد. اسیدهای چرب فراری كه توسط گروهی از بیفیدوباكتری‌ها ساخته می‌شوند مانع رشد سلول‌های سرطانی می‌شوند.
2- رقابت برای تغذیه
یكی از مكانیسم‌های آنتاگونیستی، رقابت در مصرف مواد غذایی است. پروبیوتیك‌ها موادغذایی موجود را قبل از اینكه توسط میكروب پاتوژن مصرف شود استفاده می‌كنند.
3- كاهش چسبندگی و اثر بر روی سموم
پروبیوتیك‌ها با كاهش چسبندگی باكتری‌هایی مانند كلستریدیوم دیفیسیل به موكوس روده، اثر سموم را كاهش داده و از بروز بیماری جلوگیری می‌كنند.
4- تحریك سیستم ایمنی اختصاصی و غیراختصاصی
لاكتوباسیل كازئی، در اسهال روتا ویروسی باعث افزایش پاسخ ایمنی شده كه از این طریق منجر به درمان می‌شود. پروبیوتیك‌ها توسط تركیبات دیواره سلولی خود، باعث افزایش سیستم ایمنی هومورال می‌شوند. این افزایش ایمنی در اثر افزایش در فعالیت ماكروفاژها نیز به وجود می‌آید كه با افزایش سایتوكین ایدرلوكین I و II، باعث افزایش طول عمر نیز می‌گردد.
5- افزایش هضم لاكتوز (قند شیر)
در افرادی كه نقص در آنزیم لاكتاز وجود دارد این نقص موجب تولید گاز و ایجاد اسهال و دل درد می‌شود. پروبیوتیك‌ها با تولید لاكتاز این نقص را برطرف نموده‌اند. باید قبل از مصرف شیر یا بلافاصله بعد از مصرف، از مواد پروبیوتیك استفاده نمود.
6- كاهش میزان كلسترول خون
مصرف پروبیوتیك‌ها سطوح LDL و VLDL را كاهش داده، ولی در میزان لیپوپروتئین‌های HDL تغییری ایجاد نمی‌نماید. لاكتوباسیل اسیدوفیلوس با كاهش سطح كلسترول خون و افزایش هیدرولازهای صفراوی تاثیر مثبت در متابولیسم اسیدهای صفراوی دارد.
7- جلوگیری از اسهال‌های ناشی از مصرف آنتی بیوتیك در مبتلایان به HIV (ایدز).
8- مقاومت در مقابل مسمومیت غذایی، اسهال مسافرتی، آلرژی، مشكلات پوستی و جلوگیری از آنسفالوپاتی و هپاتیت.
9- تولید انواع ویتامین
تولید ویتامین‌های پیریدوكسین، تیامین، بیوتین، پانتوتنیك اسید، ریبوفلاوین و غیره توسط پروبیوتیك‌ها به اثبات رسیده است.
10- اثر آنتاگونیستی لاكتوباسیلوس‌ها بر روی رشد سه نمونه كلینیكی سودوموناس آنروجینوزا به روش Colony Count نشان داده است كه متابولیت‌های تولید شده توسط لاكتوباسیلوس‌ها كه شامل باكتریوسین و اسیدهای آلی می‌باشد، توانسته است رشد سودوموناس را تا 18 ساعت مهار كند.
در بررسی اثر چهار نمونه لاكتوباسیل بر روی 30 نمونه كلینیكی استاف اورئوس نشان داده شده است كه هر چهار نمونه، قادر به مهار رشد استاف اورئوس مقاوم به متی‌سیلین می‌باشند. با توجه به اینكه رشد استاف اورئوس سریع است اثر باكتریوستاتیك نمونه‌های لاكتوباسیل از ساعت 6 شروع شده و رشد استاف اورئوس در ساعت 12 به حداقل خود رسیده است.
در آزمایش‌های In vivo (درون بدن موجود زنده) نیز لاكتوباسیل‌ها با اثرات باكتریوستاتیكی خود می‌توانند به وسیله جلوگیری از اتصال سلول باكتری‌های پاتوژن، در پیشگیری از عفونت موثر واقع شوند و نكته قابل توجه آن‌كه هیچ‌گونه مقاومت آنتی‌بیوتیكی و یا عوارض ناشی از مصرف آن‌ها را نیز در پی نخواهند داشت.
