دكترمحمد حسین صالحی سورمقی
گیاه‌شناسی
درخت انجیر درختی است كه ارتفاع آن تا 10 متر می‌رسد. شاخه‌ها منشعب و شكننده و برگ‌ها بزرگ (گاه تا 25 سانتی‌متر) با بریدگی‌های عمقی هستند؛ به طوری كه پهنك به 3 تا 5 لوب تقسیم می‌شود. سطح برگ‌ها ناصاف و تقریباً خشن است. گل‌ها كوچكند و به صورت نر و ماده كنار هم قرار دارند كه پس از لقاح و تكامل به میوه‌های فندقه كوچكی تبدیل می‌شوند و در قسمت گوشتدار نهنج قرار می‌گیرند.
این قسمت كم‌كم بزرگ شده و حاوی اندوخته‌ای غنی از مواد قندی و مواد مهم دیگری می‌شود. این نهنج گوشتدار پس از رسیدن كامل به رنگ زرد، سبز، زرد متمایل به سبز و بنفش مایل به سیاه در می‌آید كه در اصطلاح عامیانه به آن میوه انجیر می‌گویند؛ در صورتی كه از نظر گیاه‌شناسی این قسمت خود شامل تعداد زیادی میوه كوچك فندقه است.
درخت انجیر ممكن است در سال سه نوبت (بهار، تابستان و پاییز) میوه بدهد كه میوه‌های پاییزه معمولاً كوچك‌تر از دو نوع دیگر هستند. قطر میوه رسیده به 5 سانتی‌متر می‌رسد.
موطن اصلی و محل رویش انجیر را جنوب غربی آسیا و مناطق شرقی مدیترانه، به‌خصوص از یونان تا پاكستان می‌دانند. انجیر به دلیل مصرف زیاد، امروزه در مناطق وسیعی از دنیا كشت می‌شود.
محل‌های اصلی رویش انجیر در ایران شامل مناطق شمالی از جمله آستارا، آذربایجان، اهر، اصفهان، شیراز، كازرون، دالكی، خوزستان و خراسان می‌باشد. در گزارش‌های علمی و بین‌المللی، ایران یكی از مناطق انجیرخیز معرفی شده است. این گزارش‌ها نشان می‌دهد درختان زیادی در سطح گسترده و به طور طبیعی در ایران رویش داشته‌اند.
تاریخچه
انجیر خوراكی یكی از قدیمی‌ترین گیاهانی است كه بشر كشت و پرورش داده است. تعداد 9 فسیل انجیر مربوط به 9200 تا 9400 سال قبل از میلاد مسیح از اوایل دوران پارینه سنگی در نزدیكی دره‌های اردن، 13 كیلومتری شمال جریكو پیدا شده است.
به نظر می‌رسد درخت انجیر حداقل هزار سال قبل از گندم و چاودار و حبوباتی از این قبیل، كشت شده است. درباره این درخت كهن مطالب زیادی در منابع علمی سال‌های اخیر آمده كه برخی از آنها بیان می‌شود:
اولین میوه‌ای كه در كتاب انجیل مقدس ذكر شده، انجیر است. در این كتاب انجیر نشانه صلح، ثروت و شادمانی قلمداد شده است. همچنین، اولین لباسی كه آدم و حوا در باغ بهشت برای خود تهیه كردند، برگ درخت انجیر بود؛ زیرا انجیر درخت بهشتی است كه در قرآن كریم نیز از آن نام برده و به آن قسم خورده شده است.
در كتاب تورات چنین نقل شده كه یكی از پیغمبران به نام «اشعیای نبی» در حدود 700 سال قبل از میلاد مسیح یكی از پادشاهان قوم یهود به نام «حزقیا» را كه در بستر مرگ بود، با مرهمی از انجیر نجات داد. این پادشاه به دملی بدخیم گرفتار شده بود كه پس از بهبودی با مرهم انجیر چهارده سال دیگر زندگی كرد.
یكی از نظریه‌هایی كه طی سال‌های اخیر درباره این مسأله شگفت‌انگیز مطرح شده، وجود الدهیدبنزوئیك به عنوان یك ماده قوی ضدسرطان در انجیر است. در قرآن كریم به انجیر قسم خورده شده (سوره التین) و چندین بار از آن یاد شده است. همچنین، رسول اكرم(ص) آن را برای هموروئید (بواسیر) و رنگ‌پریدگی و درمان نقرس توصیه فرموده‌اند.
همچنین مصریان قدیم علاقه زیادی به انجیر داشتند. یونانیان درخت انجیر را مقدس شمرده و رومیان برای آن احترام خاصی قائل بوده‌اند. در قرون وسطی از همه قسمت‌های درخت انجیر به عنوان دارو استفاده می‌شد؛ مثلا از برگ آن برای بهبود دردهای سینه و سر و از دانه‌های آن برای قطع خونریزی‌ها استفاده می‌كردند.
سمیت و عوارض جانبی
مهم‌ترین عارضه جانبی میوه و برگ انجیر مربوط به وجود فورانوكومارین‌ها، به‌خصوص پسورالن آن است كه باعث واكنش‌های پوستی در بعضی افراد می‌شود.
در این نوع حساسیت، تماس برگ یا میوه (به‌خصوص شیرابه انجیر) با پوست بعضی افراد و سپس قرار گرفتن در معرض تابش نور، باعث ایجاد التهاب همراه با قرمزی و حتی تاول‌های شدید و زخم و تغییر رنگ پوست به قهوه‌ای تیره می‌گردد كه در نوع شدید بسیار دردناك است. بهبودی نوع شدید این حساسیت ممكن است هفته‌ها طول بكشد.
در صورت ایجاد چنین حالتی، دور نگه داشتن قسمت آسیب‌دیده از نور خورشید و چرب كردن مداوم پوست با كرم‌های چرب و مرطوب‌كننده به بهبودی سرعت می‌بخشد.
تركیبات مهم
در هر 100 گرم انجیر خشك (پخته نشده) مواد زیر وجود دارند
انرژی 250 كیلوكالری
كربوهیدرات 87/63 گرم
قندها 92/47 گرم
آب 23 گرم
فیبرهای محلول و نامحلول 8/9 گرم
پروتئین 3/3 گرم
چربی 0/93 گرم
ویتامین B1 (تیامین) 0/580 میلی‌گرم
ویتامین B2 (ریبوفلاوین) 0/280 میلی‌گرم
ویتامین B3 (نیاسین) 0/916 میلی‌گرم
ویتامین B5 (پانتوتنیك اسید) 0/58 میلی‌گرم
برای خواندن بخش دوم- خواص دارویی انجیر- اینجا کلیک کنید.
