به قلم : دکتر مهسا حاتمی ؛ دکتری تخصصی تغذیه و رژیم درمانی ، دانشگاه علوم پزشکی تهران
اعظم صالحیان : کارشناسی ارشد تغذیه و رژیم‌درمانی، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران
تحریریه زندگی آنلاین : در دنیای امروز چاقی بدون شک به یک اپیدمی مدرن هشدار‌دهنده تبدیل شده است، بیش از 40 درصد مردم جهان در جستجوی استراتژی‌های کاهش وزن می‌باشند که این استراتژی‌ها شامل رژیم غذایی متعادل و ورزش تا روش‌های تهاجمی‌تر می‌شود. همزمان با رژیم غذایی متعادل سالم و فعالیت فیزیکی منظم، انگیزه درونی مستمر از اصول جدایی‌ناپذیر در حفظ طولانی‌مدت وزن کاهش یافته می‌باشد. با این وجود برگشت مجدد وزن کاهش یافته یک پدیده متأثر از عوامل ژنتیکی، زیستی، تکاملی، محیطی و روانی می‌باشد که این عوامل بر هم تاثیرگذار بوده و این پدیده مدیریت حفظ وزن کاهش یافته را پیچیده و زمانبر می‌سازد.
چندین مطالعه موانع متعددی که افراد چاق در طول مسیر کاهش وزن خود با آن مواجه هستند را ثبت کرده‌اند، اما تحمل وزن از دست رفته و اجتناب از برگشت مجدد آن یک مسئله چالش‌برانگیز می‌باشد، حتی بیمارانی
که تحت عمل جراحی چاقی قرار می‌گیرند، با این مسئله دست و پنجه نرم می‌کنند.
بازگشت چاقی به واسطه چندین مکانیسم عصبی - هورمونی انجام می‌گیرد که در این راستا عمدتاً نقش هورمون‌هایی همچون انسولین، لپتین و گرلین بیشتر مورد بحث می‌باشد. امروزه تأثیر چشمگیر چاقی روی میکروبیوتای روده‌ای و دهانی بسیار شناخته شده است.
بیشتربخوانید:
ترفندهایی برای لاغری سریع وبالا بردن سوخت و ساز بدن
میکروبیوتای روده؛ عاملی در کنترل چاقی
میکروبیوتای روده عاملی مؤثر در کنترل چاقی به وسیله سیستم عصبی می‌باشد. روده میزبان یک قلمرو پنهان است که از تعداد زیادی میکروارگانیسم (غالباً باکتری) با اکوسیستم و تنوع ژنتیکی پیچیده و گسترده تشکیل شده است. این اکوسیستم شامل آرکی‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها، تک‌یاخته‌ها و ویروس‌ها است که متشکل از باکتری‌های بی‌هوازی (عمدتاً فیرمیکوت (Firmicutes) و باکتروئید (Bacteroidetes)) می‌باشد. به مجموعه میکروارگانیسم‌های هم غذای موجود در روده و همچنین ژنوم آن‌ها میکروبیوتای روده گفته می‌شود. نه تنها روده، بلکه دستگاه گوارش انسان نیز حاوی جمعیت پویایی از میکروب‌ها است که بیشتر آن‌ها مفید و برخی از آن‌ها خطرناک هستند. میکروبیوم روده بر انرژی‌زایی، عملکرد طبیعی بدن، سیستم ایمنی، چاقی، لاغری، سوءتغذیه، اختلال‌های عصبی، خلق و خوی، رفتار، بیماری‌ها (به خصوص بیماری‌های روده‌ای) و سرطان تاثیرگذار است. همانطور که گفته شد میکروبیوتای روده عاملی مؤثر در کنترل چاقی می‌باشد. مطالعه بر روی موش‌ها با رژیم غذایی خاص برای افزایش وزن نشان می‌دهد که با چاقی موش‌ها، تعداد گونه‌های Lactobacillus کاهش می‌یابد. میکروبیوتای روده با تخمیر کربوهیدرات‌های پیچیده به اسیدهای چرب کوتاه زنجیر موجب ایجاد احساس سیری می‌شود. اسیدهای چرب کوتاه زنجیر با تغییر سطح گلوتامات، گلوتامین، گاما آمینوبوتیریک اسید (گابا) و نوروپپتیدها سبب کاهش اشتها می‌شوند. استات تولید شده توسط میکروبیوتای روده موجب تغییرات فیزیولوژیکی و تنظیمی در هیپوتالاموس و سرکوب اشتها می‌شود. همچنین با تخمیر مواد غذایی به استات، پروپیونات و بوتیرات و در نهایت تولید هورمون‌های روده‌ای مانند پپتید تیروزین – تیروزین (پپتید YY) و پپتید شبه‌گلوکاگون، با تأثیر بر هیپوتالاموس احساس سیری ایجاد می‌شود.
همانطور که پیش‌تر نیز ذکر شد، یکی از بزرگ‌ترین معماها در مدیریت بحرانی چاقی بازیابی سریع وزن کاهش یافته در افرادی که در گذشته چاق بوده‌اند می‌باشد، پدیده‌ای که معمولاً به عنوان اثر یویو در چاقی‌های مکرر شناخته می‌شود. در واقع میکروبیوتای مفید پس از کاهش وزن، باقی‌مانده و بخشی از حافظه چاقی می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
چندروش شگفت انگیز برای کوچک کردن شکم
اثر چاقی روی میکروبیوتا
در حال حاضر به صورت گسترده مشخص شده است که چاقی اثر مهمی روی میکروبیوتای دهانی و روده‌ای دارد. از اثرات چاقی روی میکروبیوتای روده کاهش میکروارگانیسم‌های تولید‌کننده بوتیرات و خانواده‌هایی مانند Rikenellaceae، Christensenellaceae، Bifidobacterium، Oscillospira و Akkermansia و افزایش دیگر گروه‌های میکروبیوتای روده‌ای مانند Prevotellaceae، Coriobacteraceae، Erysipelotrichaceae، Alcaligenaceae است. علاوه بر این افرادی با نمایه توده بدنی بالاتر به طور مداوم با فراوانی افزایش یافته میکروبیوتای Ruseburia مواجه هستند که این‌گونه قادر است پلی‌ساکاریدها را به اسیدهای چرب کوتاه زنجیر هیدرولیز و تخمیر نماید که این اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیر مقدار انرژی به دست آمده از غذا را افزایش می‌دهند. همچنین گونه‌های دیگر مانند Eubacterium dolichum با توده چربی احشایی که یک شاخص چاقی است نیز همبستگی مثبتی دارد. در بررسی‌ای که توسط C. A. Thaiss و همکارانش در سال 2016 بر روی موش‌های چاق قبل و بعد از کاهش وزن انجام گرفت، مشخص شد ترکیب میکروبیوم روده‌ای دارای شرایط دیس‌بیوتیک پیشرفته‌ای در سراسر مراحل اولیه چاقی می‌باشد. در این بررسی به جای تغییرات خاص، به وضوح کاهش پایدار تنوع آلفا و همچنین کاهش پایدار در سنتز اپی‌ژنین توسط میکروبیوتای روده‌ای مشاهده شد و به عنوان یک نتیجه در این مطالعه مشخص شد که طبیعت میکروبیوتای روده‌ای که به یک وضعیت دیس‌بیوتیک در طول فاز اصلی چاقی پیشرفت می‌یابد، حتی پس از کاهش وزن و طبیعی شدن سوخت و ساز به ترکیب قبلی باز نمی‌گردد. این رفتار شبه حافظه میکروبیوم باعث افزایش حساسیت میزبانی که قبلاً به چاقی مبتلا بوده است و در نتیجه بازگشت وزن کاهش یافته می‌گردد. همچنین لازم به ذکر است علیرغم برگشت کاهش وزن، دیس‌بیوزیس میکروبیوتای روده‌ای باعث افزایش تخمیر باکتریایی پروتئین‌های هضم نشده شده و در نتیجه اثرات مضر برای سلامتی فرد از جمله سمیت ژنی و متابولیت‌های مرتبط با سرطان را نیز میانجی‌گری می‌کند.
بیشتربخوانید:
6 عارضه خطرناک داروهای لاغری
سین‌بیوتیک‌ها
مکمل‌های سین‌بیوتیک در مبارزه با این پیامدهای نامطلوب مفید بوده و چون دارای ترکیبات پره‌بیوتیک بوده و کمک به رشد باکتری‌های مفید روده‌ای می‌کند منتج به محیط پروتئولیتیک کمتری می‌شود، همچنین پره‌بیوتیک‌ها حساسیت به انسولین و متابولیسم لیپید را بهبود می‌بخشند. در مطالعه‌ای که توسط Sergeev و همکارانش در سال 2020 انجام گرفت، سین‌بیوتیک‌هایی شامل گالاکتوالیگوساکاریدها، بیفیدوباکتریوم و همچنین لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس برای یک دوره سه ماهه تجویز شد. در این بررسی فراوانی سویه‌هایی مانند بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیلوس و کاهش سویه‌های مرتبط با التهابات مزمن و چاقی مانند Prevotella و Gardnerella مشاهده شد. این یافته‌ها نشان دادند که تعادل میکروبی متابولیسم میزبان می‌تواند با استفاده از سین‌بیوتیک‌ها بهبود یابد که البته به تداوم و استمرار در پیروی از رژیم کاهش وزن در طولانی‌مدت، دریافت فیبر غذایی و ترکیب میکروبیوتای میزبان نیز وابسته می‌باشد.
بیوفلاونوئیدهای غذایی
همچنین پیروی از رژیم غذایی غنی از بیوفلاونوئیدهای غذایی که توسط میکروبیوتای روده‌ای تجزیه می‌گردند نیز منجر به افزایش فعالیت متابولیکی بافت چربی و افزایش مصرف انرژی می‌شود. از این رو تداوم در مسیر کاهش وزن و جلوگیری از بازگشت وزن را نیز در پی خواهد داشت.
کلام پایانی
در حال حاضر تحقیق و بررسی‌های بیشتر در زمینه اثر دستکاری میکروبیوتا و متابولیت‌های روده‌ای به عنوان ابزاری مؤثر برای دستیابی به حفظ وزن کاهش یافته در انسان در حال انجام می‌باشد.
