زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : تارا امانی پرشکوه ، دانشجوی کارشناسی علوم تغذیه ، دانشگاه علوم پزشکی لرستان

زیرنظر: دکتر ابراهیم فلاحی ، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و استاد دانشگاه علوم پزشکی لرستان

تحریریه زندگی آنلاین : بیماری آلزایمر

دمانس (Dementia) شامل چندین بیماری است که بر حافظه تأثیر می‌گذارند. بیماری آلزایمر (AD) شایع‌ترین نوع آن است که 60 تا 70 درصد موارد را شامل می‌شود. AD یک بیماری پیش‌رونده و تحلیل‌برنده مغز است که باعث مختل شدن شدید فکر و حافظه می‌شود. علائم آن با از دست دادن حافظه موقت آغاز شده و به تدریج با از دست دادن قدرت تشخیص زمان، قدرت تکلم، افسردگی، گوشه‌گیری و سرانجام مرگ به پایان می‌رسد.

این بیماری به سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از پرهزینه‌ترین و کشنده‌ترین بیماری‌های قرن حاضر است؛ به همین دلیل AD توسط سازمان بهداشت جهانی به عنوان یک بیماری اولویت بهداشت عمومی طبقه‌بندی شده است. تخمین زده شده که بیش از 55 میلیون نفر در سراسر جهان به زوال عقل مبتلا هستند و این تعداد هر سال در حال افزایش است (WHO،2021). سازمان بهداشت جهانی همچنین پیش‌بینی می‌کند که تا سال 2050، تقریباً 1.2 میلیارد نفر در سن 60 سال یا بیشتر، به AD مبتلا خواهند بود که حدود سه‌چهارم آن‌ها در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند که خطر ابتلا به زوال عقل در آن‌ها بیشتر است.

 یافته‌های پیمایش ملی سلامت سالمندان انجام شده در سال 2012 که شامل نمونه‌ای از 5 استان ایران بود نیز شیوع کلی زوال عقل را 7.9 درصد با نرخ 8.7 درصد در زنان و 6.9 درصد در مردان نشان داد.

جدای از بحث شیوع، این بیماری هزینه‌های گزافی نیز بر دوش خانواده‌ها و دولت می‌گذارد. مجموع پرداخت‌ها در سال 2023 برای مراقبت‌های بهداشتی، مراقبت‌های طولانی‌مدت و خدمات آسایشگاهی برای افراد 65 ساله و بالاتر مبتلا به زوال عقل در آمریکا، 345 میلیارد دلار برآورد شده است. مطالعه‌ای که بین سال‌های 2016 تا 2017 در شهر تهران انجام شد نیز کل هزینه صرف شده برای هر بیمار را 683.9 دلار برآورد کرد.

بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی به یک چالش بزرگ برای سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی تبدیل شده‌اند، زیرا نشان می‌دهند که ارتباط قوی سن و امید به زندگی در سراسر جهان در حال افزایش است. منشأ چندعاملی آن‌ها کشف درمان‌های مؤثر جدید را مختل می‌کند و درمان‌های موجود کنونی تنها تا حدودی تسکین علائم را بدون تغییر دوره بالینی به دنبال دارند. با توجه به افزایش سن جمعیت جهان و به دلیل شیوع روزافزون بیماری‌های مزمن در جمعیت سالمند، بیماری آلزایمر یک مشکل اجتماعی، پزشکی و شایع‌ترین بیماری تخریب‌کننده عصبی است که باید بیش از پیش به آن پرداخت. از آن‌جا که هنوز راهکار درمانی قطعی برای این بیماری یافت نشده است، لذا پیشگیری اهمیت بیشتری خواهد داشت و همواره از مهم‌ترین مسائل در بحث پیشگیری، سبک زندگی و مخصوصاً رژیم‌غذایی افراد است.

بیشتربخوانید:

بیماری آلزايمر از منظر روانشناختي

عوامل خطر بیماری آلزایمر

عوامل خطر مختلفی برای AD عنوان می‌شوند، اما علت دقیق آن به خوبی شناخته نشده است. چندین مطالعه عوامل ژنتیکی و محیطی را مؤثر دانسته‌اند که یکی از این عوامل استرس اکسیداتیو است. استرس اکسیداتیو عدم تعادل بین رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن است.

مطالعات قبلی نشان داده‌اند که ترکیبات زیست فعال و یا استراتژی‌های تغذیه‌ای و همچنین محصولات دارویی، می‌توانند AD را بهبود بخشند. مداخلات پیشگیرانه در صورتی بهترین نتیجه را می‌دهند که قبل از بروز اولین علائم زوال عقل، یعنی حدود 50 سالگی معرفی شوند. نشان داده شده است که موادمغذی آنتی‌اکسیدانی، مانند ویتامین‌های C و E، استرس اکسیداتیو ناشی از آمیلوئید بتا را کاهش می‌دهند. آنتی‌اکسیدان‌های چربی‌دوست، مانند ویتامین A، ویتامین E و کاروتنوئیدها، نقش جلوگیری از آسیب غشای سلولی توسط رادیکال‌های آزاد را ایفا می‌کنند و ممکن است به توقف پیشرفت تخریب عصبی کمک کنند. مروری بر مطالعات انسانی نشان داد که پراکسیداسیون لیپیدی درگیر با اختلال عملکرد میتوکندری، عاملی در پاتوژنز بیماری‌های عصبی است که ممکن است توسط آنتی‌اکسیدان‌های چربی‌دوست برای کاهش شدت بیماری‌های نورودژنراتیو کاهش یابد.

کوآنزیم Q10

کوآنزیم Q10 همچنین یک آنتی‌اکسیدان چربی‌دوست در میتوکندری است که ممکن است مستقیماً با گونه‌های فعال اکسیژن واکنش نشان دهد.

کوآنزیم Q10 می‌تواند به عنوان یک آنتی‌اکسیدان در برابر افزایش گونه‌های اکسیژن فعال در طول توسعه بیماری‌های مزمن عمل کند. کمبود اولیه Q10 می‌تواند بر هر قسمتی از بدن تأثیر بگذارد؛ به ویژه بافت مغز، ماهیچه و کلیه. کمبود CoQ10 در بافت مغز می‌تواند با طیف وسیعی از تظاهرات عصبی همراه باشد.

یکی از نشانه‌های بیماری آلزایمر، وجود توده‌های آمیلوئید بتا (Aβ) در مغز است. نتایج مطالعات حیوانی گزارش می‌کنند که کمبود حافظه ناشی از Aβ در موش‌ها از طریق مهار التهاب عصبی بهبود می‌یابد و بنابراین مهار پاسخ التهابی در برابر آسیب ناشی از Aβ اثر محافظتی دارد. از طرف دیگر مطالعات صورت گرفته بر کوآنزیم Q10 عنوان کرده‌اند که این کوآنزیم با مهار تولید فاکتورهای التهابی و سرکوب فعال شدن مسیرهای التهابی می‌تواند بر بهبود بیماری آلزایمر اثرگذار باشد.

علاوه بر مهار التهاب، نتایج مطالعات انجام شده نشان داده‌اند که کوآنزیم Q10 از طریق راه‌های دیگری نیز می‌تواند اعمال اثر کند مانند افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدان‌ها، کاهش استرس اکسیداتیو، کاهش آمیلوئید بتا در گردش، جلوگیری از تشکیل پلاک و غیره. از جمله این راه‌ها همچنین می‌توان به بهبود سیگنال‌دهی انسولین در مغز اشاره کرد. انسولین نه تنها به مغز ورود پیدا می‌کند، بلکه دارای گیرنده نیز بوده و کمبود و اختلال در گیرنده‌های آن در مغز، می‌تواند آسیب جدی به فرایندهای شناختی مانند یادگیری و حافظه وارد کند.

بیشتربخوانید:

مشکلات حافظه و زوال عقل

رازهایی که باید بدانید تا آلزایمر نگیرید!

مطالعات نشان داده‌اند که کوآنزیم Q10 نه تنها بر بیماری آلزایمر، بلکه بر پیامدهای آن از جمله افسردگی نیز اثرگذار است.

در بسیاری از مقالات عنوان شده است که کوآنزیم Q10 اگرچه به تنهایی اثرگذار است، اما در ترکیب با سایر آنتی‌اکسیدان‌ها نظیر امگا 3 و کورکومین می‌تواند مؤثرتر باشد. Q10 در ترکیب با کورکومین توانست اثرات بهتری را در کاهش التهاب و آسیب اکسیداتیو نشان دهد و در ترکیب با امگا 3، بهبودی در افسردگی (مطالعات حیوانی).

با توجه به داده‌های حاصل از نتایج ارائه شده در مطالعات صورت گرفته در این زمینه، شواهد امیدوارکننده‌ای از اثربخشی CoQ10 بر محافظت عصبی، جلوگیری از پیشرفت تخریب عصبی، کاهش التهاب و آسیب و استرس اکسیداتیو به دست آمده است؛ اما علی‌رغم اثرات محافظت‌کننده CoQ10 که در مدل‌های مختلف AD شناسایی شده است، همچنان طراحی مطالعات بیشتر با دوره پیگیری طولانی‌تر برای تعیین دوز مؤثر، مدت مصرف و تأیید اثرگذاری آن بر بیماری آلزایمر مورد نیاز است.