زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو: رضا حسینمرد ی

تحریریه زندگی آنلاین : دکتر مهناز مردانی متولد استان لرستان، دانش‌آموخته مقطع کارشناسی رشته تغذیه از دانشگاه شهید چمران اهواز است. وی مدرک کارشناسی ارشد رشته تغذیه خود را از دانشگاه علوم پزشکی تهران اخذ کرد و دانش‌آموخته مقطع دکترای تخصصی تغذیه از دانشگاه شفیلد انگلستان است.

وی پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد خود را زیر نظر و راهنمایی خانم دکتر مینودخت فروزانی از استادان دانشگاه علوم پزشکی تهران، پیرامون «تعیین شیوع و علل تولد نوزادان کم‌وزن در شهرستان خرم آباد» در سال 1374 گذرانده است.

موضوع پایان‌نامه مقطع دکترای تخصصی در دانشگاه شفیلد انگلستان نیز پیرامون «بررسی تجمع شیلومیکرون‌ها در انتروسایت‌های روده همستر» یا همان سلول‌های مخاط روده همستر زیر نظر و راهنمایی پروفسور جون هیگینز و استاد مشاور پروفسور اریک کری بوده است. وی سال 1383 از دانشگاه شفیلد انگلستان فارغ التحصیل شد و از همان سال پس از بازگشت به وطن در دانشگاه علوم پزشکی لرستان مشغول خدمت بوده است.

ایشان اکنون استاد تمام رشته علوم تغذیه این دانشگاه است و در دانشکده بهداشت و تغذیه دانشگاه علوم پزشکی لرستان به عنوان عضو هیات علمی فعالیت دارد. همچنین معاون فرهنگی و دانشجویی این دانشگاه طی دو سال اخیر است و به واسطه حجم کار و تعدد دانشجویان هر روز صبح تا عصر در دانشگاه استقرار دارد؛ دکتر مردانی عصر‌ها نیز در کلینیک مشغول طبابت و رسیدگی به مراجعان است. مراجعان در ابعاد مختلف جهت موضوعاتی مانند افزایش و کاهش وزن (چاقی و لاغری)، تغذیه در دوران شیردهی، تغذیه دوران بارداری، تغذیه در بیماری‌های مختلف به ایشان مراجعه می‌کنند و از مشاوره لازم جهت رژیم‌درمانی بهره‌مند می‌شوند.

با این مقدمه به گفتگو با خانم دکتر مهناز مردانی، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی، بانوی پرتلاش و دلسوز در این عرصه تخصصی، استاد تمام و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی لرستان و  معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی لرستان پرداختیم.

بیشتربخوانید:

سلامت قلب زنان با این هفت توصیه غذایی

جایگاه تغذیه بالینی در مراکز درمانی کشور

مراکز بهداشتی و درمانی همیشه به حضور دانش‌آموختگان تغذیه در مقاطع مختلف نیازمند بودند و خوشبختانه طی سال‌های اخیر وضعیت تا حدودی بهتر شده، ولی به حد مطلوب نرسیده که باید تا حد ممکن اقدامات لازم انجام شود؛ این رشته بسیار مهم و ارزشمند است و با جذب هرچه بیشتر و بهتر جهت خدمت به مردم در امر پیشگیری و درمان می‌توانیم شاهد بهبود وضعیت به‌کار‌گیری این دانش‌آموختگان در مراکز درمانی کشور باشیم. به نظرم طی دو سه سال اخیر وضعیت بهتری در مراکز درمانی ایجاد شده است، ولی در گذشته، یعنی حدود هشت سال پیش مراکز درمانی فاقد کارشناس تغذیه جهت ارائه خدمات تغذیه بالینی بود.

گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی لرستان

اولین ورودی پذیرفته‌شدگان مقطع کارشناسی رشته تغذیه از سال 87 در دانشگاه علوم پزشکی لرستان مشغول تحصیل شدند و خوشبختانه اکنون با گذشت سال‌ها، دانش‌آموختگان متعددی فارغ‌التحصیل شدند.

در اولین دوره از راه‌اندازی مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم تغذیه تعدادی دانشجو در سال 1396 پذیرش شدند؛ هر سال تعدادی وارد این رشته و در نهایت در این مقطع دانش آموخته می‌شوند. به لطف خدا مدتی است که موافقت اولیه برای راه‌اندازی مقطع دکترای تخصصی تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی لرستان را اخذ کردیم و به دنبال تأمین تجهیزات لازم جهت آموزش پذیرفته‌شدگان این رشته هستیم.

استان لرستان و تغذیه عمومی

در درجه اول رسالت ما به عنوان دانش‌آموختگان رشته تغذیه، ارائه آموزش‌های لازم به مردم و ارتقای سطح آگاهی‌های تغذیه‌ای عمومی است. در این زمینه اطلاع‌رسانی‌های لازم در خصوص غذا و تغذیه از طریق رسانه‌های عمومی باید افزایش پیدا کند. در برخی از مناطق حتی مناطق روستایی دیده می‌شود که مردم با وجود اینکه دغدغه و مشکل اقتصادی ندارند و همه لوازم زندگی را در اختیار دارند، ولی به دلیل ضعف آگاهی و نداشتن اطلاعات تغذیه‌ای، وضعیت تغذیه خانواده به خصوص زنان و کودکان در شرایط مطلوب و بهینه‌ای قرار ندارد. پس می‌طلبد که ما آموزش‌های لازم را به هر نحوی که ممکن است به جامعه بدهیم تا مردم آگاهانه خرید کنند و سبد تغذیه‌ای مناسبی داشته باشند.

معمولاً با گروه‌های بسیج جامعه پزشکی به استان‌های مختلف و مناطق محروم استان لرستان سفر می‌کنیم. در یکی از سفرهای اخیر به مناطق حاشیه‌ای استان، از نزدیک با کودکانی مواجه شدیم که با وجود داشتن امکانات معمول در منزل و محل زندگی خود، ولی به درجاتی از کم‌خونی، سوء‌تغذیه و کوتاهی قد مبتلا بودند. به طور حتم این حاکی از ضعف آگاهی‌های تغذیه‌ای است و به اعتقاد من وظیفه داریم تا تلاش بیشتری در ارتقای سلامت و سواد تغذیه‌ای جامعه داشته باشیم.

 بیشتربخوانید:

استرس کاری و اجتماعی، خطری در کمین قلب زنان

نقش مدارس و آموزش پرورش در همکاری با وزارت بهداشت

اگرچه از ما و همکاران‌مان به صورت مقطعی یا متناوب برای ارائه آموزش‌های تغذیه‌ای در مدارس دعوت می‌شود، ولی همچنان نیاز‌های بیشتری وجود دارد که به نظر در این زمینه کمی ضعف داریم. آموزش برای اولیا، مربیان و دانش‌آموزان ارائه می‌کنیم، ولی به شدت ضعیف است. با توجه به حجم بالایی از کارشناسان تغذیه که در کشور داریم، اگر مقدور باشد که هر یک از این عزیزان بتوانند در یک مدرسه مشغول به خدمت و آموزش بشوند یا اینکه به طور مستمر در کنار بچه‌های مدرسه باشند و در زمینه تغذیه، رشد، قد و وزن کودکان فعالیت بکنند، نتایج خوبی شاهد خواهیم بود؛ همچنین این امکان وجود دارد که بوفه‌های مدارس و حتی تغذیه خانواده‌ها توسط این عزیزان ارزیابی و توصیه‌های لازم ارائه شود. امید داریم تا در آینده شاهد نتایج بهتری در زمینه تغذیه خانواده‌ها باشیم.

تغذیه رایگان در مدارس نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این اهمیت در بین دانش‌آموزان مناطق محروم و ساکن حاشیه شهر‌ها خیلی بیشتر است و تصور می‌کنم این عزیزان به حمایت‌های بیشتری در زمینه تغذیه رایگان نیاز دارند. در حاشیه شهر‌ها نسبت به روستا‌ها نیاز بیشتری به برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و تغذیه‌ای داریم.

کاهش وزن هنگام تولد، موضوع پایان‌نامه کارشناسی ارشد

شیوع کاهش وزن در دوره نوزادی موضوع مهمی است که من در پایان‌نامه کارشناسی ارشد به آن توجه کردم. به طور معمول وزن هنگام تولد نوزادان بین 2500 تا 4000 گرم (دو کیلو و نیم تا چهار کیلوگرم) است، اما نوزادانی موسوم به (LBW) در این میان وجود دارند که در زمان تعیین شده سالم متولد می‌شوند، ولی وزنی کمتر از دو کیلو و نیم دارند! میزان شیوع این نوع وضعیت در نوزادان شهرستان خرم‌آباد را طی پایان‌نامه کارشناسی ارشد در سال1374 بررسی کردم؛ میزان شیوع حدود هشت درصد بود که آن زمان نسبت به آمار کشوری عدد بالایی محسوب می‌شد؛ طی بررسی‌های انجام شده علل مختلفی مانند اقتصاد خانواده، تولد‌های متوالی و بدون فاصله لازم، تغذیه ضعیف مادر باردار و ... در این کمبود وزن نوزاد هنگام تولد تأثیر داشتند. نتایج و مقاله نهایی این پایان‌نامه نیز در یکی از مجلات کشور چاپ شد.

پایان‌نامه دوره دکترای تخصصی من در خصوص شیلومیکرون‌ها، پژوهش اینترا سلولار بود و در محیط آزمایشگاه بررسی‌های لازم روی روده موش همستر انجام شد که به صورت یک مقاله علمی خوب در یکی از مجلات معتبر بین‌المللی چاپ شد. امروزه با تهیه امکانات و تجهیزات لازم جهت ادامه این گونه تحقیقات در دانشگاه، شرایط برای بررسی‌های علمی در سطح سلولی برای مقاطع تحصیلی وجود دارد.

 بیشتربخوانید:

زنان افسرده تر از مردان

بخور نخورهای اضطراب و افسردگی

اهم پژوهش‌های در جریان کار

 تا پیش از پذیرش دانشجوی کارشناسی ارشد، من استاد راهنما برای حدود بیست مورد پایان‌نامه دانشجویان پزشکی بودم و برای ده پایان‌نامه نیز مشاور بودم. دانشجویان پزشکی به دلیل شرایط مدت تحصیل و یا عدم تمایل برای ورود به پژوهش‌های آزمایشگاهی، به طور گذرا و یا در مطالعات توصیفی مقطعی یا تحلیلی حضور داشتند. بیشتر در زمینه تغذیه جامعه، تغذیه مادران باردار و کودکان، شیرخواران، استاد راهنمای پایان‌نامه‌ها بودم. همچنین برای پایان‌نامه دانشجوی دامپزشکی نیز استاد راهنما بودم، البته طرح پژوهشی توسط چند دانشجوی میکروبیولوژی از دانشگاه دیگر نیز ارائه شد که برای پایان‌نامه آنان نیز همراهی کردم. این دانشجویان میکروبیولوژی روی موضوع خواص پروبیوتیک ماست و پنیر محلی کار می‌کردند که نتایج علمی خوبی نیز اثبات شد. نکته جالب توجه اینکه ماست، پنیر و دوغ محلی ما از خواص پروبیوتیک برخوردارند و قابل رقابت با انواع صنعتی و کارخانه‌ای موجود در بازار است.

طی این مدت که دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد داشتیم، من پنج دانشجو در عرصه پایان‌نامه تغذیه‌ای داشتم که چهار مورد آن با موفقیت انجام شد و یک نفر دیگر تا پایان شهریور از پایان‌نامه خود دفاع خواهد کرد. طرح‌های تحقیقاتی مصوب شورای پژوهشی دانشگاه که در گروه تغذیه به تناسب اهمیت و موضوع مطرح بود به تعداد بیست و هشت طرح تحقیقاتی را که خود من مجری آن بودم به پایان رساندیم و در چندین طرح تحقیقاتی مشترک نیز در خدمت همکاران بودیم.

یکی از دغدغه‌های معاونت پژوهشی دانشگاه انجام مطالعات کوهورت است که هنوز در این زمینه مطالعه‌ای در دست اقدام نداریم.

من پست‌های مختلفی داشتم؛ از جمله مدتی مدیر کل آموزش و یا رئیس دانشکده بودم. الان هم معاون دانشجویی و فرهنگی هستم که طی دو سال اخیر با این پست در خدمت دانشگاه بودم؛ همین مشغله‌های کاری باعث می‌شود تا فرصت لازم و کافی برای پژوهش کمتر فراهم شود.

مهم‌ترین اولویت‌ها در سطح کلان تغذیه کشور

تغذیه مدارس و دانش‌آموزان یکی از مباحث مهم در کشور است که باید خیلی جدی گرفته شود. تغذیه رایگان در گذشته خیلی بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت که متاسفانه الان کمتر اهمیت دارد.

نکته مهم دیگر بهبود تغذیه جامعه، تغذیه مادران باردار، مادران شیرده و کودکان زیر پنج سال، به خصوص تغذیه در مناطق محروم و حاشیه شهر‌ها است که اهمیت بالایی دارد.

از سال شصت و هشت که نمک ید‌دار به عنوان یک برنامه کشوری مورد توجه قرار گرفت، درمان و کنترل بیماری گواتر مورد هدف قرار داشت. این برنامه موجب شده بود که بیماری گواتر آندمی در کشور و همین طور در استان لرستان کاهش خوبی پیدا کند، ولی مدتی است که مجدد عود این بیماری را شاهد هستیم که این مساله به علل مختلفی بستگی دارد. اینکه شاید نظارت بر تولید نمک ید‌دار کافی نیست یا توزیع مناسب ندارد یا شیوه نگهداری و مصرف دقیق و کافی وجود ندارد. از سوی دیگر شاید خانواده‌ها در موقع طبخ غذا در زمان مناسب از این نمک استفاده نمی‌کنند! امیدوارم به شرایط سال‌های دهه شصت باز نگردیم، ولی نکته مهم در اولویت‌ها از نظر من همین موضوع بیماری تیروئید است که باید در برنامه‌های کلان به آن توجه شود.

به اعتقاد من تحقیقات در محیط آزمایشگاه و انجام کارآزمایی‌های بالینی روی حیوان و انسان وقت‌گیر است و دیرتر به اهداف می‌رسیم که پیشنهاد من توجه ویژه به پژوهش در سطح افراد جامعه است.

نکته مهم و جدی توجه به تولید آرد و نان همچنین کیفیت پخت آن در کشور است. سال 86 با نظارت دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت تاکید بر غنی‌سازی آرد با آهن و اسید فولیک در دستور کار قرار گرفت، ولی ظاهراً آن طور که باید برنامه پیش نرفت و اکنون به نوعی این برنامه نیمه تمام و «ابتر» مانده است.

به اعتقاد من اولویت دیگر به دلیل شیوع بالای پوسیدگی‌های دندانی در کودکان، فلوراید‌تراپی کودکان و دانش‌آموزان کشور در سطح گسترده است یا اینکه فلوراید را به آب آشامیدنی اضافه کنند و یا به محصول غذایی که بیشترین مصرف را در بین کودکان دارد، افزود تا بیشترین نتیجه لازم را گرفت.

در خصوص محصولات تراریخته نیز باید برنامه‌های جدی در کشور مورد اولویت‌بندی قرار گیرد تا نظارت بیشتری روی محصولات تراریخته مانند ذرت و برنج انجام شود. مطالعه روی مواد غذایی تراریخته به نظر من در کشور ضعیف است. این موضوع باید جدی‌تر دنبال شود، چون این گونه محصولات در دنیا کاملاً مشخص و جدا عرضه می‌شود و اطلاعات مربوط به محصول به شکل دقیقی در غرفه‌های عرضه محصولات و فروشگاه‌های مواد غذایی مشخص شده و حتی مبلغ فروش این محصولات با سایرین تفاوت دارد. به عنوان مثال روغن خوراکی در سه دسته تراریخته، معمولی و ارگانیک عرضه می‌شود که باید در این خصوص اطلاع‌رسانی دقیقی انجام داد؛ باید گفت که اطلاع‌رسانی‌ها در خصوص سایر محصولات نیز نیازمند همین نوع تفکیک است، ولی نکته جالب اینکه باید با ذره‌بین به نوشته‌های روی محصولات با دقت بالا توجه کرد تا به ماهیت ترکیبات و تراریخته بودن آن پی برد. آگاهی‌بخشی جامعه، تعیین عوارض احتمالی، تمایز در عرضه و فروش، انجام پژوهش در خصوص عوارض احتمالی محصولات غذایی تراریخته باید در دستور کار قرار گیرد.

نقش معیشت و اقتصاد مردم در زندگی تغذیه‌ای

در درجه اول باید وضعیت دریافتی‌های مردم به گونه‌ای باشد که بتوانند آنچه برای بدن نیاز دارند در اختیار داشته باشند. وقتی می‌گوییم منبع خوب کلسیم، شیر و لبنیات است، پس باید از این ماده غذایی و فراورده‌های آن به میزان دو تا سه سهم در طول روز در اختیار هر فرد بنا به سن و شرایط او قرار گیرد تا نیاز روزانه وی برطرف شود. اگر چه در کودکی، نوجوانی و برای زنان باردار و شیرده این میزان بیشتر است، مردم باید بدانند که نیاز واقعی آنان در طول روز چیست و چه میزان باید مصرف کنند. در بسیاری از نقاط کشور تجملات جای خود را به رفع نیازهای مهم و تغذیه ضروری بدن داده است، به گونه‌ای که خودروی خانواده، لوازم منزل ، نام برند و نوع محصولات خانگی از اهمیت بالایی نسبت به غذا و تغذیه برخوردار است! وقتی به سفره برخی از این خانواده‌ها نگاه می‌کنید، می‌بینید که متاسفانه شیر و لبنیات جایگاهی ندارد و یا گوشت، میوه و سبزیجات به میزان مناسب و کافی استفاده نمی‌شود.

نقش آموزش‌های مستمر و همه‌جانبه خیلی مهم و مؤثر است و باید افراد جامعه بدانند اولویت‌ها و نیاز واقعی خانواده در زمینه تغذیه چیست و سپس به فکر مسائل دیگر از جمله تجملات باشند.

اگرچه باید به وضعیت اقتصادی خانواده توجه بیشتری بشود، چراکه در مقابل خانواده‌هایی داریم که می‌دانند باید چگونه غذا و تغذیه سالمی داشته باشند، ولی متاسفانه توانایی مالی و بودجه اقتصادی ندارند!

مهم‌ترین توصیه‌های کلیدی در تغذیه مردم

خوشبختانه کشورمان در موقعیت خوبی از نظر تولید و کشت میوه‌ها و انواع سبزیجات قرار دارد و در فصل تابستان و برخی مناطق از جمله استان لرستان میوه‌ها در انواع مختلف و با قیمت نسبتاً مناسبی در اختیار قرار دارد. اینجا مردم انواع سبزی‌ها و صیفی‌جات را در سفره خود دارند و میوه مصرف می‌کنند. نقشی که مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌های موجود در سبزی‌ها و میوه‌ها برای سلامت انسان دارند، بر کسی پوشیده نیست، ولی متاسفانه هر روز شاهد کاهش مصرف حبوبات و غلات در غذا‌ها هستیم و آن دسته از غذا‌های سنتی که با حبوبات تهیه می‌شوند، کمتر مورد استقبال و مصرف قرار می‌گیرد. این غذا‌های سودمند جای خود را به غذا‌های سرخ‌کرده، فست‌فود، سوسیس و کالباس می‌دهند. ترجیح این است که با صرف هزینه کمتر مردم می‌توانند غذا‌های سنتی و محلی آماده مصرف کنند تا بدین شکل مواد مورد نیاز بدن را تأمین کرده باشند و هزینه کمتری نیز صرف کنند.

همان‌طور که می‌دانید انواع آش‌های سنتی ایرانیان دارای انواع غلات، حبوبات و سبزیجات است که در کنار آن مصرف ماست، دوغ، کشک و لبنیات موجب غنی‌تر شدن آن می‌شود، ولی متاسفانه توسط نسل جدید کمتر مورد توجه قرار گرفته است. باید این غذا‌ها را مجدد در خانواده احیا کنیم تا کمکی به بهبود وضعیت تغذیه خانواده نیز داشته باشیم. نکته مهم اینکه این غذا‌ها در مقایسه با مواد غذایی فراوری شده و فست‌فود‌ها قیمت مناسب‌تری دارند، ضمن اینکه سالم‌تر هستند.

شایع‌ترین مشکلات مرتبط با تغذیه در استان لرستان

شیوع مواردی از کم‌خونی در استان مشاهده می‌شود، همچنین مشکلات مربوط به تیروئید و گواتر نیز وجود دارد. کمبود ویتامین D در زنان و دختران سنین باروری و نوجوانان استان وجود دارد که به نظر می‌رسد این عزیزان از نور خورشید استفاده بهینه نمی‌کنند تا با اشعه خورشید ویتامین D در بدن تولید و نیاز آنان برطرف شود. پس از بررسی‌های لازم روی تعداد قابل توجهی از مراجعان به مطب مشخص می‌شود که این ویتامین در بدن آنان کمتر از حد نرمال است.

دیابت و فشار خون نیز روز به روز در حال افزایش است؛ نکته مهم اینکه باوجود محروم بودن استان لرستان، اما مصرف گوشت قرمز در این استان بالا می‌باشد.

افزایش فشار خون و دیابت به همین علت است، اما نسبت به یک دهه قبل شیوع انواع سرطان در این استان بالا می‌باشد و مشخص نیست که این افزایش آمار شیوع سرطان به خاطر عدم تشخیص در گذشته بوده یا در واقع عواملی دیگر در بروز و شیوع سرطان دخیل است!

سخن پایانی

امیدوارم مطالب عنوان شده در این گفتگو مفید باشد و مورد استفاده عامه مردم قرار بگیرد. نکته مهم اینکه آرزو دارم همه مردم ایران در هر گروه سنی، وضعیت تغذیه‌ای خوبی داشته باشند و نیاز به این نباشد که مشکلات تغذیه‌ای و تأمین غذای سالم به عنوان یک دغدغه بزرگ در کشور محسوب شود. در پایان از پدرم و همسرم به واسطه حمایت‌ها و تشویق‌ها جهت رسیدن من به موفقیت‌ها سپاسگزارم. امیدوارم توانسته باشم فرد مفیدی برای جامعه و کشورم بوده باشم.