دکتر مهسا امیدیان : پزشک عمومی ؛ متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی از دانشگاه علوم پزشکی تهران
تحریریه زندگی آنلاین : بیماری دیابت یا به اصطلاح قند خون به علت عدم توانایی بدن برای مصرف قند موجود در رگ‌های بدن ایجاد می‌شود که این امر سبب رسوب قند در رگ‌ها و ایجاد اختلال در خون‌رسانی به ارگان‌های مختلف بدن می‌شود.
دو نوع کلی از دیابت شناسایی شده است: نوع یک، به اصطلاح وابسته به انسولین و نوع دو، غیر وابسته به انسولین.
یک نوع دیابت هم به نام دیابت حاملگی که فقط در زنان در هنگام بارداری به وجود می‌آید. انواع دیگر دیابت نیز وجود دارد که شیوع کمتری دارند.
بیشتربخوانید:
اختلالات خواب و دیابت بارداری
انواع دیابت و علل آن
در بدن انسان، دو نوع قند وجود دارد قندی که توسط غذا و از خارج بدن وارد می‌شود و قندی که توسط خود بدن و بیشتر در کبد تولید می‌شود.
از طرفی سلول‌های بعضی ارگان‌ها مانند قلب و مغز بدون نیاز به کمک و ناقل قند قادر خواهند بود که از این قند‌ها برای تولید انرژی و انجام فعالیت‌های لازم استفاده کنند، ولی عضلات که قسمت عمده بدن را تشکیل می‌دهند برای استفاده از قند نیاز به ماده کمکی دارند به نام انسولین که از غده لوزالمعده یا پانکراس ترشح می‌شود. در واقع انسولین مانند کلید درب منزل (سلول‌های عضلات) است که قند برای ورود به سلول‌ها باید از آن استفاده کند تا بتواند وارد خانه شود و به مصرف سلول‌های عضلات برای تولید انرژی برسد.
در دیابت نوع 1 که اغلب در کودکی و نوجوانی شروع می‌شود، غده لوزالمعده توانایی ساختن انسولین را به تدریج از دست می‌دهد. پس افراد مبتلا به دیابت نوع 1 همیشه نیاز به مصرف انسولین دارند تا به کمک آن قند وارد عضلات شده و انرژی لازم برای فعالیت‌های عضلانی را تولید کند.
در دیابت نوع 2 که اغلب در بزرگسالان چاق دیده می‌شود، انسولین خون کم نیست و میزان ترشح انسولین زیاد هم هست، ولی بر خلاف افراد سالم سلول‌های بدن افراد دیابتی توانایی پاسخ دادن به انسولین موجود را ندارند و یا به تعبیری نسبت به انسولین دچار مقاومت شده‌اند که در این افراد جهت درمان از قرص‌های خوراکی جهت افزایش تولید انسولین و کاهش مقاومت سلول‌ها به انسولین موجود استفاده می‌شود، ولی در نهایت و بعد از گذشت چندین سال از بیماری و در صورت عدم درمان صحیح، غده لوزالمعده این افراد نیز دچار نارسایی می‌شود و این گروه نیز نیاز به انسولین پیدا خواهند کرد.
در دیابت حاملگی که باید بسیار مورد توجه قرار گیرد، جنین و جفت ماده‌ای ترشح می‌کنند که انسولین موجود در خون مادر را تخریب می‌کند. علت این امر این است که جنین برای تغذیه از قند موجود در خون مادر استفاده می‌کند و برای راحت‌تر بودن با تخریب انسولین مادر می‌تواند مقدار قند بیشتری را دریافت کند.
در افراد سالم، مادر توانایی جبران انسولین را دارد، ولی در مادری که به دیابت حاملگی مبتلا شده است، توانایی جبران از بین رفته است.
این مادران در حالت غیر از حاملگی سالم هستند. بیماری دیابت حاملگی اغلب در مادرانی ایجاد می‌شود که در زمان بارداری سن بالا یا خیلی پایین دارند و سابقه‌ی دیابت بارداری در خانواده دارند، چاق هستند و یا مشکلات زمینه‌ای دیگر دارند.
بیشتر بخوانید
ارتباط دیابت با کمبود ویتامین D
کاهش قند خون؛ عارضه شایع دیابت
نمایه گلایسمی (شاخص گلوکز) چیست و چه اهمیتی در بیماران دیابتی دارد؟
نمایه گلایسمی (شاخص گلوکز) عددی نسبی است که نشان می‌دهد بدن با چه سرعتی کربوهیدرات موجود در مواد غذایی را به قند تبدیل کرده، و قند خون را افزایش می‌دهد.
به مواد غذایی مختلف نمایه گلایسمی را از 0 تا 100 نسبت می‌دهند. بر این اساس مواد غذایی را به 3 دسته تقسیم می‌کنند:
1) نمایه گلایسمی بالا (70 و بالاتر)
2) نمایه گلایسمی متوسط (55 تا 69)
3) نمایه گلایسمی پایین (زیر 55)
توجه داشته باشید که نمایه گلایسمی با میزان قند فرق دارد. دو ماده غذایی که میزان کربوهیدرات یکسان دارند نمایه گلایسمی متفاوت دارند، یعنی سرعت تبدیل شدن کربوهیدرات‌های‌شان به قند یکسان نیست.
نمایه گلایسمی عمدتاً به ماهیت ماده غذایی بستگی دارد، اما علاوه بر آن ممکن است تحت تأثیر عوامل دیگر نیز قرار گیرد:
مثلاً بعضی مواد غذایی مانند پاستا هرچه بیشتر پخته شود و بعضی میوه‌ها مثل موز هرچه رسیده‌تر شوند، نمایه گلایسمی آن‌ها افزایش می‌یابد.
این که هر غذایی همزمان با چه غذاهای دیگری مصرف شود نیز می‌تواند باعث تغییر شاخص گلایسمی شود.
چگونه متوجه شویم که دیابت داریم
بهترین راه انجام معاینات و آزمایشات دوره‌ای و منظم می‌باشد که در این آزمایشات میزان قند خون ناشتا، میانگین قند خون 3 ماه (HbA1c) و قند خون اتفاقی بررسی می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
خواص شگفت انگیز سیر در پیشگیری و درمان بیماری ها
علائم بیماری دیابت چیست؟
بیماری دیابت به خصوص در مراحل اولیه اغلب بی‌علامت است و بیشتر در مراحل اولیه با آزمایش قابل تشخیص است. به دلیل بی‌علامت بودن بیماری در مراحل اولیه، متاسفانه نیمی از بیماران از بیماری خود اطلاع ندارند و در مراحل پیشرفته‌تر بیماری مراجعه می‌کنند.
گاهی برخی علائم می‌توانند راهنمایی‌کننده باشند، مانند: دیر خوب شدن زخم‌ها گزگز و مور مور شدن دست و پا تکرر ادرار و ادرار شبانه عفونت‌های مکرر خشکی دهان و تشنگی مداوم گرسنگی مداوم (به دلیل اینکه قند مورد مصرف سلول‌ها نمی‌تواند قرار بگیرد و سلول‌های بدن گرسنه هستند) کاهش وزن
توصیه‌های تغذیه‌ای در بیماران مبتلا به دیابت
به بیماران دیابتی توصیه می‌شود که در برنامه غذایی روزانه خود مقادیر زیادی سبزی دارای فیبر قرار دهند. سبزیجات به دلیل دارا بودن فیبر زیاد سبب کند شدن تخلیه معده و جذب تدریجی قند مواد غذایی می‌شود و از بالا بردن ناگهانی قند خون جلوگیری می‌کند (البته بیماران دیابتی بهتر است بیشتر از سبزی‌های غیر نشاسته‌ای مانند کرفس، کلم بروکلی، کاهو، بامیه، قارچ، کدو سبز، پیاز، شنبلیله، فلفل دلمه‌ای، خیار، جعفری، گل کلم و اسفناج استفاده کنند).
همچنین افراد دیابتی بهتر است که سبزی‌ها را بیشتر به صورت خام و تازه استفاده کنند، چرا که سبزی‌های خام و تازه شاخص گلوکز کمتری نسبت به انواع پخته دارند.
در صورتی که بیماران دیابتی اضافه وزن دارند و یا چاق هستند کاهش تدریجی وزن بدن زیر نظر متخصص تغذیه به خصوص کاهش چربی شکمی به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کند.
وعده‌های غذایی کم‌حجم داشته باشند و تعداد وعده‌های غذایی خود را افزایش دهند تا از تغییرات ناگهانی قند خون جلوگیری شود.
یک نکته مهم تغذیه‌ای در بیماران دیابتی آموزش شمارش کربوهیدرات و تنظیم درست میزان کربوهیدرات موجود در وعده‌های غذایی و میان‌وعده‌ها می‌باشد تا قند خون به درستی تنظیم شود.
بیماران دیابتی بهتر است در رژیم غذایی خود از نان‌های سبوس‌دار و غلات سبوس‌دار استفاده کنند.
تا حد امکان سعی کنند زمان مصرف داروهای پایین آورنده قند خون و زمان مصرف وعده‌های غذایی دارای نظم باشد و از تغییر دادن آن‌ها تا حد امکان خودداری نمایند.
