دکتر غزاله اسلامیان : دکتری تخصصی علوم تغذیه ؛ عضو هیئت علمی گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : بیمارانی که درگیر روند درمان بیماری سرطان و انجام شیمی‌درمانی هستند، بدن خود را در معرض تغییرات ناگهانی می‌بینند و خود و اطرافیانشان، نیاز به دانستن نحوه مواجهه با این تغییرات دارند. این افراد معمولاً با پرسش‌های زیر مواجه هستند:
برای تسریع بهبود بیماری و آسان‌تر طی کردن آن آیا می‌توان از رژیم غذایی خاصی کمک گرفت؟
تغذیه چه نقشی در وضعیت جسمی من در زمان بیماری دارد؟
در طول شیمی‌درمانی چه چیزهایی باید بخورم و چه چیزهایی را باید از رژیم غذایی خود حذف کنم؟
هریک از مواد غدایی چه تأثیری در بدن من می‌گذارند؟ کدام مواد غذایی برای من مفیدتر است؟
در این مطلب سعی می‌کنیم به این سؤالات پاسخ دهیم.
بیشتربخوانید:
منشور غذایی برای سرطانی ها
ارجاع بیماران به متخصص تغذیه
در قدم اول به پزشکان و آنکولوژیست‌ها پیشنهاد می‌شود قبل از شروع شیمی‌درمانی، بیماران را به متخصصین تغذیه ارجاع دهند، زیرا در ابتدای شیمی‌درمانی این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برای مثال، فردی که شیمی‌درمانی را آغاز می‌کند اولین تغییری که با آن مواجه می‌شود، تغییر در گلبول‌های سفید است و یکی از سؤالاتی که این بیماران دارند، این است که آیا رژیم غذایی خاصی وجود دارد که بتوان تغییرات گلبول سفید را با آن کنترل کرد.
آیا ماده غذایی هست که بتواند پلاکت‌های خون را تحت تأثیر قرار دهد. تحقیقاتی که در این باره انجام شده نشان می‌دهد با تغییر رژیم غذایی نمی‌توان تأثیر قابل توجهی بر فعالیت گلبول‌ها گذاشت، البته نقش نوع و میزان پروتئین دریافتی را نباید نادیده گرفت و رژیم غذایی این بیماران باید تحت نظر متخصص طراحی شود.
بیمار به یک سری از مواد غذایی در 72 ساعت بعد از شیمی‌درمانی بی‌میل است. تنفر از گوشت قرمز بسیار در این بیماران رایج است. لزومی ندارد که پروتئین مورد نیاز در این روزها حتماً از گوشت قرمز تأمین شود. در سه روز اول مواد غذایی چرب، سرخ شده و پر ادویه حذف شود. مواد غذایی که بوهای تند دارند مانند سیر و پیاز به ویژه در سه روز اول باید حذف شود. در سه روز اول اصرار نداریم بیمار غذای جامد بخورد و در ادامه ماست کم‌چرب پروبیوتیک، حبوبات و غلات می‌توانند انتخاب‌های خوبی باشد. این افراد پوره‌ها مانند پوره سیب‌زمینی و هویج را بهتر تحمل می‌کنند.
رعایت بهداشت مواد غذایی
یکی از مسائل مهمی که در اولین جلسات شیمی‌درمانی باید به بیماران آموزش داد این است که به رعایت بهداشت مواد غذایی دریافتی توجه ویژه‌ای داشته باشند. توصیه بر این است که محصولاتی مانند سبزی‌ها و میوه‌ها که خام هستند، کاملاً شستشو و گندزدایی شوند تا مشکلی از لحاظ بهداشت نداشته باشند. در بیمارانی که تعداد گلبول‌های سفید زیر 500 است، بهتر است دریافت سبزی‌ها و میوه‌های خام به طور موقت ممنوع شود.
همچنین به بیمارانی که تحت شیمی درمانی هستند توصیه می‌شود از مواد غذایی فله‌ای به هیچ عنوان استفاده نکنند و تا حد امکان از مصرف غذاهای رستورانی پرهیز نمایند. از تخم‌مرغ عسلی و یا نیم‌پز نباید در رژیم غذایی این بیماران استفاده شود.
بیشتر بخوانید:
چاقی متهم بزرگ در سونامی سرطان
سرطان در تور تغذیه
استفاده از محصولات غذایی پروبیوتیک
یکی دیگر از توصیه‌های مهم تغذیه‌ای برای بیماران مبتلا به سرطان و تحت شیمی‌درمانی استفاده از محصولات غذایی پروبیوتیک است. در این بیماران، جمعیت باکتری‌های مفید دستگاه گوارش دستخوش تغییرات کاهشی می‌شود که این باکتری‌های مفید، پروبیوتیک‌ها نامیده می‌شوند.
کاهش تعداد باکتری‌های مفید دستگاه گوارش می‌تواند زمینه‌ساز التهاب و افزایش ترشحات التهابی در بدن باشد و عوارضی مانند تهوع و بسیاری از عوارض گوارشی دیگر را به دنبال داشته باشد.
متأسفانه محصولات پروبیوتیک در ایران تنوع زیادی ندارد و لبنیات پروبیوتیک، را در بازار ایران داریم، ولی با این وجود مصرف لبنیات پروبیوتیک پاستوریزه برای این بیماران اثرات سلامتی‌بخش دارد.
رعایت اصل تنوع و تعادل در رژیم غذایی
رعایت دو اصل تعادل و تنوع در رژیم غذایی این بیماران از اهمیت ویژه‌تری برخوردار است، به بیمارانی که طبق نظر متخصص مجاز به مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها هستند، توصیه می‌شود از هریک از میوه‌ها و سبزی‌های زیر (با توجه به فصل) در وعده‌ها و میان‌وعده‌های غذایی روزانه به صورت متنوع و متعادل دریافت کنند. برای مثال در طول یک روز از هر چهار گروه زیر در بین انتخاب‌های خود داشته باشید.
میوه‌ها و سبزی‌های سبز: کلم بروکلی، اسفناج، کلم، کاهو، لوبیا سبز، خیار، کدو سبز، نخودفرنگی، فلفل سبز، سیب گلاب، کیوی و انگور سبز.
میوه‌ها و سبزی‌های زرد و نارنجی: هویج، فلفل زرد و نارنجی، سیب زرد، زردآلو، هلو، انبه، گلابی و آناناس.
میوه‌ها و سبزی قرمز: گوجه فرنگی، تربچه، کلم قرمز، انگور قرمز، توت فرنگی، هندوانه، گیلاس، تمشک و زغال اخته.
میوه‌ها و سبزی‌های آبی و بنفش: بادمجان، کلم بنفش، شاه‌توت، کشمش، انجیر و آلو سیاه
به دلیل تداخلات دارویی و اثرات منفی بر آنزیم‌ها، این بیماران نباید، گریپ‌فروت مصرف کنند و اگر بیمار زخم‌های دهانی دارد از مرکبات نباید استفاده کند.
سایر توصیه‌‌ها
با توجه به تناقض موجود بین یافته‌های مطالعات در مورد اثرات کافئین بر رشد سلول‌های سرطانی، به بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی هستند توصیه می‌شود تا حد امکان از ترکیبات کافئین‌دار (چای پررنگ، انواع قهوه و نسکافه، نوشابه سیاه، نوشابه‌های انرژی‌زا، شکلات، کاکائو و ...) استفاده نکنند. مصرف چای کم‌رنگ و چای سبز به دلیل ترکیبات آنتی‌اکسیدانی که در آن وجود دارد، توصیه می‌شود.
ممکن است برخی بیماران در طول شیمی‌درمانی دچار اضافه وزن شوند. مصرف غذاهای چرب و نشاسته‌ای و غذاهای پر نمک باید محدود شود، زیرا این بیماران تحت کورتون‌درمانی نیز هستند.
در بیماران مبتلا به سرطان‌های وابسته به هورمون، محصولات غذایی حاوی فیتواستروژن‌ها از برنامه غذایی باید حذف شود. کلیه محصولات سویا اعم از سس سویا، کنجاله سویا و لوبیای سویا و همچنین شیرین‌بیان، کنجد، بذر کتان، عدس، سبوس گندم و نعنا نباید مصرف شود.
مسله مهم دیگر توجه به قند خون بیمارانی است که شیمی‌درمانی می‌شوند. روند درمانی، عوارض آن و داروهای دریافتی ممکن است منجر به افزایش قند خون این بیماران شود، بنابراین مصرف قند، شکر، مربا، عسل، شربت، زولبیا بامیه، شیرینی، انواع نوشابه، آبمیوه صنعتی و سایر مواد غذایی که در تهیه آن‌ها از پودر قند و شکر استفاده می‌شود باید بسیار محدود شود.
این بیماران اگر خشکی دهان دارند باید بطری آب همراه‌شان باشد و به طور منظم آب بنوشند. به بیمارانی که دچار زخم‌های دهانی می‌شوند توصیه می‌شود از مصرف ترشیجات شامل رب گوجه‌فرنگی، انواع مرکبات و نوشیدنی‌های گازدار پرهیز کنند. با نی آب بنوشند. خوردن آب در مقادیر بالا می‌تواند زخم‌های دهانی را تشدید کند. بستنی یخی و میوه‌های یخ‌زده را در برنامه غذایی بگنجانند. هر چقدر فضای دهان خنک‌تر شود روند بهبود زخم بهتر می‌شود. از مواد غذایی مانند نان‌های سوخاری، مواد غذایی پر ادویه و غذاهایی که حالت خشک و شکننده دارند در رژیم غذایی این بیماران نباید استفاده شود.
