مریم صفابخش؛ کارشناس ارشد تغذیه، زیر نظر: دکتر حسین ایمانی متخصص تغذیه
بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان از مشکلات تغذیه‌ای رنج می‌برند. این مشکلات ممکن است ناشی از خود بیماری و یا از عوارض درمان‌های ضد سرطان باشد.
هنگامی که افراد مبتلا به سرطان تحت شیمی درمانی و پرتو درمانی قرار می‌گیرند علاوه بر سلول‌های سرطانی، برخی سلول‌های سالم آنها نیز آسیب می‌بینند و این آسیب‌ها می‌توانند باعث بروز عوارض درمان شوند.
اسهال یا یبوست، کاهش شدید اشتها، زخم دهان یا حنجره، خشکی دهان، مشکلات دندان و لثه، تغییرات چشایی و بویایی، تهوع، استفراغ، احساس خستگی زیاد و افسردگی عوارض شایع در این بیماران می‌باشد که می‌تواند غذا خوردن را در این افراد دچار مشکل نماید و فرد را مستعد سوء تغذیه کند.
سوءتغذیه به هر دلیلی که ایجاد شده باشد به شدت کیفیت زندگی بیماران را کاهش می‌دهد و مهم‌تر از آن ممکن است موجب تشدید عوارض ناشی از درمان و حتی قطع درمان شود.
بنابراین داشتن تغذیه خوب می‌تواند کمک شایانی به کاهش مشکلات بیمار و افزایش سرعت بهبودی نماید.
تغذیه مناسب در بیماران مبتلا به سرطان باعث می‌شود که بیمار:
* احساس بهتری داشته باشد.
* انرژی و قدرت خود را حفظ کند.
* وزن و ذخایر معدنی بدن خود را حفظ کند.
* عوارض مرتبط با درمان را بهتر تحمل کند.
* خطر ابتلا به عفونت کاهش یابد.
* سریع‌تر معالجه شده و بهبود یابد.
تغذیه مناسب در این بیماران شامل خوردن غذاهای متنوع می‌باشد که مواد مغذی مورد نیاز برای مقابله با سرطان را تأمین نماید.
این مواد مغذی شامل: پروتئین، کربوهیدرات، چربی، آب، ویتامین و مواد معدنی می‌باشد.
پروتئین
ما به پروتئین برای رشد، ترمیم بافت‌ها و حفظ سلامت سیستم ایمنی نیاز داریم. افراد مبتلا به سرطان بیشتر از حد معمول به پروتئین نیاز دارند.
بعد از جراحی، شیمی درمانی یا پرتو درمانی پروتئین اضافی برای ترمیم بافت‌ها و مبارزه با عفونت مورد نیاز است.
منابع خوب پروتئین شامل: ماهی، مرغ، بوقلمون، گوشت قرمز لخم، لبنیات کم چرب، آجیل (بدون نمک)، حبوبات و فرآورده‌های سوبا مثل کنجاله سویا، آحیل سویا، شیر سویا و غیره می‌باشد.
افزایش نیاز به آب
همه سلول‌های بدن برای عملکرد مناسب به آب نیاز دارند. افراد باید روزانه حدود دو لیتر آب مصرف کنند.
در این بیماران به دلیل اسهال و استفراغ ناشی از درمان سرطان نیاز به مایعات افزایش می‌یابد.
انواع سوپ، چای کم رنگ و آبمیوه‌های طبیعی می‌تواند کم آبی را در این بیماران برطرف نماید.
چربی
چربی و روغن‌ها از اسیدهای چرب ساخته شده و منبع غنی برای تأمین انرژی بدن هستند.
در ابن بیماران توصیه می‌شود که از مصرف چربی‌های اشباع و ترانس خودداری کنند و در مقابل از چربی‌های مفید مانند چربی‌های تک غیر اشباع و چند غیر اشباع استفاده نمایند.
در میان چربی‌های مفید، اسیدهای چرب امگا 3 اثرات بسیار مفیدی در تأمین سلامتی، بویژه در بیماران مبتلا به سرطان دارند.
اگرچه منابع غذایی این اسیدهای چرب مثل ماهی‌های چرب، سالمون، بذرکتان و انواع مغزها بویژه گردو حاوی مقادیر بالایی از این ماده مغذی هستند اما گاه نیاز به مصرف مکمل آن وجود دارد.
کربوهیدرات
کربوهیدرات منبع اصلی انرژی بدن است و انرژی مورد نیاز برای فعالیت بدنی و عملکرد مناسب بدن را تأمین می‌کند.
منابع خوب کریوهیدرات شامل میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات هستند که می‌توانند نیاز سلول‌های بدن به ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیتونوترینت ها و فیبر را تأمین کنند.
بهتر است افراد مبتلا به سرطان غلات کامل و سبوس دار که حاوی بخش‌های حیاتی و مواد مغذی دانه‌ها می‌باشند، را بیشتر مصرف کنند در حالیکه مصرف نان، برنج، سیب زمینی، ماکارونی، شیرینی‌ها و شکر که مقدار خیلی کم ویتامین، مواد معدنی و فیتونوترینت با خود دارند، در این بیماران توصیه نمی‌شود.
فیبر رژیمی به فراوانی در میوه و سبزی یافت می‌شود. دو نوع فیبر وجود دارد:
فیبر نامحلول که به دفع سریع مواد زاید از بدن کمک می‌کند و فیبر محلول که به آب می‌چسبد و به نرم شدن مدفوع کمک می‌کند، بنابراین جهت بهبود یبوست ناشی از مصرف دارو در این بیماران مفید می‌باشد.
ویتامین‌ها و مواد معدنی
ویتامین‌ها و مواد معدنی در استفاده از انرژی غذاها به بدن کمک می‌کند.
اگر فردی رژیم متعادل با انرژی و پروتئین کافی داشته باشد، معمولاً مقدار زیادی از ویتامین‌ها و مواد معدنی را دریافت می‌کند.
اما رعایت رژیم متعادل در طی درمان سرطان می‌تواند مشکل ساز باشد، بویژه اگر بیمار عوارض طولانی مدت داشته باشد.
ویتامین‌ها و مواد معدنی از راه‌های متفاوتی بر روند سرطان اثرگذار می‌باشند، بسته به نوع سرطان و شدت آن توصیه به مصرف ویتامین و املاح در افراد متفاوت می‌باشد.
اما مطالعات بسیاری نشان داده‌اند که مصرف منابع غذایی بسیاری از ویتامین‌ها بویژه ویتامین D و کلسیم در بهبود شرایط عمومی این بیماران نقش اساسی را ایفا می‌کند.
اگرچه مصرف منابع غذایی ویتامین و مواد معدنی در افراد مبتلا به سرطان توصیه می‌شود اما استفاده از مکمل‌های تجاری در این افراد بحث برانگیز می‌باشد.
بعضی افراد مبتلا به سرطان مقادیر بالای ویتامین و مواد معدنی و دیگر مکمل‌های رژیمی را مصرف می‌کنند تا سیستم ایمنی خود را تقویت کنند یا سلول‌های سرطانی را تخریب نمایند.
غافل از اینکه این مواد ممکن است مضر باشند به ویژه اگر در مقادیر بسیار زیاد مصرف شوند.
به طور مثال مصرف فولات در این بیماران به شمشیر دو لبه شباهت دارد به طوری که مقادیر کم و زیاد آن باعث تشدید شدن عوارض درمان سرطان می‌شود در حالیکه مصرف متعادل آن در بهبود حال بیماران مفید می‌باشد.
همچنین مصرف متعادل آهن از منابع غذایی می‌تواند خستگی ناشی از کمخونی در افراد تحت شیمی درمانی و پرتودرمانی را بهبود بخشد با این‌حال مصرف مکمل آهن معمولاً دراین افراد توصیه نمی‌شود.
در حقیقت مصرف بالای برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی از طریق مکمل‌ها ممکن است شیمی درمانی یا پرتو درمانی را کم اثر کند.
آنتی‌اکسیدان‌ها
در بدن ما به‌طور مداوم موادی تولید می‌شود که موجب آسیب سلول‌های بدن از طریق اکسید کردن مواد فعال بدن ما می‌شود، به این مواد اکسیدان ها می‌گویند.
بدن ما به کمک موادی که آنتی‌اکسیدان نامیده می‌شود با اکسیدان ها مبارزه می‌کند. گروه بزرگی از آنتی‌اکسیدان‌ها، فیتونوترینت نامیده می‌شوند که به نظر می‌رسد برای حفظ سلامت مفید می‌باشند.
این ترکیبات در غذاهای گیاهی مانند میوه‌جات، سبزیجات، چای و دم‌نوش‌ها یافت می‌شوند.
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها از ابتلا به سرطان جلوگیری می‌نماید.
ویتامین‌های E، C، A و مواد معدنی روی و سلنیم مهم‌ترین انتی اکسیدان ها برای بدن می‌باشد.
قرص‌ها و مکمل‌های حاوی این مواد، به‌اندازه غذاهای حاوی این ترکیبات مفید نمی‌باشد.
باوجود اثر پیشگیری‌کننده آنتی‌اکسیدان‌ها در برابر سرطان، به افراد مبتلابه سرطان توصیه می‌شود که از مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها به‌خصوص فرم مکمل‌های تجاری آنها در طول درمان خودداری نمایند.
زیرا آنتی‌اکسیدان‌ها اثر شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و برخی داروهای های ضد سرطان را کاهش می‌دهد.
نکات مهم در مصرف وعده‌های غذایی
برخی افراد مبتلابه سرطان به دلیل پرتودرمانی دچار زخم دردهان و گلو می‌شوند، در این افراد بهتر است غذاهای نرم مانند سوپ‌های مغذی با استفاده از نی استفاده شود.
همچنین به دلیل کاهش حس چشایی، بویایی و به‌طورکلی کاهش اشتها در این افراد بهتر است در هنگام آماده‌سازی غذا از ادویه استفاده شود.
تهوع و استفراغ در این افراد شایع می‌باشد پس بهتر است محل پخت غذا و خوردن غذا جدا باشد که فرد دچار تهوع نشود.
مواد غذایی بارنگ‌های نارنجی، زرد می‌تواند اشتهای این افراد را افزایش دهد پس پیشنهاد می‌شود که در تهیه غذای این افراد از هویج و زعفران استفاده شود.
بیشتر بخوانید:
چاقی متهم بزرگ در سونامی سرطان
سرطان در تور تغذیه
پیشگیری از سرطان های زنان
