برلیانت بزرگمهر : مشاور رئیس انجمن تغذیه ایران - مشاور تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : در شماره قبل مجله در مورد انواع لاغری صحبت کردیم و در این ارتباط علل ایجاد لاغری را مورد بحث و بررسی قرار دادیم و اشاره‌ای داشتیم بر اینکه افراد لاغر عمدتاً به سه دسته تقسیم می‌شوند: افراد لاغر سالم، افراد لاغر کم‌توان و آسیب‌پذیر و افراد لاغر دارای چاقی موضعی. در اینجا لازم است به عوارض و اختلالاتی که به علت کمبود وزن و لاغری گریبانگیر افراد می‌شود اشاره کنیم. آنچه که مسلم است آن است که اکثر افراد کم‌وزن و لاغر مقاومت کافی در برابر عفونت‌ها ندارند و بیش از افراد نرمال در معرض بیماری‌ها و اختلالات مختلف قرار می‌گیرند، به خصوص این قبیل اشخاص با افزایش سن، آسیب‌پذیری‌شان در برابر بیماری‌ها بیشتر می‌شود و احتمال بروز اختلالات و امراض مختلف در آنان افزایش می‌یابد.
بیشتربخوانید:
آیا خوردن نان باعث چاقی می شود؟
توجه داشته باشیم که کمبود وزن و لاغری یکی از نشانه‌های سوء‌تغذیه و کمبودهای تغذیه‌ای در شخص می‌باشد و لازم است هر چه سریع‌تر علت کم‌وزنی و لاغری مشخص گردیده و به درمان آن پرداخته شود.
مشکل مهم دیگر این است که به علت آنکه افراد لاغر اکثراً مقاومت کافی در برابر بیماری‌ها ندارند، لذا اغلب به طور مکرر مبتلا به امراض مختلف می‌شوند و مجبورند قسمت عمده‌ای از اوقات ذی‌قیمت عمر خود را در بستر بیماری و در حال دست و پنجه نرم کردن با درد و ناراحتی بگذرانند و این امر باعث می‌شود که لذت کافی از لحظات زندگی خود نبرند. حال لازم است بررسی داشته باشیم بر اختلالات و عوارضی که این افراد در معرض آن قرار می‌گیرند:
کاهش قدرت ایمنی
افراد لاغر به طور معمول مقاومت بالایی در برابر بیمای‌ها ندارند و به آسانی در معرض اختلالات مختلف قرار می‌گیرند. کمبودهای تغذیه‌ای می‌توانند زمینه‌ساز این اشکال باشند، از قبیل:
کمبود انرژی: از عوامل مهم کاهش قدرت ایمنی است، زیرا سیستم ایمنی بدن انرژی لازم و کافی را جهت انجام فعالیت‌های خود دریافت نکرده و در نتیجه این امر موجب ضعف دستگاه ایمنی بدن می‌شود.
کمبود پروتئین در برنامه غذایی: ایجاد اختلال در ساختمان سلول‌های ایمنی و تشکیل هورمون‌های لازم برای حفظ سلامت می‌نماید که نتیجه آن کاهش قدرت ایمنی و افزایش ابتلا به بیماری‌ها است.
کمبود برخی ویتامین‌ها: بعضی از ویتامین‌ها از قبیل ویتامین‌های A و C در افزایش قدرت ایمنی بدن تأثیر مهم دارند و کمبود آنها موجب کاهش مقاومت در برابر بیماری‌ها می‌شود.
املاحی مانند روی و آهن: در حفظ مقاومت بدن در برابر امراض، موثرند.
اختلالات عصبی
اختلالات عصبی و لاغری با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ و در واقع رابطه علت و معلولی دارند، به این ترتیب که ناراحتی‌های روحی موجب بروز کم‌اشتهایی عصبی در شخص شده و کم‌خوری عصبی باعث کمبود وزن و لاغری می‌شود.
به این دلیل افراد لاغر معمولاً از نظر عصبی حساس، زودرنج و آسیب‌پذیر هستند.
بیشتر بخوانید:
با خوردن این خوراکی ها قبل خواب سریع لاغر شوید!
اختلالات استخوانی
کلسیم و فسفر از املاحی هستند که جهت استحکام و سلامت استخوان‌ها اهمیت زیادی دارند، البته چنانچه با دریافت میزان کافی ویتامین D از طریق تابش مستقیم نور خورشید به پوست بدن، و یا با مصرف منابع دارویی این ویتامین همراه باشد. افراد لاغر معمولاً به علت بدغذایی و کم‌خوری، از منابع غذایی کلسیم و فسفر به میزان کافی استفاده نمی‌کنند، بنابراین احتمال ابتلا به راشیتیسم در کودکان، نرمی استخوان در نوجوانان و جوانان و پوکی‌استخوان در افراد میانسال و سالمندان لاغر، زیاد است.
اختلال در بینایی
از دیگر عوارض کم‌خوری و بدخوری، اختلال در بینایی است.
ویتامین A در بینایی تأثیر مهم دارد و کمبود این ویتامین می‌تواند موجب شبکوری و نیز اختلال در بینایی در روز شود.
احساس خستگی، سستی، بی‌حالی، ضعف و بی‌میلی به کار
به طور کلی عدم دریافت میزان کافی انرژی، پروتئین، ویتامین‌ها و برخی املاح موجب اختلالات فوق شده و شخص را دچار عدم آرامش و حتی بروز افسردگی می‌کند.
اختلالات پوستی، خشکی پوست و ایجاد چین و چروک در پوست
برخی از مواد مغذی مانند پروتئین، ویتامین‌های A، گروه B، C و E و نیز املاحی مانند روی در حفظ سلامت و شادابی و طراوت پوست تأثیر دارند و کمبود دریافت این گروه از مواد مغذی، موجب اختلالات پوستی می‌شود. با توجه به مطالب فوق، این سؤال در ذهن خوانندگان علاقه‌مند مجله مطرح می‌شود که با چه ترفندهایی می‌توان از عوارض فوق‌الذکر پیشگیری کرد؟
پاسخ آن است که لازم است این افراد به برنامه غذایی خود کاملاً توجه نمایند و تحت نظر رژیم‌شناس از الگوی غذایی کافی، متعادل و متنوع استفاده کنند.
بیشترخوانید:
10دلیل برای حذف ناهار از رژیم غذایی!
افزایش قدرت ایمنی بدن
بدین منظور لازم است از منابع غنی و با کیفیت بالای پروتئین (یعنی پروتئین‌های حیوانی) شامل انواع گوشت (قرمز و سفید)، تخم‌مرغ و شیر و لبنیات به میزان کافی در روز استفاده شود. لازم به ذکر است که در مصرف گوشت قرمز نباید افراط نمود، زیرا موجب عوارض مختلف از جمله افزایش چربی‌های نامطلوب خون، افزایش فشار خون و ایجاد اختلال در سلامت قلب و عروق می‌شود. ضمناً بهتر است از لبنیات کمچربی استفاده شود. دریافت انرژی به میزان لازم و متعادل نیز جهت حفظ قدرت ایمنی بدن ضروری است. منابع غنی انرژی شامل کربوهیدرات‌ها (مواد قندی – نشاسته‌ای)،چربی‌ها و پروتئین‌ها می‌باشد. بهتر است برای تأمین انرژی، به جای مواد قندی از مواد نشاسته‌ای به میزان متعادل استفاده گردد. مصرف چربی‌ها نیز لازم است محدود شود و از روغن‌های گیاهی مایع (به میزان متعادل) استفاده شود. مغز دانه‌های بدون نمک از منابع غنی و مفید چربی‌ها محسوب می‌شوند.
ویتامین A ماده مغذی دیگری است که در افزایش قدرت ایمنی بدن مؤثر است. این ویتامین در دو دسته منابع حیوانی شامل جگر، کره، زرده تخم‌مرغ و منابع گیاهی از قبیل سبزی‌های دارای برگ سبز، هویج، گوجه‌فرنگی و میوه‌هایی مانند زردآلو، طالبی، هلو و شلیل موجود است. لازم به ذکر است که منابع حیوانی ویتامین A در افزایش چربی‌های نامطلوب خون موثرند و نباید در مصرف آنها افراط کرد.
ویتامین C در منابع گیاهی موجود است و مواد حیوانی حاوی مقدار مناسب از این ویتامین نیستند. سبزی‌های دارای برگ سبز، سایر سبزی‌ها مانند گوجه‌فرنگی، فلفل‌دلمه‌ای و فلفل سبز و میوه‌هایی مانند مرکبات، توت‌فرنگی و کیوی از منابع غنی ویتامین C محسوب می‌شوند.
روی: این ماده معدنی در افزایش قدرت ایمنی بدن تأثیر مهم دارد. روی در پروتئین‌های حیوانی و نیز پروتئین‌های گیاهی شامل حبوبات، مغز دانه‌ها و غلات موجود است، البته جذب روی منابع حیوانی خیلی بهتر از روی موجود در پروتئین‌های گیاهی است.
در مورد منابع آهن در قسمت کم‌خونی بحث خواهیم داشت.
کم‌خونی
برای پیشگیری از کم‌خونی که یکی از عوارض مبتلا به افراد لاغر کم‌توان و آسیب‌پذیر می‌باشد، لازم است از منابع غنی آهن به میزان کافی استفاده شود.
آهن دارای دو دسته منابع حیوانی (شامل جگر، دل و قلوه، گوشت قرمز، مرغ و ماهی) و منابع گیاهی (مانند حبوبات، سبزی‌ها و مغز دانه‌ها) می‌باشد.
توجه داشته باشیم که منابع گیاهی آهن در دستگاه گوارش جذب مناسبی ندارند و لازم است همراه منابع گیاهی، از مواد حیوانی حاوی آهن استفاده نمود. ضمناً افزودن مواد حاوی ویتامین C (از قبیل آب لیموترش تازه و ...) به منابع گیاهی آهن موجب افزایش جذب آهن موجود در این منابع می‌شود. جگر، دل و قلوه و گوشت قرمز موجب افزایش اسید اوریک خون و بروز عارضه نقرس می‌شود و نیز میزان چربی‌های نامطلوب خون را نیز افزایش می‌دهد، بنابراین نباید به هیچ وجه در مصرف آنها افراط کرد. جایگزین کردن این مواد با ماهی و مرغ مفید است.
اختلالات عصبی
نظر به اینکه افراد کم‌وزن اکثراً دچار سوء‌تغذیه می‌باشند و معمولاً مواد مغذی مورد نیاز جهت عملکرد و سلامت سیستم عصبی آنان تأمین نمی‌شود، لذا لازم است از موادی که در فعالیت و سلامت سلول‌های عصبی موثرند به میزان کافی استفاده نمایند. مواد مغذی مؤثر در حفظ آرامش و سلامت بافت عصبی عبارتند از:
کربوهیدرات‌ها: لازم است جهت داشتن روانی سالم و اعصابی آرام، گلوکز یا قند خون همیشه در محدوده نرمال باقی بماند. کاهش گلوکز خون موجب عوارض اکثراً شدید عصبی می‌شود. البته در مصرف کربوهیدرات‌ها نباید افراط کرد.
پروتئین‌ها: در تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی (که در حفظ آرامش موثرند) نقش دارند. همچنین نقش ساختمانی را در سلول‌های بدن از جمله سلول‌های بافت عصبی به عهده دارند. کمبود پروتئین در الگوی غذایی، موجب بروز اختلالات عصبی می‌شود.
ویتامین‌های گروه B: این گروه از ویتامین‌ها نقش بسیار مهمی در عملکرد و سلامت سیستم عصبی به عهده دارند. منابع ویتامین‌های گروه B عمدتاً شامل جگر، گوشت قرمز و سفید، شیر و لبنیات، زرده تخم‌مرغ، جوانه‌ها و غلات با سبوس می‌باشند.
ید: ماده مغذی دیگری است که در حفظ سلامت بافت عصبی مؤثر است. ید در خاک مزروعی وجود دارد و از این طریق وارد محصولات گیاهی می‌شود. انسان با استفاده از مواد گیاهی می‌تواند میزان ید لازم را دریافت نماید.
ید همچنین از طریق گیاهان وارد بدن حیوانات شده و انسان با مصرف شیر و لبنیات و نیز تخم‌مرغ می‌تواند نیاز خود را به این ماده معدنی تأمین کند. از منابع بسیار غنی ید، ماهی دریا و محصولات دریایی می‌باشند.
لازم به ذکر است که خاک مزروعی و در نتیجه محصولات گیاهی در مناطق کوهستانی و مرتفع، حاوی مقدار کافی ید نمی‌باشند و افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند، لازم است از محصولات دریایی به میزان بیشتری استفاده کنند. همچنین مصرف نمک یددار (به مقدار متعادل) می‌تواند به دریافتید مورد نیاز کمک کند.
اختلالات استخوانی
ماده اصلی تشکیل‌دهنده استخوان، فسفات کلسیم می‌باشد. بهترین و غنی‌ترین منبع کلسیم و فسفر، انواع لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر، کشک و دوغ است. همان‌گونه که قبلاً ذکر گردید، تولید میزان کافی ویتامین D در بدن (در اثر تابش مستقیم نور خورشید به پوست) جهت استحکام استخوان‌ها لازم است. لبنیات مورد استفاده بهتر است از نوع کمچربی انتخاب شوند.
اختلال در بینایی
مصرف میزان کافی از منابع ویتامین A جهت برخورداری از دید کافی در روز و شب لازم است. احساس خستگی، بی‌حالی، بی‌حوصلگی و ... علاوه بر انرژی و پروتئین، مصرف منابع غنی از ویتامین‌ها نیز در حفظ شادابی، نشاط، تحرک و احساس سرزندگی لازم است.
