برلیانت بزرگمهر : مشاور رئیس انجمن تغذیه ایران - مشاور تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : در این برهه از زمان، چاقی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات جوامع مختلف را تشکیل می‌دهد. در گذشته، چاقی عمدتاً منحصر به کشورهای صنعتی و پیشرفته بود، اما امروزه به طور گسترده‌ای به ممالک در حال توسعه نیز کشیده شده است. در این شرایط گاه شاهد کمبود شدید وزن و در واقع لاغری برخی از افراد هستیم. حال این سؤال در ذهنمان مطرح می‌شود که با وجود شیوع زیاد چاقی در کشورهای مختلف جهان، آیا لاغری و کمبود نامتعارف وزن می‌تواند یک امتیاز به حساب آید؟ آنچه مسلم است، این است که میزان وزن در محدوده نرمال (که در جداول استاندارد وزن مشخص شده) اهمیت زیادی دارد. همان‌گونه که افزایش وزن و چاقی بیماری‌زا است، کمبود وزن نیز مشکل‌آفرین بوده و نشانه وجود اشکال و اختلال در سلامت شخص است. گاه با شگفتی شاهد هستیم که برخی از افراد کم وزن و حتی بسیار لاغر، دارای تجمع چربی و اصطلاحاً، چاقی در برخی از قسمت‌های بدن هستند. آیا چنین افرادی را باید لاغر به حساب آورد یا چاق؟ این سوالی است که در ذهن تقریباً همه افراد مطرح می‌گردد.
بیشتربخوانید:
10صبحانه رژیمی خوشمزه برای لاغری و کاهش وزن
برای پاسخ به این سؤال لازم است در اینجا به انواع لاغری اشاره‌ای داشته باشیم.
انواع لاغری
افراد لاغر عمدتاً به سه دسته تقسیم می‌شوند.
افراد لاغر سالم
افراد لاغر کم‌توان و آسیب‌پذیر
افراد لاغر دارای چاقی موضعی
افراد لاغر سالم
این دسته از افراد با وجود آن که کم‌وزن به نظر می‌رسند و وزنشان زیر محدوده نرمال است، اما اشکال و اختلالی در سلامت خود ندارند و در برابر بیماری‌ها از مقاومت خوبی برخوردارند. این گروه از اشخاص در ریسک خطر سلامتی قرار ندارند، اما نظر به اینکه طبق استانداردهای بین‌المللی لازم است وزن افراد در محدوده نرمال باشد، لذا ترجیح دارد که جهت افزایش وزن خود و رساندن وزنشان به حد طبیعی، تحت نظر رژیم‌شناس قرار گیرند،زیرا احتمال دارد با افزایش سن، قدرت مقاومتشان کاهش یافته و در برابر عفونت‌ها آسیب‌پذیر شوند.
افراد لاغر کم‌توان و آسیب‌پذیر
افراد لاغر کم‌توان و آسیب‌پذیر از مهم‌ترین گروه‌ها از بعد سلامت و بهداشت عمومی محسوب می‌شوند و لازم است به تغذیه و سلامت آنان توجه زیادی مبذول شود. این افراد باید تحت مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی قرار گیرند تا علت اصلی لاغری آنان مشخص شود و به مداوای ریشه اصلی آن اقدام گردد.
در اینجا لازم است به علل ایجاد لاغری و عواملی که موجب بروز لاغری در شخص می‌گردد پرداخته شود.
بیشتر بخوانید:
با این میوه ها به جنگ چاقی بروید
علل ایجاد لاغری
لاغری ممکن است به دلایل زیر در شخص ایجاد شود:
کم‌خوری، اختلالات هورمونی، اختلالات گوارشی، لاغری ژنتیکی، اختلالات عصبی و اغتشاشات روحی، ابتلا به انگل و سایر عوامل.
در اینجا لازم است اجمالاً به بررسی هر یک از عوامل ایجاد کننده لاغری پرداخته شود.
کم‌خوری
کم‌خوری، مهم‌ترین و شایع‌ترین عامل ایجاد کننده لاغری محسوب می‌شود. این مشکل به علل مختلف در شخص رخ می‌دهد. یکی از دلایل مهم آن، ترس از چاقی و تمایل به داشتن اندامی متناسب است، به همین علت این افراد به پیروی از رژیم‌های لاغری غلط و زیان‌آور، به‌طور خودسرانه و یا تحت‌نظر افراد فاقد صلاحیت تغذیه‌ای اقدام می‌کنند. از جمله آنکه نان، برنج و سایر مواد نشاسته‌ای را از برنامه غذایی خود حذف می‌نمایند و یا به مقدار بسیار کم مصرف می‌کنند.
نظر به اینکه این قبیل رژیم‌های لاغری حاوی میزان کافی انرژی و مواد مغذی ضروری برای سلامت شخص نیست، منجر به لاغری و سوء‌تغذیه و اختلالات و عوارض مهم ناشی از آن می‌شود.
لازم به ذکر است که گاه اختلالات دندانی و وجود عارضه در دندان‌ها و یا زخم و مشکلات لثه یا مخاط دهان، موجب ایجاد مشکل در جویدن غذا گردیده و باعث می‌شود که شخص از خوردن غذا امتناع کند و حتی اکثراً با وجود آنکه احساس گرسنگی می‌نماید و تمایل به صرف غذا دارد، اما به علت ناراحتی حاصل از جویدن و بلع، از خوردن غذا سرباز می‌زند، به خصوص مواد سفت و دارای فیبر غذایی، به کلی از الگوی غذایی‌اش حذف می‌شود. این امر می‌تواند به علت کم‌خوری و بدخوری، پی‌آمد لاغری و سوء‌تغذیه را در بر داشته باشد. توجه کنیم که کم‌خوری به هر علتی که باشد، چنانچه ادامه یابد، موجب کوچک شدن معده و در نتیجه کم‌اشتهایی می‌شود، زیرا معده قابلیت ارتجاعی دارد و در اثر کم‌خوری مداوم، کوچک می‌گردد و به علت پرخوری مداوم بزرگ می‌شود.
اختلالات گوارشی
مشکلات و اختلالات گوارشی یکی از عوارض نسبتاً شایع در بین افراد جامعه است. این مشکل علاوه بر آنکه عارضه‌ای رنج‌آور و ناراحت‌کننده است، موجب ایجاد اختلال در هضم و جذب مواد غذایی شده و در نتیجه باعث می‌گردد که بدن انسان نتواند از غذای مصرفی استفاده کافی بنماید و قسمتی از مواد مغذی، بدون استفاده از بدن دفع می‌گردد که این امر موجب لاغری و سوء‌تغذیه می‌شود.
لاغری ژنتیکی
بعضی از افراد به طور ارثی و ژنتیکی دارای جثه‌ای کم وزن و لاغر هستند. در این افراد معمولاً متابولیسم پایه، بالا بوده و سوخت مواد انرژی‌زا در بدنشان افزایش می‌یابد، البته با تغذیه مناسب تحت‌نظر رژیم‌شناس و ضمناً برخورداری از شیوه صحیح زندگی، این نقیصه قابل برطرف شدن است.
لازم به ذکر است که این قبیل افراد چنانچه مبتلا به لاغری مفرط نبوده و فقط مختصری کمبود وزن داشته باشند و ضمناً مقاومت خوبی در برابر بیماری‌ها داشته و از سلامت مناسب برخوردار باشند، نباید از جهت کمبود مختصر وزن خود نگران باشند.
بیشتربخوانید:
بارژیم لاغری چرخشی راحت وزن کم کنید
اختلالات عصبی و اغتشاشات روحی
یکی از عوامل مهم لاغری، کم‌اشتهایی ناشی از اختلالات روحی و عصبی است. مشکلات و اختلالات روحی در بسیاری موارد موجب پرخوری عصبی می‌شود، ولی در بعضی افراد نیز ایجاد کم‌خوری می‌نماید. این حالت چنانچه شدید باشد، منجر به عارضه‌ای به نام آنورکسیا نروزا یا بی‌اشتهایی روانی می‌شود.
بی‌اشتهایی روانی یا کم‌خوری عصبی عارضه‌ای زیانبار و پیشرونده است و موجب می‌گردد که شخص حتی اکثراً با دیدن غذا دچار تهوع شود. در این حالت شخص هیچ‌گونه رغبتی به خوردن غذا ندارد. این عارضه چنانچه به سرعت و به طور جدی درمان نشود، بسیار خطرناک است و نهایتاً فرد مبتلا را از پا در می‌آورد. لاغری مفرط و سوء‌تغذیه شدید از عوارض بارز آن است. عارضه کم‌خوری عصبی بیشتر در افراد مسن و نوجوانان دیده می‌شود، اما در سایر سنین و در بین دیگر افراد نیز احتمال بروز آن وجود دارد.
ابتلا به انگل
انگل‌ها، این موجودات زیانبار و مزاحم، مهمانان ناخوانده‌ای هستند که در قسمت‌های مختلف بدن، به خصوص در دستگاه گوارش میزبان خود اقامت گزیده و علاوه بر آنکه اختلالات و مشکلات مهمی بر سلامت شخص به جا می‌گذارند، از غذای میزبان نیز استفاده کرده و به این ترتیب مانع رسیدن مقادیر کافی مواد مغذی به بدن شخص می‌شوند که نتیجه آن ایجاد سوء‌تغذیه و در برخی موارد، لاغری است.
سایر عوامل
گاهی اوقات ابتلا به برخی اختلالات و عوارض جسمی مانند بیماری‌های عفونی، تب‌های طولانی یا مکرر، کم‌خونی‌های شدید و طولانی و بعضی عوارض جسمی دیگر می‌تواند منجر به کم‌اشتهایی، کمبود مصرف غذا و نهایتاً لاغری و سوء‌تغذیه بشود.
در این مقوله در قسمت انواع لاغری در ارتباط با افراد لاغر سالم و افراد لاغر کم‌توان و آسیب‌پذیر بحث و گفتگو داشتیم. در اینجا لازم است به دسته سوم یعنی افراد لاغری که دارای چاقی موضعی هستند، بپردازیم.
در جامعه افرادی را شاهد هستیم که جزء هیچ یک از طبقه‌بندی‌های مربوط به حالات غیرطبیعی وزن یعنی لاغری، چاقی یا افراد با وزن بالا به حساب نمی‌آیند، اما دارای وزن و سایز نرمال نیستند. به این ترتیب که دارای جثه‌ای لاغرند، اما در برخی قسمت‌های بدن آنان تجمع چربی و عارضه چاقی وجود دارد. به عنوان مثال، صورتی بسیار لاغر و تکیده دارند، اما دارای شکمی بزرگ هستند و به همین ترتیب ممکن است در بعضی دیگر از قسمت‌های بدن داری تجمع چربی باشند.
بیشتربخوانید:
ساده‌ترین رژیم لاغری به سبک ژاپنی
در این حالت چه باید کرد؟
آیا لازم است رژیم چاقی در مورد آنان اعمال شود یا از رژیم لاغری پیروی کنند؟ آنچه مسلم است این است که این افراد میزان کافی انرژی و مواد مغذی را از طریق غذا دریافت نمی‌کنند، بنابراین در مرحله نخست لازم است از برنامه غذایی پیروی کنند که به رفع لاغری در آنان کمک نماید و چنین برنامه‌ای باید حتماً تحت‌نظر رژیم‌شناس باشد.
لازم به ذکر است که مفهوم اصلی رژیم غذایی عبارت است از برنامه غذایی که موجب تقسیم صحیح چربی در بدن شود و منظور از رژیم چاقی، افزایش نامتعارف وزن و رساندن وزن شخص لاغر به بیش از حد نرمال نیست، بلکه مقصود تنظیم وزن در محدوده طبیعی و متعارف و نیز تقسیم صحیح و متعادل چربی در تمام قسمت‌های بدن است، بنابراین رژیم غذایی صحیح و مناسب تحت‌نظر رژیم‌شناس علاوه بر آنکه کمبود وزن و لاغری را برطرف می‌نماید، به تعادل تنظیم چربی نیز در بدن کمک می‌کند. لازم به ذکر است که چنین افرادی باید حتماً به ورزش‌های موضعی بپردازند.
این قبیل ورزش‌ها برای از بین بردن چربی‌های اضافی و اصلاح تجمع چربی و چاقی موضعی کمک می‌نماید.
ضمناً پیاده‌روی و انواع ورزش‌ها، همراه با رژیم غذایی صحیح تحت‌نظر رژیم‌شناس، موجب تقسیم مناسب و یکنواخت‌سازی تقسیم چربی در بدن می‌شود.
در شماره بعدی مجله در ارتباط با عوارض و اختلالاتی که به علت کمبود وزن و لاغری گریبانگیر شخص می‌شود و اثرات نامناسب و زیانبار این عوارض صحبت خواهیم کرد و اصول رژیم‌های غذایی صحیح در رفع این اختلالات و برقراری سلامت و وزن متعادل در افراد لاغر را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.
