برليانت بزرگمهر؛ دبير انجمن تغذيه ايران، مشاور تغذيه و رژيم درمانی
رژیمهای تك‌خوری
این قبیل رژیمهای تك‌خوری آن است كه یكنواخت است و تنوع ندارد نمی‌تواند نیازهای تغذیه‌ای یك فرد را برآورده كند زیرا یك ماده غذایی هر قدر مفید و غنی از نظر ارزش تغذیه‌ای باشد، حاوی تمام مواد مغذی لازم برای شخص نیست و ایجاد كمبود خواهد كرد.
به اضافه آنكه بعضی مواد مغذی در حضور برخی دیگر، قابلیت جذب و متابولیسم كامل را دارند، بنابراین رژیمهای تك‌خوری از این نظر ناكافی هستند.
این قبیل رژیم‌ها بعلت عدم تنوع، خسته‌كننده بوده و قابل ادامه دادن نیستند.
رژیمهای پروتئینی
افراط در مصرف پروتئین‌های حیوانی موجب افزایش اسید اوریك خون شده و ایجاد بیماری نقرس می‌نماید.
استفاده از مقدار زیادی پروتئین‌های حیوانی، باز جذب كلسیم را در كلیه‌ها كاهش می‌دهد و باعث دفع مقدار زیادی كلسیم از طریق ادرار میشود. بنابراین می‌تواند موجب بروز نرمی استخوان یا پوكی استخوان بشود.
عدم استفاده كافی از مواد گیاهی در این قبیل رژیم‌ها باعث میشود كه فیتوكمیكال‌ها (مواد شیمیایی طبیعی موجود در گیاهان) و نیز فیبر غذایی به میزان كافی به بدن نرسد كه خود عوارض ناگواری در بر دارد.
رژیمهای حاوی چربی بالا
این افراد غافل از آنند كه چربی‌ها بیش از دو برابر سایر مواد انرژی‌زا، كالری تولید می‌كنند، بنابراین حتی در مقدار مصرف كمتر نیز می‌توانند موجب چاقی شوند.
مصرف زیاد چربی موجب افزایش كلسترول و سایر چربی‌های نامطلوب خون شده و احتمال ابتلاء به اختلالات قلبی عروقی، سكته‌های قلبی و مغزی، سرطان و پاره‌ای بیماری‌های ناگوار را افزایش می‌دهد.
یكنواختی برنامه غذایی، عدم استفاده از سایر مواد خوراكی مفید و نرسیدن مواد مغذی ضروری به بدن، از دیگر اختلالات این نوع رژیم‌ها است.
رژیمهای بسیار محدود از كالری
رژیمهای خیلی محدود از كالری، در مواد مغذی فقیر هستند و به هیچ‌وجه نمی‌توانند نیازهای تغذیه‌ای فرد را تأمین كنند، لذا ایجاد كمبودهای تغذیه‌ای و سوء تغذیه و عوارض ناگوار ناشی از آن می‌نمایند.
این نوع رژیم‌ها بسیار سخت و غیرقابل تحمل هستند و شخص قادر به استفاده از آنها در درازمدت نخواهد بود و پس از دوره‌ای نه چندان طولانی، رژیم را رها كرده و به پرخوری پناه می‌برد.
استفاده از رژیمهای خیلی محدود از كالری، موجب عادت كردن بدن به انرژی بسیار پایین شده و در صورت مصرف غذای عادی با كالری طبیعی، شخص چاق خواهد شد.
این روند غیرعادی یعنی پیروی از رژیمهای بسیار كم‌‌كالری و سپس بازگشت به برنامه غذایی عادی (و یا حتی پرخوری) موجب چاقی در فرد میشود، دوباره به رژیمهای سخت پناه می‌برد و این امر آنقدر تكرار میشود تا شخص را از پا درآورده و دچار افسردگی می‌كند.
پیری زودرس از عواقب بسیار جدی این نوع رژیم‌ها است.
رژیمهای فاقد مواد نشاسته‌ای یا حاوی مواد نشاسته‌ای بسیار پایین
یكی از مهم‌ترین منابع تأمین انرژی در برنامه غذایی هر فردی، مواد نشاسته‌ای است زیرا حدود 65-50 درصد كل انرژی روزانه می‌بایستی از كربوهیدرات‌ها (مواد قندی- نشاسته‌ای) تأمین شود. در حالیكه این رقم برای چربی‌ها 20 تا 30 درصد و برای پروتئین‌ها حدود 15 درصد است.
ارزان‌ترین منبع تولید انرژی، مواد نشاسته‌ای هستند.
انرژی مورد نیاز سلول‌های عصبی صرفاً از كربوهیدرات‌ها تأمین میشود. از آنجاییكه مصرف مواد قندی توصیه نمی‌شود، لذا لازم است حتماً از مواد نشاسته‌ای در برنامه غذایی روزانه استفاده گردد.
حذف مواد نشاسته‌ای از الگوی غذایی، موجب اختلالات عصبی از قبیل بی‌حوصلگی، خستگی، افسردگی، سردرد، سرگیجه و برخی عوارض عصبی دیگر در انسان میشود.
نظر به اینكه متابولیسم چربی‌ها در حضور مقدار كافی كربوهیدرات انجام میشود لذا كمبود مصرف كربوهیدرات‌ها موجب سوخت ناقص چربی‌ها شده و چربی‌ها بجای آنكه تولید انرژی بكنند تبدیل به ستن‌ها می‌شوند در نتیجه بیماری وخیمی به نام ستوز (بالا رفتن ستن‌ها در خون) بروز می‌كند.
آب درمانی (جایگزین كردن آب بجای غذا)
در مورد اثرات مهم آب در سلامت انسان بررسی‌های زیادی شده و مقالات علمی فراوانی نوشته شده است. زندگی بدون آب قابل تحمل و دوام نخواهد بود و بزودی شخص را از پای در می‌آورد. به همین علت و نیز به دلیل تبلیغات غلط و فاقد پشتوانه علمی كه توسط برخی اشخاص ناآگاه و غیرمتخصص ابراز میشود، بعضی از افراد به اشتباه، آب را جانشین غذا می‌كنند و دلیلشان نیز این است كه آب دارای خواص خیلی بیشتر و ارزش تغذیه‌ای بالاتری نسبت به غذا می‌باشد پس چنانچه آن را جایگزین غذا كنیم می‌تواند سلامتی‌مان را بهتر و بیشتر حفظ نماید. این تصور به هیچ‌وجه صحیح نیست. البته در مفید و ضروری بودن مصرف آب هیچ شكی نیست ولی آب نمی‌تواند پاسخگوی كلیه نیازهای تغذیه‌ای شخص بوده و وظایف غذا را در بدن انسان انجام دهد. به اضافه اینكه مصرف بیش از حد آب یعنی بیش از 2-5/1 لیتر در روز، موجب تورم یا خیز سلولی میشود، بدین‌معنا كه مقدار آب داخل سلولی افزایش می‌یابد كه این مسئله عوارض خطرناكی در انسان ایجاد می‌كند. جانشین كردن آب به جای غذا، به علت عدم تأمین نیازهای تغذیه‌ای، موجب سوء تغذیه شده و فردی را كه با این عمل جانشین سازی قصد بهبود و ارتقای سلامت خود را دارد، مبتلا به بیماری‌ها و اختلالات فراوان ناشی از سوء تغذیه خواهد كرد.
رژیم مبتنی بر باور «همه‌چیز بخور ولی كم بخور»
این باور توجیه علمی صحیحی ندارد و پیروان این نوع رژیم‌ها را گمراه می‌نماید. در تغذیه و بخصوص در رژیمهای لاغری لازمست برخی مواد غذایی از برنامه شخص بتدریج حذف گردند زیرا برای سلامت او مفید نیستند. بعضی مواد خوراكی باید به مقدار كم مصرف شوند و هرگز در مصرف آنها افراط نگردد. ولی بعضی مواد غذایی مصرفشان توصیه میشود و می‌توان در حد كافی از آنها استفاده كرد. چنانچه بر این عقیده نادرست باشیم كه از همه مواد خوراكی به میزان كم استفاده كنیم پس برای افراد چاق كه اكثراً مبتلا به افزایش چربی‌های خون و فشارخون نیز می‌باشند می‌توانیم غذاهای سرخكرده و شور، سرشیر، خامه و انواع شیرینی‌های خامه‌ای را توصیه نماییم ولی در حد كم. در حالیكه منظور اصلی ما در بحث تغذیه و بخصوص رژیم درمانی، تغییر عادات نامطلوب غذایی و نهایتاً فرهنگسازی صحیح تغذیه‌ای است. بنابراین بهتر است این قبیل مواد بتدریج از برنامه غذایی فرد حذف گردند. اما در مورد مصرف مواد گیاهی و فیبر غذایی (میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات با سبوس و حبوبات) بهتر است مصرف آنها را به مقدار بیشتر توصیه نماییم به این معنا كه مثلاً غلات مورد استفاده شخص از بین غلات آسیاب نشده و دارای سبوس انتخاب شود و یا هفته‌ای چند بار مخلوط حبوبات و غلات را جانشین گوشت بنمایند. مصرف لبنیات نباید حتی در رژیمهای لاغری كاهش یابد بلكه بهتر است از لبنیات كم چربی به میزان 3-2 واحد در روز استفاده شود.
مصرف سبزی و سالاد در دو وعده ناهار و شام توصیه میشود. استفاده از 4-2 واحد میوه در روز برای تأمین ویتامین‌ها و برخی املاح، مفید است. ماهی به علت دارا بودن اسیدهای چرب امگا3 و نیز مواد مغذی مفیدی كه در حفظ سلامت انسان نقش اساسی دارند، به میزان 2 بار در هفته توصیه میشود.
به این ترتیب می‌‌بینیم برخی مواد غذایی لازمست در رژیمهای لاغری حتی مصرفشان افزایش یابد.
لازم به ذكر است كه هرگز نبایستی از رژیمهای لاغری خودسرانه و یا تحت نظر افراد غیرمتخصص استفاده كرد وگرنه عواقب وخیم آن گریبانگیر شخص خواهد شد. تنظیم رژیمهای غذایی یك كار تخصصی است و لازمست حتماً تحت نظر رژیم‌شناس انجام شود.
